წინასიტყვაობა
XIX საუკუნის უკანასკნელი მეოთხედისა და XX საუკუნის პირველი ნახევრის საქართველოს ისტორიის შესწავლა წარმოუდგენელია ხალხოსნური მოძრაობისა და ქართული სოციალ-დემოკრატიის ისტორიის სრულყოფილი კვლევა-ძიების გარეშე. აღნიშნულმა მიმდინარეობებმა, განსაკუთრებით, სოციალ-დემოკრატიულმა, უმნიშვნელოვანესი როლი შეასრულეს საქართველოს ახალ და უახლეს ისტორიაში. აქედან გამომდინარე, ხალხოსნური და ქართული სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობების ისტორიის მეცნიერულ შესწავლაზე დიდად არის დამოკიდებული საქართველოს ახალი და უახლესი ისტორიის სრულყოფილად გააზრება.
XX საუკუნის დამდეგს რუსეთის იმპერიის პოლიტიკურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ მენშევიკური მიმართულების გამოჩენილი ქართველი სოციალ-დემოკრატები: ნოე ჟორდანია, სილიბისტრო ჯიბლაძე, ისიდორე რამიშვილი, ნოე რამიშვილი, ვლადიმერ (ლადო) დარჩიაშვილი, ნიკოლოზ (კარლო) ჩხეიძე, ირაკლი (კაკი) წერეთელი, აკაკი ჩხენკელი, ევგენი გეგეჭკორი, ნოე ხომერიკი და სხვები. ჩვენი ქვეყნის სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, 1918-1921 წლებში, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობისა და საკანონმდებლო ორგანოს – ჯერ პარლამენტის, ხოლო შემდეგ დამფუძნებელი კრების – წევრების აბსოლუტურ უმრავლესობას ასევე სოციალ-დემოკრატების მენშევიკური ფრთის წარმომადგენლები შეადგენდნენ.
სამწუხაროდ, 1921 წლის თებერვალ-მარტში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა ბოლშევიკურმა რუსეთმა დაიპყრო. ამიერიდან ქართული სოციალ-დემოკრატიის ისტორიის ფალსიფიკაცია საბჭოთა პოლიტიკური სისტემის ერთ-ერთ უმთავრეს ამოცანად იქცა. ასე გაგრძელდა XX საუკუნის 90-იან წლებამდე, საბჭოთა (კომუნისტური) სისტემის აღსასრულამდე და სსრ კავშირის დაშლამდე (12. 6).
საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, 1991 წლიდან, სოციალ-დემოკრატ მენშევიკებსა და მათ ლიდერებზე საბჭოთა ხელისუფლების მიერ დადებული ტაბუ მოიხსნა, გაიხსნა საარქივო დაწესებულებების მანამდე ათწლეულების განმავლობაში დახურული ფონდები, ქართველ მკვლევრებს შესაძლებლობა მიეცათ, საფუძვლიანად დაემუშავებინათ XX საუკუნის პირველი მეოთხედის ქართული პერიოდული პრესა, 20-80-იანი წლების ქართული ემიგრანტული ჟურნალ-გაზეთები, მემუარული ლიტერატურა და სხვ. შესაბამისად, ბოლო 20 წლის განმავლობაში შეიქმნა არაერთი ფასეული ნაშრომი ჩვენთვის საინტერესო საკითხთან დაკავშირებით.
აღნიშნული თვალსაზრისით, განსაკუთრებით გამოვყოფდით პროფესორების – ვახტანგ გურულის, ალექსანდრე ბენდიანიშვილის, გელა საითიძის, ფარნაოზ ლომაშვილის, აკაკი სურგულაძის, პაატა სურგულაძის, დიმიტრი შველიძის, გურამ ყორანაშვილის, მერაბ ვაჩნაძის, გურამ შარაძის და სხვათა გამოკვლევებს, თუმცა, სამართლიანობა მოითხოვს აღინიშნოს, რომ აუცილებელია საკითხის ირგვლივ არსებული წყაროთმცოდნეობითი ბაზის კიდევ უფრო გაფართოება, დღემდე უცნობი წყაროების – საარქივო მასალის, მემუარების და ა. შ. გამოვლენა, შესწავლა და სამეცნიერო მიმოქცევაში შემოტანა.
