საგანძურის რობაი და სხვა

ახალი სიტყვის მეკვლედ (ელგუჯა მარღია და ქართული რობაი) დარწმუნებული ვარ, მკითხველის ყურადღებას, პირველ ყოვლისა, წიგნის სათაურშივე ჩატანებული „რობაი“ მიიპყრობს. რაღა ჩატანებული, კაცმა რომ თქვას. სული და გული ამ პოეტური კრებულისა. ლექსის ის საოცრად მიმზიდველი, ერთი შეხედვით მოკლე, მაგრამ სინამდვილეში ყოვლისდამტევი ფორმა, რომლის მეშვეობითაც ოსტატურად ჩამოიქნა პოეტის გონებაში წლების მანძილზე დალექილი მოგონებანი თუ გულისთქმანი. ელგუჯა მარღიას რობაიებს პირველად ორი წლის წინ, სრულიად შემთხვევით, სოციალურ ქსელში სიახლეების ძებნისას წავაწყდი. მართალი გითხრათ, გარკვეული ყოყმანითა და სკეპტიციზმით, ერთგვარი შიშითაც კი წავიკითხე ზოგი მათგანი. ავტორის სახელი და გვარი, ნამდვილად, ბევრს მეუბნებოდა, ისევე, როგორც თავად ეს სალექსო ფორმა. თანაც მაშინ აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტზე ახალჩარიცხული ვიყავი თუ ვირიცხებოდი და სპარსული პოეზიის კითხვაში დღე და ღამე გასწორებული მქონდა. მართლა გამაოცა. ჯერ ერთი, აღარ მეგონა, რომ ჩვენს დროში ისევ იყენებდნენ ამ ფორმას. მერე როგორ! ასე ოსტატურად და დახვეწილად. ისე გულდაგულ ამოეხაპა ავტორს ხსოვნის სიღრმიდან პოეტური სათქმელი და ამ ჯადოსნურ ოთხტაეპედში მოეთავსებინა, რომ თავდაპირველი უნდობლობაც და შიშიც სადღაც გაქრა და ბატონი ელგუჯას ყოველი ახალი რობაის აქტიური მკითხველიც გავხდი. რა თქმა უნდა, ნებისმიერ მკითხველს, ვისაც ერთი სტრიქონი მაინც წაუკითხავს კლასიკური სპარსული პოეზიიდან, თუნდაც ძალზე შორეული, მაგრამ ხელშესახები ასოციაცია გაუჩნდება იმ პოეტურ სამყაროსთან, რომელმაც შვა და განვითარების ზენიტზე აიყვანა ეს სალექსო ფორმა. თუნდაც ის რად ღირს, რომ თანამედროვე ირანელი ავტორებიც, .ე.წ. „შერ-ე ნოუ“-ს (ახალი პოეზიის) პირმშონი, ვერ ელევიან რობაის და ამ ფორმით კვლავაც იქმნება პოეტური ნიმუშები თანამედროვე სპარსულ პოეზიაში. ეს სალექსო ფორმა უკვე საუკუნეებს ითვლის და მისი ჩანასახი ახალი სპარსული ენის წარმოშობისიდროინდელ ეპოქაში უნდა ვეძიოთ. სიტყვა „რუბაი“ არაბულია და ოთხეულს ნიშნავს, თუმცა, როგორც სალექსო სახე, საკუთრივ სპარსულ ენობრივ ნიადაგზეა წარმოქმნილი და ალბათ, ამანაც განაპირობა, რომ რობაი მათ უსაყვარლეს სალექსო ფორმად იქცა. მეცხრამეტე საუკუნეში ევროპამ ომარ ხაიამის რობაიები ედუარდ ფიცჯერალდის მეშვეობით გაიცნო, რომელმაც, ფაქტობრივად, ინგლისურ ენაზე შექმნა თავისუფალი თარგმანები. საკმაოდ მაღალმხატვრული, მაგრამ ორიგინალიდან უზომოდ დაშორებული. სწორედ ამის დამსახურებით ხაიამი კერპად იქცა სხვადასხვა ჰედონისტურ წრეებში და ასე გასინჯეთ, ფიცჯერალდის საფლავს ირანიდან ჩამოტანილი ვარდებითაც კი ამკობდნენ. ჩვენში კი ხაიამის ხსენება 1924 წლამდე არ ყოფილა, როცა ამით გულნატკენმა პავლე ინგოროყვამ საგანგებო წერილიც კი მიუძღვნა მის პიროვნებას. იმავე წელს ქართული ირანისტიკის ფუძემდებელმა, იუსტინე აბულაძემ, რამდენიმე რობაის პწკარედული თარგმანიც კი გამოაქვეყნა ჟურნალ „კავკასიონში“. 30-იან წლებში გამოიცა ამბაკო ჭელიძის მიერ შესრულებული თარგმანები, ასევე უშუალოდ სპარსულიდან. სამწუხაროდ, იშვიათი გამონაკლისის გარდა ამ თარგმანებს მკითხველზე სასურველი შთაბეჭდილება არ მოუხდენია, დაბალი პოეტური კულტურის და არამხატვრულობის გამო. ამის შემდეგ რობაიების თარგმნა სრულიად ახალ რანგში აიყვანეს მაგალი თოდუამ და ვახუშტი კოტეტიშვილმა. ეს ის ბედნიერი შემთხვევა გახლდათ, როცა თარგმანი ჩვენი ლიტერატურის ორგანულ ნაწილად იქცა, რაც თავისთავად იშვიათი შემთხვევაა. მომდევნო ათწლეულებში ქართველ ირანისტთა რჩეულმა პლეადამ კიდევ ერთხელ მიაგო საკადრისი პატივი ხაიამს და მის