წინასიტყვაობა
არისტოტელეს ეთიკის მნიშვნელობა
ეთიკას, როგორც მეცნიერებას, არისტოტელემ ჩაუყარა საფუძველი. სახელწოდებაც "ეთიკა" მის მიერ არის შემოტანილი. ის წარმოებულია ბერძნული სიტყვიდან "ეთოს", რაც ჩვევას, ჩვეულებას ნიშნავს, რადგან არისტოტელე ვარაუდობდა, რომ ეთიკური თვისებები ჩვეულების საფუძველზე წარმოიშობა. არისტოტელემ ეთიკის მეცნიერებას რამდენიმე წიგნი მიუძღვნა: "დიდი ეთიკა" , ნიკომაქეს ეთიკა" და „ ევდემოსის ეთიკა". დიდია არისტოტელეს დამსახურება ამ სფეროში. არისტოტელეს მოღვაწეობიდან 23 საუკუნე გავიდა, მაგრამ მის მრავალ მოსაზრებას დღესაც არ დაუკარგავს მნიშვნელობა. მართალია, მისი ხმა მოისმის საუკუნეების სიღრმიდან, მაგრამ არა როგორც წარსული და ისტორია, არამედ როგორც დღევანდელობა და აწმყო. რაღა თქმა უნდა, ზოგმა მისმა დებულებამ დაკარგა თავისი მნიშვნელობა, ზოგი კი იმდენად კარგად აითვისა და გაითავისა კაცობრიობამ, რომ ისინი დღეს სიახლეს აღარ წამოადგენენ და ტრივიალურად გვეჩვენებიან;არისტოტელე ყველგან პირველი და გზის გამკვლევი რჩება. ამიტომ ხშირად მისი უზუსტობანი და შეცდომებიც კი ჩვენთვის უდავოდ საინტერესოა.
არისტოტელესთვის უცხო იყო საკითხთა ზერელე, ზედაპირული განხილვა. იგი ცდილობდა ყველგან გამოეყენებინა დასაბუთების მეთოდი. კერძოდ, ეთიკებში ის ფართოდ იყენებს არა მხოლოდ ლოგიკურ დასაბუთებას, არამედ - ფსიქოლოგიურსაც. ყოველი მისი მოსაზრება ეთიკებში მის მიერ ადამიანის ფსიქიკის ღრმა შესწავლის საფუძველზე არის მოცემული და მასთან შეთანხმებული. დღესაც გაკვირვებას იწვევს მისი საოცარი დაკვირვების უნარი, კონკრეტული ფაქტების ცოდნა და მათი გენიალური განზოგადების თვისება.
ადამიანის პრობლემა. არისტოტელეს ეთიკის ძირითადი პრობლემაა ადამიანი, მისი დანიშნულება, არსი, მიზნის გარკვევა. და ეს სავსებით გასაგებია, რადგან ეთიკა ხომ ადამიანის ეთიკაა და ის როგორც მეცნიერება, გასაგები იქნება მაშინ, როდესაც დადგინდება და გაირკვევა ადამიანის არსი. არისტოტელემ იცოდა, რომ ამისათვის საჭირო იყო ადამიანის სპეციფიკის, მისი თავისებურების დადგენა, რაც მას განასხვავებდა მცენარეული და ცხოველური სამყაროსგან.
არისტოტელეს დაკვირვებით, ზრდის, გამრავლების, კვების, შეგრძნების თვისებები ახასიათებს დანარჩენ სამყაროსაც, ცხოველურ და მცენარეულ სამყაროს. ამიტომ რჩება აზროვნება როგორც სპეციფიკური და დამახასიათებელი მხოლოდ ადამიანისთვის, რითაც შეიძლება ადამიანის გამოყოფა ცხოველებისა და მცენარეებისგან. იგი წერდა: "სპეციფიკური, ადამიანური არის განსჯა და აზროვნება" (1098a).მაგრამ რადგან განსჯა და აზროვნება მას სულის თვისებებად მიაჩნდა, ამიტომ დასძენს, რომ ადამიანის არსი მგდომარეობს "სულიერ მოღვაწეობაში სათნოების შესაბამისად", ხოლო მოღვაწეობა ხორციელდება აზროვნების მეშვეობით, მისი ხელმძღვანელობით. ამიტომაც არისტოტელემ თავისი ეთიკა აზროვნების პრიმატის პრინციპზე ააგო,რის გამოც მის ეთიკას აქვს მკვეთრად გამოხატული რაციონალისტური მიმართულება. თუ შევადარებთ არისტოტელეს გაგებას მარქსის გაგებასთან, დავრწმუნდებით არისტოტელეს გაგების უპირატესობაში. მარქსი ხომ ადამიანს იარაღების მკეთებელ არსებად თვლიდა. იარაღების კეთება ხომ აზროვნების შედეგად ხდება და მისგან გამომდინარეობს, მაშასადამე მარქსმა თავის გაგებაში ძირითადად მიიჩნია მეორეული, წარმოებული თვისება ადამიანისა და არა ძირითადი და არსებითი.
