ერთი რწმენით გავლილი ფაშისტური და კომუნისტური დილეგები “ შიმშილითა და წყურვილითა, მრავალგზის ყინულითა და შიშველობით გავლილი დღენი … არის თესლი, რომელი გამოიღებს მომავალსა შინა კაცთა შორის დაუფასებელსა ნაყოფსა. ”
( ქადაგებანი იმერეთის ეპისკოპოსის გაბრიელისა,
ტომი 1, გვ 238-239, ქუთაისი, 1913 წ. )
ყურძენს საწნახელში დაწურავენ, ჭაჭას წნეხში გაატარებენ, ამის შემდეგაც კი შეიძლება ერთი მარცვალი სადღაც სასწაულებრივად გადარჩეს. აი, ასეთ პირობებში შევინარჩუნე სიცოცხლე.
უნივერსიტეტი დავამთავრე, ცხოვრებას უნდა შევდგომოდი და იმხანად დაწყებული მეორე მსოფლიო ომის ხახაში ჩავვარდი. 21 წელიწადი მატარა ბედის სიჯიუტემ. თუ დავემორჩილებოდი - მიმყვებოდა, თუ არა - მიმათრევდა. 43 წლის ასაკში შევძელი დაბურდული ცხოვრების ლაბირინთიდან გამოსვლა. დავოჯახდი. გავიდა წლები. ჩემი ქალიშვილი, უკვე ექიმი, თამარი, მეკითხება - მამა, ვიცი შენ ბევრი გაჭირვება გინახავს, მიამბე, სად გადაიტანე ახალგაზრდობის მძიმე წლები?
-მართალი ხარ, შვილო, მე ბევრი რამ მინახავს, ბევრი რამ მსმენია, ბევრი ბედის თუ უბედობის მონაწილე გავმხდარვარ, ცხოვრებას შიგნიდან ვიცნობ, ვიცნობ გარკვეული სიღრმიდან და უფლება არა მაქვს ყოველივე ეს დავიწყებას მივცე. ვყოფილვარ რუსეთში, უკრაინაში, გერმანიაში … ვყოფილვარ პოლტავის ტყვეთა ლაგერში, ნოიჰამერის კავკასიელ ტყვეთა ბანაკში, მიტენვალდის კავკასიელ ტყვეთა ბატალიონ “ ბერგმანში ” , ბერლინის ციხეში, გარმიშპარტენკირხენის ციხეში, ჰანაუს ტყვეთა ლაგერში, გაქცევა, ბადორბის ციხეში, ვილჰელმსაფენის ტყვეთა ლაგერში, დიუმერლოჰაუზენის გლეხებთან მომუშავე ტყვეთა ბანაკში, გაქცევა, ინგლისელების ზონაში - ოსნაბრიუკის სარეპატრიაციო ბანაკში, თბილისის სახელმწიფო უშიშროების ციხეში, ორთაჭალის ციხეში, რუსთავის პატიმართა ლაგერში, პოლიტიკურ პატიმართა აჯანყება და გაქცევა, რუსთავის იზოლატორში, თბილისის საგამოძიებო ციხეში, ბაქოს ციხეში, როსტოვის ციხეში, მოსკოვის ციხეში, ვოლოგდის ციხეში, ვორკუტის კატორღელთა ლაგერში 8 წელიწადი.
-ყველაზე მძიმე წუთები?
-ორჯერ სასჯელის უმაღლესი ზომის , დახვრეტის, განაჩენის მოსმენა და სამჯერ საპატიმრო ადგილებიდან გაქცევა.
-ჩვენი ოჯახის ბიბლიოთეკაში დაცულ ლევან გოთუას “ გმირთა ვარამის ” მესამე წიგნზე ბატონ ლევანის მიერ წარწერაა გაკეთებული “ შოთა შავგულიძეს - თავადაც “ გმირთა ვარამის ” კაცს, ბევრის მნახველსა და გადამტანს. სწორედ იქ, სადაც ეს წიგნი იწერებოდა. სიყვარულით და ოჯახური ბედნიერების სურვილებით ავტორისგან. ” “ გმირთა ვარამის ” კაცი გიწოდა ბატონმა ლევანმა. რას გულისხმობდა?
