ლიტერატურული გაზეთი #156

„გორი, აგარა, ქარელი, სკრა" ანუ „„ია აი""
ღია პასუხი როსტომ ჩხეიძეს
 
ჩემო როსტომ, როსტომ ჩემო, დიდი მადლობა უნდა გითხრა შენი კეთილი გამოხმაურებისთვის „ ლიტერატურული გაზეთის" 4 სექტემბრის ნომერში დაბეჭდილ ჩემს ოპუსზე, რაც სწორედ ისე მივიღე, როგორც მწერ - „ ექსპერიმენტთა თავისებურ აპოლოგიად, ექსპერიმენტატორული დაუმცხრალობის შეგულიანებად". გთხოვ, შენი მხრივ, ჩემი ეს პასუხიც ჭეშმარიტი კრიტიკის თავისებურ აპოლოგიად, კრიტიკული დაუმცხრალობის შეგულიანებად მიიღო.
შენმა ღია ბარათმა საბაბი მომცა, იმ ოპუსის ერთგვარი წინაისტორია და ზოგიერთი თავისებურება განმემარტა დაინტერესებული მკითხველისთვის. განა არა, თავიდანვე ვიფიქრე, მეტი სიცხადისთვის იქნებ მცირე შესავალი ან სქოლიო დავურთომეთქი, მაგრამ, შენი თქმისა არ იყოს, „ ლექსია, სამეცნიერო ნარკვევი ხომ არა, სქოლიო დართვოდა?" ჰოდა, დავბეჭდე ისე, როგორც დავბეჭდე. მაგრამ შენი ღია ბარათის შემდეგ ამ ჩემმა თხზულებამ განმარტება მაინც დაისაჭიროვა. ამგვარი განმარტება ადრე თუ გვიან ისედაც დაიწერებოდა, თუმცა შენი გამოხმაურება რომ არა, იგი ესოდენ ვრცელი და ღრმა ალბათ ვერ იქნებოდა, როგორიც ახლაა.
ჩემი ოპუსის ჟანრის განსაზღვრა მე არც მიცდია. შენ უნდა გენდო. პოეზიის ნიმუშიო. გრძელი ლექსიო. პოემა ვერ დაერქმევაო. იყოს გრძელი ლექსი. არც აქვს ამ ოპუსს პრეტენზია პოემობაზე. პოეზიის ნიმუში კი, ალბათ, ნამდვილად არის. ეს პუბლიკაცია რომ მზადდებოდა გაზეთის რედაქციაში, უჩამ მითხრა, შერაზადიშვილმა, იქნებ „ ექსპერიმენტული პოეზია" დავაწეროთ რუბრიკადო. თუ მაინცდამაინც რამ განსაზღვრებაა საჭირო, მაშინ „ მათემატიკური პოეზია" უნდა დავარქვათმეთქი. ბოლოს მხოლოდ „ პოეზიას" დავჯერდით.
მათემატიკა და მათემატიკური პოეზია იმთავითვე მიტაცებდა. მუდამ განსაკუთრებული პიეტეტით ვიყავი გამსჭვალული იმ პოეტებისადმი, რომელთაც ფუნდამენტური მათემატიკური ცოდნა(ც) და გამოცდილება(ც) ჰქონდათ - ომარ ხაიამიდან მოყოლებული, ვიდრე, ვთქვათ, გურამ პეტრიაშვილამდე.
ერთი ხანობა ლექსებს სიტყვებით და ასოებით კი არა, მხოლოდ რიცხვებით და სასვენი ნიშნებით ვწერდი: ქართული ასოების ნაცვლად მათი რიცხვითი მნიშვნელობები მქონდა გამოყენებული. აი, მაგალითად, 1978 წელს, ქართული ენის ამბებთან დაკავშირებით დაწერილი ერთი ასეთი ლექსი:
900.5.50. 1.100.1. 9.600.6.1. „ 5" 1.50. „ 1",
100.70.200. 600.6.5.800.50.10.200.9.6.10.200.
6000.1.40.200. „ 10"...
40.900.70.2.30.10.450.100.10. 5.50.1.1. 1.6000.30.1. 900.5.50.10. 6000.1.6.200.10.
ჩვეულებრივად რომ მოვთარგმნოთ და რიცხვითი მნიშვნელობანი შესაბამისი ასოებით ჩავანაცვლოთ, ეს ლექსი ასე წაიკითხება:
