ქართლის ჭირი - ხმა მღაღადებლისა

ნაწილი პირველი 

1


ძველად, საქართველოში, სანამ რკინიგზას გაიყვანდნენ, ხალხი იშვიათად მოგზაურობდა. ბატონყმობა ახალი გაუქმებული იყო, მოსახლეობის უმრავლესობა სოფლად ცხოვრობდა. გლეხები მიწას ამუშავებდნენ მამაპაპეული გუთნებით და სახნისებით, და ქვეყანა მაშინ არ იყო ხმაურიანი. დრო მდორედ მიედინებოდა, ყოველგვარი გადაადგილება, თვით მეზობელ სოფელში გამგზავრებაც კი, ღირსშესანიშნავ მოვლენად ითვლებოდა. მეზობელ სოფელში გლეხები მხოლოდ საქმეს მიჰყავდა, თუმცა ზოგჯერ ნათესავებსაც მოინახულებდნენ ხოლმე. ესეც საქმე იყო, და საღამო ხანს, შინ დაბრუნებული, კერიასთან ჩამომჯდარი გლეხი შინაურებს უყვებოდა, თუ რა გარდახდა გზად, ან როგორ მიიღეს მოყვრებმა. გარეთ კი ბნელოდა, მრუმე ღამეში ჩაფლული ქვეყანა გარს შემოხვეოდა ისლის ქოხს, ერთი ბეწო სარკმლის სიგანემდე შეკუმშული სამყარო ცალი თვალით იჭვრიტებოდა ფარღალალა ფიცრულში, ქოხის შუაგულში ნაკვერცხლები ტკაცუნობდნენ, ნაჭაზე ჩამოკიდებულ გამურულ კარდალაში ღომი თუხთუხებდა, ხოლო მოფარფატე ალით განათებული გულუბრყვილო სახეები მდუმარე ყურადღებით მისჩერებოდნენ მთხრობელს. მოსათხრობი ბევრი კი არაფერი იყო, მაგრამ წვრილმანი ამბებიც საინტერესო ეჩვენებოდათ, რასაკვირველია, ხალხს მაშინაც ჰქონდა ურთიერთმიმოსვლა, ზოგიერთები შორეულ მხარეებშიც აღწევდნენ, მაგრამ მოგზაურობა არ იყო ადვილი საქმე, ხიფათსაც შეიცავდა და დროც დიდი სჭირდებოდა, შორეული მხარეებიდან დაბრუნებულნი შეცვლილნი ჩანდნენ, დამხვდურთაგან განსხვავებულნი. ალბათ იმიტომ, რომ ხეტიალში ბევრი ისეთი რამე ენახათ, რაზედაც შინ დარჩენილთ წარმოდგენა არა ჰქონდათ. მათი მონაყოლი უდიდეს შთაბეჭდილებას ახდენდა მსმენელზე, თითქმის ჯადოსნურ ზღაპარს ჰგავდა, რადგან კაცი მჭიდროდ იყო მიჯაჭვული საკუთარ მიწას, კარ-მიდამოს, კუთხეს, და სხვა მხარეების ცხოვრებისა ბევრი არაფერი გაეგებოდა. ზოგიერთს ზოგი რამ სმენოდა, მაგრამ სად მოსმენილი და სად თვალით ნანახი? თავისი კუთხე-ქვეყნით შემოფარგლული კაცის ცნობიერება ძნელად ითვისებდა უჩვეულოს, განსხვავებულს. ბევრი იყო მაშინ ისეთი, ვინც თავის კუთხეს ორმოცი ვერსის მანძილზე არ გასცდენოდა და ყოველივე, რაც იმ ორმოცი ვერსის იქით არსებობდა, უცხო და საკვირველი იყო, თან საშიში და მიმზიდველი, ქვეყნის უთვალავ საოცრებათა დამადასტურებელი. ადამიანი ბავშვივით გულუბრყვილო იყო მაშინ, შეზღუდული და მალემრწმენი. ბევრი რამისა სჯეროდა კაცს, რადგან ბევრი რამ არ იცოდა. ქვეყნიერება არ იყო ჯეროვნად შესწავლილი. ბურუსით მოსილი ბნელი სამყარო თავს ეხვია ადამიანს ზღაპრულ გარემოსავით, თმაგაშლილი ალქაჯებით, მკივანა ჭინკებით, ოჩოკოჩებით, ოჩოპინტრეებით, ტყაშმაფებით, მესეფებით და სხვადასხვა სულებით დასახლებული, და შიშიც იდუმალი მოვლენებისადმი ხშირად სძლევდა ნებისყოფას. ამიტომ ჭირდა ნაცნობ და მფარველ გარემოს მოშორება, შორს, სიუცხოვეში გაჭრა, შეუცნობელთან შებმა. ადამიანი მჭიდროდ იყო მიჯაჭვული საკუთარ მიწას, რომელიც აძლევდა მას ყოველდღიურ სარჩოს, და ბოლოს, ოდეს აღესრულებოდნენ დღენი კაცისა ამა ქვეყნად, - უმზადებდა საუკუნო სავანესაც. პატარა სოფელი ოჯახს ჰგავდა, სადაც ყველანი იზიარებდნენ ერთმანეთის ჭირ-ვარამსა თუ ლხინს, ჰქონდათ თანხმობაც და უთანხმოებაც, ხოლო სოფლის განაპირას, ათასწლოვანი ცაცხვებით დაფარულ მყუდრო სასაფლაოზე განისვენებდნენ პაპანი და პაპისპაპანი ამა სოფლის დღევანდელ მკვიდრთა.