-ზუსტად ვერ გეტყვი, ვფიქრობ, უპირველესად რუსთავის პოლიტიკურ პატიმართა აჯანყების მეთაურობას. აჯანყების ამბავი ელვის სისწრაფით აგორდა და მოედო გულაგის ბანაკებს. გადადიოდა ლაგერიდან ლაგერში, ციხიდან ციხეში, იხვეწებოდა, შალაშინდებოდა, იზრდებოდა კიდეც და ვორკუტაში, სადაც იმ ხანებში ლევანი იმყოფებოდა, ლეგენდის ტოლად მიაღწია. მოგვიანებით, უკვე ორჯერ ნასამართლევი, მეც ჩამიყვანეს ვორკუტის კატორღელთა ბანაკში. ჩამაცვეს კატორღელის ტანსაცმელი, წინ - მკერდზე, უკან - ზურგზე და შარვლის მარჯვენა ტოტზე თეთრ ნაჭრებზე წითელი საღებავით დაწერილი კატორღელის პირადი ნომერი 16-660 დამაკრეს და გამრიეს “ კატორღელთა ჯოგში ” , როგორც მას ლაგერის ზედამხედველები ეძახდნენ.
შეიძლება ბევრმა არ იცოდეს, რომ საბჭოთა კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის 1942 წლის 22 აპრილის ბრძანებულებით შემოღებულ იქნა პატიმრობის განსაკუთრებული სასჯელი - კატორღული შრომა. ამ ბრძანებულების საფუძველზე ვორკუტის იმ შახტებში, სადაც ქვანახშირის ამოღების ყველაზე ძნელი პირობები იყო, შეიქმნა ,უმკაცრესი რეჟიმის, კატორღელთა ბანაკები.
აქ მყოფი კატორღელები სრულიად მოწყვეტილი იყვნენ გარე სამყაროს. ოჯახის წევრებმა არ იცოდნენ მათი ადგილსამყოფელი. ეკრძალებოდათ, ჰქონოდათ ქაღალდი, ფანქარი, გაზეთი, წიგნი. კატორღული შრომა ითვალისწინებდა 2-3 საათით მეტს, ვიდრე ჩვეულებრივი პატიმრის შრომა, ასრულებდნენ მძიმე მიწისქვეშა სამუშაოებს.
პირველ ხანებში კატორღამისჯილები იყვნენ ოკუპირებულ ტერიტორიაზე გერმანელების სამსახურში მყოფი პოლიციელები, ბურგომისტრები, გესტაპოს აგენტები და სხვა. მაგრამ 1947 წლიდან დაიწყო პოლიტიკური პატიმრების განსაკუთრებით საშიში ნაწილის იზოლაცია და კატორღელთა ბანაკებში გადაყვანა.
დავუბრუნდები ისევ ჩვენს საუბარს. 1946 წლის მიწურულში დამაპატიმრეს, ჩამსვეს სახელმწიფო უშიშროების საგამოძიებო ციხეში ბრალდებით: 58-1ბ - სამშობლოს ღალატი, რაც ითვალისწინებდა მხოლოდ დახვრეტას; 58-10 - კონტრრევოლუციური ორგანიზაცია “ თეთრი გიორგის ” წევრობა, ითვალისწინებდა 10 წლამდე პატიმრობას, უმძიმეს პირობებში - დახვრეტას; 58-11 - ანტისაბჭოთა პროპაგანდა, ითვალისწინებდა 10 წლამდე პატიმრობას ან დახვრეტას. გამასამართლა ამიერკავკასიის სამხედრო ტრიბუნალმა რუსი პოლკოვნიკის, კიტინის, თავმჯდომარეობით. მომისაჯეს სასჯელის უმაღლესი ზომა - დახვრეტა.
შემდეგ შემიცვალეს 10 წლით პატიმრობით. 1948 წლის იანვარში გადამაგზავნეს რუსთავის ლაგერში. იქ მყოფ 2700 პატიმარს შორის იყვნენ პოლიტპატიმრები, “ დიდი ” და “ პატარა ” ქურდები, ყოფილი სამხედრო ტყვეები, უკუღმართი ცხოვრების შედეგად შემთხვევით მოხვედრილი პირები.
რუსთავის მეტალურგიული ქარხნის, ქალაქის გასაშენებლად საცხოვრებელი სახლების, სასწავლო, სამედიცინო, კულტურული, სავაჭრო და სხვა სახის