არისტოტელესთან ვხვდებით ადამიანის არსის სხვა გაგებასაც. კერძოდ, ერთ-ერთი გაგების მიხედვით, "არსებობა ნიშნავს ან შეგრძნებას, ან აზროვნებას" (1170). მაგრამ თუ გავიხსენებთ არისტოტელეს აზრს იმის თაობაზე, რომ შეგრძნებადამახასიათებელია ცხოველებისთვისაც, მაშინ გასაგები გახდება, რომ არისტოტელე სპეციფიკურ ადამიანურ თვისებად მხოლოდ აზროვნებას თვლიდა.
არისტოტელესთან საყურადღებოა ადამიანის არსის სხვა გაგებაც, რომლის მიხედვით, "ადამიანი ბუნებით საზოგადოებრივი არსებაა" (1097 b). აქედან დავასკვნით, რომ არისტოტელე წინააღმდეგი უნდა ყოფილიყო ადამიანის განდეგილი, ასკეტური ცხოვრებისა და მის დანიშნულებას საზოგადოებასთან კავშირში ხედავდა. საზოგადოებრივ ურთიერთობაში კი არისტოტელე გულისხმობდა არა მხოლოდ პოლიტიკურ, არამედ ოჯახურ, ნათესაურ, მეგობრულ ურთიერთობებსაც, რის დამყარებაში ისევ აზროვნება და გონება მონაწილეობს.ასე, რომ ძალაში გვრჩება პირველი განსაზღვრება იმის შესახებ, რომ ადამიანი არის მოაზროვნე არსება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ არისტოტელესგამოყენება საეკლესიო დოგმების დასასაბუთებლად ძნელი იყო, რადგან ის მომხრე იყო სისხლსავსე საზოგადოებრივი მოღვაწეობისა და არავითარ შემთხვევაში არ დაუჭერდა მხარს ეკლესიის მითხოვნას ადამიანის საზოგადოებისგან განდეგილობის შესახებ.
როგორ ესმოდა არისტოტელეს ადამიანის არსებობის, სიცოცხლის აზრი? შეიძლება ითქვას, რომ არისტოტელე ოპტიმისტი იყო და მისი ოპტიმიზმი არ იყო უბრალო გატაცების და აგზნების შედეგი, ეს იყო ცხოვრებაზე, ადამიანზე ღრმად დაკვირვების შედეგი. იგი წერდა: "სიცოცხლე თავისთავად არის სიკეთე და სიამოვნება" (1170 a).ეს დასკვნა ფსიქოლოგიური დაკვირვების შედეგია და ის ეხება ადამიანის არსებობის არა ცალკეულ მონაკვეთს, არამედ მის არსებობას სიცოცხლის მთელ მანძილზე და ის მიაჩნია მას სიკეთედ და სიამოვნებად. ვფიქრობთ, არისტოტელეს ეს დასკვნა დღესაც ინარჩუნებს მნიშვნელობას, რადგან სიცოცხლე იშვიათი საჩუქარია ადამიანისთვის, ის უდიდესი სიკეთეა, რომელსაც გონივრული გამოყენება და მოხმარება სჭირდება, რათა ეს უდიდესი სიკეთე ბოროტებად არ იქცეს.
სული. არისტოტელე როგორც აზროვნებას და თეორიულ მოღვაწეობას, ისე ადამიანის პრაქტიკულ მოქმედებას უკავშირებდა სულს და მის ფუნქციად თვლიდა.
ჩუქება