ამჯერად, გვსურს, მკითხველს შევთავაზოთ XIX საუკუნის მიწურულისა და XX საუკუნის პირველი ნახევრის ცნობილი ქართველი პოლიტიკური მოღვაწის, საქართველოში სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობისა და „მესამე დასის“ ერთ-ერთი დამაარსებლის – ისიდორე რამიშვილის (1859-1937 წწ.) „მოგონებები“, რომელიც, მისი მოცულობისა და მასში დაცული ცნობების მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ფასდაუდებელ წყაროს წარმოადგენს როგორც ხალხოსნური და სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობების, ისე, ზოგადად, საქართველოს, მეფის რუსეთისა და საბჭოთა კავშირის ისტორიის შესასწავლად.
მიუხედავად იმისა, რომ გამოქვეყნებულია სპეციალურად ისიდორე რამიშვილისადმი მიძღვნილი რამდენიმე სამეცნიერო ნაშრომი, რომელთა შორის დავასახელებდით პროფ. გელა საითიძისა და პროფ. გურამ ყორანაშვილის გამოკვლევებს (40; 54), დღევანდელმა საზოგადოებრიობამ ძალზე ცოტა რამ იცის მისი ცხოვრება-მოღვაწეობის შესახებ. ისიდორე რამიშვილზე ძნელად თუ რამეს შეხვდებით თანამედროვე ქართულ საისტორიო ლიტერატურაში. ამიტომაც გადავწყვიტეთ, არსებულ სამეცნიერო ნაშრომებზე, ნაკლებად ცნობილ თუ სრულიად უცნობ საარქივო დოკუმენტებსა და მემუარულ ლიტერატურაზე, აგრეთვე, მის მოგონებებში დაცულ ცნობებზე დაყრდნობით, შეგვექმნა ისიდორე რამიშვილის, შეძლებისდაგვარად, სრული ბიოგრაფიული ნარკვევი და შესავლის სახით წაგვემძღვარებინა მისი „მოგონებების“ პუბლიკაციისათვის.
რაც შეეხება ისიდორე რამიშვილის „მოგონებებს“ (ქრონოლოგიურად მოიცავს 1859-1936 წლებს), იგი ათწლეულების განმავლობაში ინახებოდა მისი უმცროსი ვაჟის – ილია (ილიკო) რამიშვილის ოჯახში როგორც დედნის, ასევე ამ უკანასკნელის მიერ საბეჭდ მანქანაზე აკრეფილი ვერსიის (752 ნაბეჭდი გვერდი) სახით. „მოგონებები“ შედგება 8 რვეულისა და 122 თავისაგან. ისიდორე რამიშვილის მემუარები შეიძლება ორ ძირითად ნაწილად დაიყოს: პირველ ნაწილში, სადაც აღწერილია მისი ბავშვობისდროინდელი გურიის ყოფა, გლეხკაცის და მისი დიდი ოჯახის ცხოვრება, მეურნეობა, საქმიანობა, ადათები, რაც საინტერესო მასალაა ეთნოგრაფიული თვალსაზრისით. ისიდორე უაღრესად ცოცხლად და სახალისოდ, მდიდარი ლექსიკით, აღწერს გურული გლეხების ყოფას – მათ შრომას ყანაში, ნადირობას, მოსავლის აღებას, მეურნეობის სხვადასხვა დარგის განვითარებას, ადათ-წესებს, დღესასწაულებს, სპორტულ თამაშობებს და სხვ. აღწერის დროს ის მრავლად იყენებს კუთხურ გამოთქმებს, ტერმინებს და ხშირად იქვე იძლევა მათ განმარტებებს.
არ შეიძლება არ აღინიშნოს ისიდორე რამიშვილის საოცარი დამოკიდებულება ბუნებისადმი: როგორი აღფრთოვანებით აღწერს ის თავისი სათაყვანებელ მთიანი გურიის უღრან ტყეებს, მდინარეებს, ნაკადულებს. და ბოლოს, მხატვრული აღწერილობის თვალსაზრისით, შეუძლებელია არ ვახსენოთ მის მიერ მოთხრობილი ცალკეული მძიმე და ტრაგიკული ეპიზოდები, რომლებიც ისეთი მხატვრული დამაჯერებლობითაა გადმოცემული, რომ პატარა, დამოუკიდებელ მოთხრობებადაც კი შეიძლება იქნას მიჩნეული (მაგ., ბასილას და ყაჩაღ ალმასხან ბედნიეშვილის თავგადასავლები, თავისი დების მძიმე ცხოვრების სურათები, ბავშვის თვალით დანახული
ჩუქება
