ავტორისაგან (ათი წლის შემდეგ) ისტორიას თავისი წესები აქვს, ის შეისწავლის ადამიანების, საზოგადოების, ერის, ქვეყნის წარსულს, რომელიც თავად წარმოადგენს პროცესებისა და მოვლენების, ადამიანთა კოლექტივების, მთელი კაცობრიობის მრავალმხრივი მოქმედებების ერთიანობას. ისტორიის მთავარი არგუმენტია ფაქტები, რომლებიც მას უტყუარობისა და ჭეშმარიტების სახეს აძლევს, თუმცა ხშირად ამბობენ, რომ ისტორია მშრალი ფაქტების ერთობლიობაა, სრულიად დაცლილი კონკრეტული ინდივიდების, თვითმხილველების თავგადასავლებისაგან, დაცლილი ემოციებისა და ფიქრებისაგან, შთაბეჭდილებებისაგან, სიცოცხლისაგან.
ისტორიის თანამედროვე მკვლევარი, კემბრიჯის უნივერსიტეტის პროფესორი ედვარდ ჰელეტ კარი კემბრიჯის უნივერსიტეტში 1961 წელს წაკითხულ ერთ-ერთ ლექციაში აღნიშნავს: “ ისტორიკოსის ვალდებულება - პატივისცემით მოეპყრას ფაქტებს - არ შემოიფარგლება მხოლოდ იმით, რომ გააკონტროლოს მათი სიზუსტე. ის უნდა ეცადოს შეკრიბოს ყველა ცნობილი და საჭირო ფაქტი, რომელიც ასე თუ ისე დაკავშირებულია იმ გამოსაკვლევ მოვლენასთან და მის მიერვე შემოთავაზებულ ინტერპრეტაციასთან ” .
დრო ბევრ რამეს გადააფასებს და თავის ადგილს მიუჩენს. ბევრი რამ მიეცემა დავიწყებას, ნაწილი კი - ისტორიის საკუთრება გახდება. ეპოქის, მოვლენის, ისტორიული ფურცლის უკეთ საჩვენებლად ჩემ მიერ ჩაწერილი ისტორიები, რომლებიც დაპირისპირებულ მხარეებს წარმოაჩენს (ჩვენს შემთხვევაში, ქართველებისა და ოსების გამოცდილებას), ვფიქრობ, თავის ადგილს იპოვის საქართველოს დამოუკიდებლობის მოპოვების, მეოცე საუკუნის ბოლო ათწლეულის, ქართულ-ოსური კონფლიქტის კვლევითა თუ შესწავლით დაინტერესების შემთხვევაში. ეს ისტორიები ობიექტურ რეალობასთან ძალზე ახლოსაა, რადგან მჭიდროდ უკავშირდება მეოცე საუკუნის ბოლოს განვითარებულ პოლიტიკურ მოვლენებს. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ტერმინში: ქართულ-ოსური კონფლიქტი ვგულისხმობ მეოცე საუკუნის 90-იან წლებში მიმდინარე დაპირისპირებას ქართველებსა და ოსებს შორის როგორც სამხრეთ ოსეთის ყოფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე, ისე საქართველოს სხვა ქალაქებსა და სოფლებში, რომლის შედეგადაც მრავალი ადამიანი დაზარალდა.
მეცხრამეტე საუკუნეში მოღვაწე ამერიკელი მწერალი და ფილოსოფოსი, რალფ ემერსონი (1803-1882) თვლიდა, რომ “ ისტორია, როგორც ასეთი, არ არსებობს; არსებობს მხოლოდ ბიოგრაფიები ” .
ზეპირი ისტორიები - ეს არის გადმოცემათა გადმოცემა, შეფასება, ანალიზი. ასეთ ისტორიებს არა აქვს პრეტენზია უტყუარობაზე, ჭეშმარიტებაზე, ეს არის ინტერპრეტაციებზე, ემოციებსა და ინდივიდუალურ შეხედულებებზე, საკუთარი თვალით ნანახსა და განცდილზე დაფუძნებული მონათხრობი, თუმცა განსაკუთრებულ ფასეულობას იძენს მაშინ, როდესაც კონკრეტული ისტორიული მოვლენის გახსენება და ჩაწერა ხდება. ზეპირი ისტორიების გამოყენება კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია შეიარაღებული კონფლიქტების დროს, როდესაც არსებობს სხვადასხვა დაპირისპირებული მხარე, რომელთაგან თითოეული საკუთარ ისტორიას ქმნის და ამკვიდრებს. ასეთ დროს მიზანშეწონილია დაპირისპირებულ მხარეთა წარმომადგენლების ცალ-ცალკე ჩაწერა.