შენ არა თქვა „ ე" ან „ ა",
როს ქვეყნისთვის ხამს „ ი"...
მშობლიური ენაა ახლა შენი ხავსი.
აქ კიდევ ერთი რამ არის საინტერესო: ცნობილია, რომ ასობგერა „ უ"ს ისტორიულად რიცხვითი მნიშვნელობა არ გააჩნია. მე შემეძლო, ამ ასოსთვის თანამედროვე ქართულიდან ამოღებული ხუთთაგან ერთერთი ასოს რიცხვითი მნიშვნელობა მიმენიჭებინა, თუნდაც მისი წინამორბედი „ ვე"სი (400), როგორც აკეთებენ კიდეც ხანდახან, მაგრამ ამის ნაცვლად ამ „ უ"სთვის „ 450" ვარჩიე, რაკი მას ამ „ ვე"სა(400) და „ ფ"ს (500) შორის უკავია ადგილი ქართული ანბანის რიგში. ეს ლექსი ჩვეულებრივი ასოებით დავბეჭდე 2001 წელს გამოცემულ ჩემს წიგნში - „ სიყვარულის დასასრული" - სათაურით „ ერთი სტროფი წყალწაღებულის გადასარჩენად". მაგრამ მაშინ არ გა=მიშიფრავს ლექსში ჩართული ის სამი ხმოვანი: ე, ა და ი. თუმცა ეს ამ წერილის თემასთან უშუალო კავშირში არ არის. შენებრ კვალიფიციური მკითხველისთვის, ალბათ, ინტერესმოკლებული არ იქნება, თუ ბარემ აქვე განვმარტავ, რომ ეს ხმოვნები პირველი ასოებია საკუთარი სახელებისა: ედუარდი, ამვროსიევიჩი და ილია! ყველაზე საოცარი და სამწუხარო კი ის არის, როსტომ ჩემო, რომ თუ კარგად დავუკვირდებით, რაგინდ რიცხვებითა თუ ასოებით ჩაწერილს, რაგინდ კოდირებულ
სა თუ გაშიფრულს, ამ ლექსს დღესაც არ დაუკარგავს აქტუალურობა...
ხოლო შენს მიერ „ იდუმალ მექანიზმად" და „ ექსპერიმენტებად" სახელდებულ შესაკრებთა გადანაცვლებებს სკოლიდან მოყოლებული ვაკეთებ(დი) - მაინტერესებდა, როგორ აირეკლებოდა პოეზიაში, აღარ მახსოვს რომელ კლასში ნასწავლი, არითმეტიკული კანონი, რომ შესაკრებთა გადანაცვლებით ჯამი არ იცვლება. ორსიტყვიანი - არაფერი, ძირითადად სამ და ოთხსიტყვიან წინადადებებს ვატრიალებდი, ხანდახან ხუთსიტყვიანსაც. უმთავრესად ეს გახლდათ აფორიზმები, ანდაზები, სტერეოტიპული ფრაზები. თუმცა გამონაკლისები აქაც იყო, ორ და სამსიტყვიანებში არითმეტიკული კანონი გამართულად მუშაობდა, მეტსიტყვიანებში კი აღმოჩნდა, რომ თუ საგულდაგულოდ არ შევარჩევდი, სიტყვების გადანაცვლებით ჯამი იცვლებოდა კი არა, ხშირ შემთხვევაში აბსურდი ან სრულიად საპირისპირო შინაარსი გამოდიოდა.ახლაც მახსოვს წარმატებით თუ წარუმატებლად წაღმაუკუღმა ნატრიალები ზოგიერთი მაშინდელი ფრაზა.
 
ორსიტყვიანები :
მოჩქარეს მოუგვიანდესო.
ვაი, დედა!
დროშები ჩქარა!
ძალა ერთობაშია!
გამგონი გაიგონებსო.
წყალი უმცროსისაა.
ზესტაფონო, გშორდები!
 
სამსიტყვიანები:
დედას ვუყვარვართ შვილები.
ისწავლე, სწავლის მძებნელო!
იყო არაბეთს როსტევან.
ხამს მოყვარე მოყვრისათვის.
შავი შაშვი ჩიოდა. ქურდს ქუდი ეწვისო.
ტირის ვაზი ობოლი.
თხამ შეჭამა ვენახი.