მოკლე წინასიტყვაობა ფერეიდნელი ქართველების ცხოვრების შესწავლას, ამ ბოლო დროს, ჩვენი საზოგადოება სათანადო ყურადღებით ეპყრობა. სამი საუკუნის ტრაგიკული სიჩუმე შავ ფარდასავით იყო ჩამდგარი ჩვენსა და მათ შორის და არ ვიცოდით მათი არსებობის შესახებ. ბევრია ახლაც ჩვენში, რომ მათი აქედან გადასახლებისა და დღევანდელი არსებობის შესახებ არაფერი იცის. მით უმეტეს, ასევე უნდა ვიფიქროთ თვით ირანელ ქართველებზედაც. სწორი იყო ერთი ფერეიდნელი ქალის გულუბრყვილო შეკითხვა: თუ „ საიდან ვიცით ჩვენ მათი ენა, რომ ჩვენც მათსავით ვუბნობთ “ . ხოლო მეორემ უფრო მკაფიოდ დააყენა საკითხი: „ თქვენი ენა კარგად არ გამეგება, ჩვენი ენა სჯობია თქვენსასო “ . და როდესაც მისმა სიტყვებმა საერთო ღიმილი გამოიწვია, მან ისევ იკითხა: „ რომელია ნამდვილი ენა - თვენი თუ ჩვენიო “ . ამაზე თვით ფერეიდნელმა ქართველმა მამაკაცებმა უპასუხეს, რომ ნამდვილი ენა „ დიდი საქართველოს ენა არისო “ . მათი სიტყვით, „ ფერეიდანი პატარა საქართველოა “ და აქვს თავისი საკუთარი ენა. ასეთ ლოგიკურ დასკვნამდე მიყავს ისინი თავისი ისტორიის, თავისი თავის უცოდინარობას.
ზ. ჭიჭინაძის ცნობით, საუკუნეების ეს ცივი სიჩუმე, ჩვენსა და ფერეიდნელ ქართველებს შორის დაურღვევია შემთხვევით ვინმე ინგლისელს, რომელსაც თეირანიდან წამოუყვანია ა. ონიკაშვილი, მოუყვანია ბაქომდე თავის ხარჯით და შემდეგ გამოუგზავნია ტფილისში 1871 წელს. ამის შემდეგ, ზ.ჭ-ძისვე ცნობით, ფერეიდნელი ქართველების არსებობის შესახებ ცნობები მოთავსებული ყოფილა სომხურ პრესაშიც.
და ასე, სრულიად მოულოდნელად, კარზე მოგვადგა ისტორიის დავიწყებული, ნიღაბახდილი აჩრდილი. ეს იყო პირველი ნაბიჯი გადმოდგმული ჩვენსკენ ისტორიული ნაშთის აღსადგენად.
ამ ახალ მოვლენას, ჩვენის მხრივ, პირველად გამოეხმაურა ლადო აღნიაშვილი. ის ნათესაური გრძნობით გულგამთბარი, მცირე თანხით, ვირზე შემჯდარი გაუდგა ირანის გრძელსა და უწყლო უდაბნოებს, სიცხის ალმურში გაიარა მრავალი საშიში ადგილები და 1894 წელს მიაღწია ფერეიდანს. იქ მან კარგა ხანს დაჰყო. შეისწავლა მათი იმ დროინდელი ცხოვრება, ასწერა ყველაფერი, რაც ნახა, განიცადა, და როდესაც უკან დაბრუნდა, მას უკვე აღარ გააჩნდა ჯიბეში გზის სახარჯოდ არცერთი გროში. ერთმა პატიოსანმა, ასე ვთქვათ, მადლიანმა, შემთხვევით გაცნობილმა ირანელმა სომეხმა მისცა მას სესხის სახით საგზაო ფული. და რამდენადაც თვით ლადოს სიტყვიერი გადმოცემით ვიცი, ეს ვალი გაისტუმრა მან მისი სიძის, ალ. მირიანაშვილის შემწეობით.