შემოქმედებას. დღემდე არაერთხელ გამოცემულა და მკითხველთა დიდი სიყვარულით სარგებლობს თამაზ ჩხენკელის, ნომადი ბართაიას, ალექსანდრე ელერდაშვილის, გიორგი ლობჟანიძის, ზეზვა მედულაშვილის მიერ ამეტყველებული რობაიები. ეს რაც შეეხება თარგმანებს!.. როდემდე უნდა ვყოფილიყავით ოდენ სპარსულიდან ნათარგმნი პოეზიის შემყურენი? განა ეს ფორმა ჩვენს ლიტერატურულ ცხოვრებაშიც არ იმსახურებდა შესაფერის ავტორს, რომელიც ორიგინალურად გამოუძებნიდა თანამედროვეობასთან შემაკავშირებელ ძარღვს? და აჰა, ესეც ახალი ქართული კრებული რობაიებისა! რაოდენ სასიხარულოა, რომ დღეს, თანამედროვე ქართული პოეზიის მდინარებაში ნაფოტივით განზე მირჩენილ რობაის, ელგუჯა მარღიას სახით გამოუჩნდა ასეთი ჭირისუფალი და გულშემატკივარი. ერთია, რომ ახალმა დრომ თავისი მოთხოვნები წაუყენა ლიტერატურას და მასში, თითქოს, უარყო ის ტრადიციული ფორმები, რაც აქამდე წარმატებით ათვისებული გახლდათ, მაგრამ მეორეა, როცა ნიჭიერი შემოქმედი ვირტუოზულად გვიმტკიცებს შემდეგს: ტრადიციული ფორმები კონვენციური ლექსისა არათუ უარყოფს და გამორიცხავს, არამედ თავის თავშივე გულისხმობს განახლების დიდ შესაძლებლობას. თანაც, რობაის შემთხვევაში სხვა მოვლენასთან გვაქვს საქმე. ეს სალექსო ფორმა ჩვენი პოეზიისთვის ერთგვარი „ტერრა ინკოგნიტა“ გახლდათ, ვინაიდან სპარსული პოეზიის თარგმნისას (მეოცე საუკუნემდე) ჟანრობრივ შერჩევითობას ჰქონდა ადგილი და ლირიკას, რატომღაც, ჩვენი წინაპრები არ თარგმნიდნენ. ქართველი მკითხველიც რობაის მეოცე საუკუნემდე არ იცნობდა. ჩვენში დღეს ამ ფორმას საკმაოდ ნოყიერი ნიადაგი დახვდა და ელგუჯა მარღიას დამსახურება ისიც არის, რომ ძალაუნებურად მესაძირკვლე გახდა ქართულ პოეზიაში ახალი სალექსო ფორმის დამკვიდრებისა. ცხადია, რობაი აქამდე სხვა პოეტებსაც გამოუყენებიათ და ბევრი მათგანი დღესაც წარმატებით იყენებს . 1996 და 1999 წლებში კიევში გამოიცა ცნობილი პოეტისა და საზოგადო მოღვაწის, რაულ ჩილაჩავას რობაიები. მაგრამ უკვე მესამე კრებულის შემდეგ, რობაის სახელი ქართულ პოეზიაში მაინც ელგუჯა მარღიას სახელთან ასოცირდება და მომავალ წლებში ლიტერატურის მკვლევარნიც ამ ფაქტს გვერდს ვერ აუვლიან. მაინც რა ასაზრდოებს ამ პოეტურ კრებულს, რითი სუნთქავს, რაზე გვესაუბრება, რის გამოხატვას ლამობს? პასუხი მარტივია: რაზეც უნდა გვესაუბრებოდეს ჭეშმარიტი პოეზია. უფრო სწორად, უჩინარი სიმივით უნდა თრთოდეს და მკითხველი თავად ასაუბროს, დააფიქროს და ააღელვოს. პოეტი ხელშესახებად განიცდის თითოეულ ნიუანსს და განაბული უგდებს ყურს სამშობლოს თუ სიყვარულის მაჯისცემას. ამის დასტურია „დაკვირვების რობაი“, რომელსაც თანამეცხედრეს უძღვნის: „მზე-სიყვარულის ორბიტაზე ვტრიალებთ მსგავსად სხვა პლანეტების...და არცა გვაქვს სხვა სივრცე, სხვა გზა... შენს გულს და თვალებს ვაკვირდები მრავალი წელი, ვით უსამანო გალაქტიკებს შორიდან „ნასა“. ვფიქრობ, მკითხველს ელოდება კიდევ ერთი სასიამოვნო შეხვედრა ნამდვილ პოეზიასთან. აქვე გადაიშლება მრავალფეროვანი სამყარო, რომლის წევრიც თავად არის პოეტი და რომლის გულისცემასაც მისხალ-მისხალ იზოგავს, რომ შემდეგ ამ რჩეულ ოთხტაეპედებს ჩაუდგას. თომას ელიოტისა არ იყოს, პოეტი იმდენად უნდა განიცდიდეს ტრადიციას, იმდენად უნდა ჰქონდეს განბჭობილი ამ ფენომენის არსი, რომ აქციოს იგი თანამედროვეობად. საკუთარ სულიერ ქურაში უნდა გამოაწრთოს ამ ტრადიციის საუკეთესო ნაწილი და ოსტატურად შემოინახოს საკუთარი თავისთვის და მკითხველისთვის. ამით შემოქმედი, თითქოს, დროის მარწუხებს აღწევს თავს. ეს ელგუჯა მარღიას შესანიშნავად მოეხსენება და ალბათ, თავადაც გრძნობს იმ დიდი პოეტური ტრადიციის შვილობას და ახალი სიტყვის მეკვლეობას. გიორგი ხულორდავა