ისტორიის პერსონალური ხედვა ზეპირი ისტორიების ამოსავალი წერტილია. ის უკავშირდება მოვლენას, რომელიც მართლაც შევიდა ისტორიაში და ინდივიდის მეხსიერებაშია დალექილი. ასეთი მოგონებები ფაქტებზე დაფუძნებულ ისტორიასთან მჭიდრო კავშირშია. შეიძლება ითქვას, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში, უფრო ღირებული, კორექტული და ნამდვილია ნაამბობი, ვიდრე - ოფიციალური ისტორია.
გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ჩვენი ქვეყნის ბოლო ათწლეულების ისტორია არ არის სათანადოდ გამოკვლეული და შეფასებული, ამის თქმა განსაკუთრებით მართებულია ქართულ-ოსური კონფლიქტის შესახებ. ფაქტები, რომლებიც დღემდე მყიფე და არასრულყოფილია, არ იძლევა ობიექტური ანალიზის საშუალებას. საბჭოთა ტრადიციებიდან გამომდინარე, ჭეშმარიტებად ითვლებოდა ისტორიის ოფიციალური, ხელისუფლებისეული ვერსია, თუმცა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომ, პოსტსაბჭოთა საქართველოში აშკარაა, რომ იგივე, საბჭოთა ინერცია ჯერ კიდევ მძლავრია, რომ ისტორია ხშირად უშუალო კავშირშია სახელისუფლებო ხედვასთან, რის გამოც, ხელისუფლების მიერ ნაკარნახევი ისტორია მკვეთრად იდეოლოგიზებული და ცალმხრივი შეიძლება იყოს. სამწუხაროდ, ჩვენი ისტორიოგრაფია ჯერ კიდევ ტრადიციული მეთოდებით კვლევას აგრძელებს. ვფიქრობ, ამ შემთხვევაში სხვა გარე ფაქტორებთან ერთად, ისტორიკოსის/ისტორიკოსების მიერ პატრიოტიზმის ცნების არასწორ გაგებასა და თვითცენზურასთანაც გვაქვს საქმე. ასევე, თვალსაჩინოა ისიც, რომ საკვლევი საკითხის ირგვლივ (ჩვენს შემთხვევაში, ქართულ-ოსური ურთიერთობები მეოცე საუკუნის ბოლო ათწლეულში), ჯერ კიდევ არ არის შეგროვებული და გაანალიზებული ობიექტური ინფორმაცია. ასეთ დროს ძალზე მნიშვნელოვანია ინდივიდების მიერ დანახული და აღქმული ისტორიული ფაქტები განსაკუთრებით იმ კონტექსტში, როდესაც დაპირისპირების ფონზე, ერთ ისტორიულ მოვლენაზე ორი, სამი თუ კიდევ უფრო მეტი ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავებული ისტორია იწერება.
2003 წელს მონაწილეობა მივიღე ფონდ “ ღია საზოგადოება - საქართველოს ” ქალთა პროგრამის მიერ გამოცხადებულ საგრანტო კონკურსში: ქალთა ზეპირი ისტორიები (ფიქსირება და კვლევა). ჩემი პროექტი მიზნად ისახავდა ქართველი და ოსი ქალების, ასევე, შერეული ოჯახის წარმომადგენელი ქალების მიერ მოთხრობილი ზეპირი ისტორიების ფიქსირებას და მეოცე საუკუნის 90-იანი წლების ქართულ-ოსური კონფლიქტის ისტორიის კვლევას ქალთა ზეპირი ისტორიების გამოყენებით. იმ დროს მე უნივერსიტეტი უკვე დამთავრებული მქონდა და ასპირანტურაში ვსწავლობდი. რადგან თვითონაც შერეული ოჯახიდან ვიყავი, ეს თემა ჩემთვის ძალიან ახლობელი იყო. ხშირად ვმონაწილეობდი ორმხრივ შეხვედრებში, მე თვითონაც ვიყავი რამდენიმე ქართულ-ოსური შეხვედრის ორგანიზატორი თბილისსა თუ ცხინვალში.