ამის შემდეგ დაიბეჭდა ლადოს მოგზაურობის წიგნი - „ სპარსეთი და იქაური ქართველები “ . ამგვარად გადაინასკვა საბოლოოდ ჩვენი და ფერეიდნელ ქართველების გაწყვეტილი კავშირი. ამას დაემატა ხუციშვილისა და ონიკაშვილის მოსვლა ტფილისში 1896 წ., მაყაშვილი და მისი სიძე ნასრულა - 1900-2წ. (ნამდვილი ცნობა არ გვაქვს), ა. ჭუმბურიძის გამგზავრება და რაღაც ხიფათის გამო გზიდან უკან დაბრუნება, ი. ჭეიშვილის ყოფნა ფერეიდანში, სეიფოლა იოსელიანის მოსვლა 1922 წელს, ზ. ჭიჭინაძის მიერ გამოქვეყნებული წიგნაკი ირანში გადასახლებულ ქართველების შესახებ და ამ უკანასკნელად პროფ. ა. ჩიქობავას გამოკვლევა „ ფერეიდნული ენის თავისებურებანი “ , გამოც. 1927 წ. - ყველა ამ ზემოხსენებული ცნობების შემდეგ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენ, ამ ბოლო დროს, რამდენიმე მაინც დავძლიეთ ჩვენი ძველი დაუდევრობა ირანში გადასახლებულ ქართველების ცხოვრების შესწავლის მხრივ.
მაგრამ ფერეიდნელი ქართველები და მათი ყოფა-ცხოვრება მარტო ჩვენში არ ყოფილა უპატრონოდ მივიწყებული. თვით მათს დღევანდელ სამშობლო ირანში, სადაც, როგორც ვიცით, სამას წელზე მეტი გაატარეს, არავის მოგონებია ისინი, როგორც საისტორიო საგანი, გარდა გადასახადის აკრებისა და, ალბათ, იმასაც არ კითხულობდენ, თუ ვინ იძლეოდა ამ აუცილებელ გადასახადს - ვინმე ქართველი, ბახტიარი, თუ ქურთი. არა თუ მაშინ, ახლაც არაფერი იცოდა მათი არსებობის შესახებ ისფაჰანელმა ცნობილმა ისტორიკოსმა სეიდალიმ, რომელსაც საისტორიო შრომის ჯილდოდ რეზა შაჰმა მშვენიერი საწერ-კალამი აჩუქა.
ამ პატივცემულ ისტორიკოსს შედგენილი და დაბეჭდილი აქვს, სხვათა შორის, მთლიანი სტატისტიკა, თუ რამდენნაირ, რა ენაზე ლაპარაკობენ ირანის ტერიტორიაზე მცხოვრები ერები, ხოლო მათ შორის არა აქვს მოხსენებული ქართული ენა. როდესაც პროფ. იური მარის მითითებით ეს მოვაგონე, ისტორიკოსი გაკვირვებული დარჩა. მან უცებ ამოიღო უბის წიგნი, კალამი მოიმარჯვა ჩასაწერად და თან გაიძახოდა:
- აჯაბ, აჯაბ! (საკვირველია, საკვირველიო). - ხოლო ამ დროს, არ ვიცი, რა უფროუკვირდა მას: ის, რომ ფერეიდანში ქართულს ენაზე ლაპარაკობენ თუ ის, რომ ეს ამბავი მან არ იცოდა აქამდე.
და, აი, ამიტომ სამართლიანად ამბობდა სომეხთა სასულიერო წოდების უმაღლესი წარმომადგენელი, რომელიც კარგად იცნობდა ფერეიდნელი ქართველების ცხოვრებას: „ ისინი დავიწყებული არიან „ ღმერთისა “ და ყველასაგანო “ . როგორც სჩანს, ისინი, მართლაც, ასე თუ ისე
ჩუქება