სოფელი ბნელი ყოფილა მაშინ, ბნელი და თავისთავადი. ის პატარა სოფელიც, მდინარე ცხენისწყლის პირას, ნოტიო მიწიდან ძალუმად ამოხეთქილი ჭალების ჭარბ სიმწვანეში რომ ჩაფლულიყო, თვითმყოფ სამყაროს წარმოადგენდა, პატარა სამყაროს, პატარა ქვეყანას, თავისი ნაძრახი ადგილებით, თბილი ჰაერით, სიმინდის ყანებით, საძოვრებით, კოხტა კარ-მიდამოებით, ისლით დახურული ქოხებით, ძველისძველი ეკლესიით და თავად ყაფლან ვარდანიძის ქვიტკირის სასახლით. თავადის სასახლეს მწვანედ აბიბინებული, უზარმაზარი ეზო ერტყა გარს. ეზო სურომოდებული გალავნით იყო შემოღობილი. ჭიშკრიდან, ბებერი კოპიტებით დაფარულ სასახლემდე ერთი ვერსი მაინც იქნებოდა. სანამ ეზოში შემოსული ცხენოსანი სტუმარი სასახლის კიბემდე მიაღწევდა, შილიფად ჩაცმულ მასპინძელს თავისუფლად შეეძლო ტანსაცმლის გამოცვლა და საკუთარი თავის წესრიგში მოყვანა, რათა სტუმარს ღირსეულად დახვედროდა. თუმცა, შილიფად ჩაცმული თავადი ყაფლანი ჯერ არავის ენახა, გაგანია ზაფხულშიც კი, უკანასკნელ ღილამდე ჰქონდა შეკრული ახალუხის საყელო. გამოვიდოდა აივანზე და გასცქეროდა სივრცეს. დიდებული არე იშლებოდა აქედან. ცის თაღს მიბჯენილი ყინულოვანი მწვერვალები კავკასიონისა ზღუდავდნენ დაბლობს ჩრდილოეთიდან. სადღაც, შორს, სამხრეთით, აჭარა-გურიის მთები იდგნენ. მშვენიერი იყო ყაფლანის სამოსახლო. ეზოს ღელე ჩაუდიოდა, შუაგულ ეზოში ორი უზარმაზარი ბებერი ცაცხვი გაშლილიყო, რომელთა ჩრდილქვეშ ზაფხულობით პურობა იმართებოდა. დაუსრულებელი ოხუნჯობა, სიმღერა და ცეკვა-თამაში აქ, ზოგჯერ, გვიან ღამემდე გრძელდებოდა. თავადი ყაფლანი სტუმრებს მუდამ ღირსეულად ხვდებოდა. სასახლის უკან, მოფარებულში მდგარი საჯინიბო, ხულა, მარანი, ბეღელი და მისთანანი, - დოვლათით იყო სავსე. თვით შენობაში ოთახის კედლები სპარსულ ნოხებს დაემშვენებინა. ნოხებზე სხვადასხვა იარაღი ეკიდა, კაჟიანი თოფებით, ჯაზაირებით, ხორასნულით და ხირიმით დაწყებული, მოკლე სატევრებით, მუზარადებით და ფარ-ხმალით დამთავრებული. ზოგი მათგანი ნადავლი იყო, ზოგი საჩუქარი. ქალბატონი მენიკი, მეუღლე ყაფლანისა, როცა თბილი დარი იდგა, ვახშამს წინა აივანზე უწყობდა სტუმრებს, სადაც საღამოობით სასიამოვნო გრილი ნიავი უბერავდა ხოლმე.