1
თბილისის ერთ-ერთ გარეუბანში, სადაც ქუჩებს სახელი არ აქვთ და უბანი მიკრორაიონებადაა დაყოფილი, არის ერთი ქუჩა, რომელსაც სახელი გააჩნია: ეს არის ქერჩის ქუჩა. აქ ვერ ნახავთ ღირშესანიშნაობებს, ისტორიულ შენობა-ნაგებობებს, საზოგადო მოღვაწეების ძეგლებს ან შადრევნებს. საბჭოთა საცხოვრებელი კორპუსები გზას ორივე მხარეს მწკრივად მიჰყვება, ხოლო შიგადაშიგ ისეთი შენობებიც გამოირჩევა, როგორებიცაა შემაღლებულ ადგილას მდგარი მსუბუქი მრეწველობის ტექნიკუმი, დიდი, ფართო კიბეებითა და გარშემო ნაძვებით, ასევე საბავშვო ბაღი, თბილისის ნომერ რომელიღაც ზოგადსაგანმანათლებლო საშუალო სკოლა, „ატეესის“ ყოფილი შენობა, სახლმმართველობა, სასურსათო მაღაზია, უნივერმაღი დაბოლოს, „დებილების სკოლა“, რომელსაც ასე იქაურები ეძახიან, სინამდვილეში კი ამ დაწესებულებას „გონებადაქვეითებულ ბავშვთა დამხმარე სკოლა-ინტერნატი“ ჰქვია.
ვინ იცის, ვის მოაფიქრდა მაშინ, 1974 წელს, საბჭოთა საქართველოში ამ ქუჩისთვის უკრაინის ნახევარკუნძულ ყირიმზე მდებარე ქალაქის სახელი დაერქმია, იმ ქალაქის, სადაც 1942 წლის ოქტომბრის ერთ მშვენიერ დღეს, როცა ნიავი მთელი ზაფხულის განმავლობაში ნათბობ ზღვას ზედაპირს უწეწავდა, ნაცისტების არმიამ ტყვედ ჩაიგდო და გაანადგურა160 000 ადამიანი. თუმცა აქ ახლა არც გემები ჩანს და არც შავი ზღვის ნიავი უბერავს. გვიანი გაზაფხულია, მზე ძლიერად აჭერს, ბუღი ასდის ტრასას და იქვე ერთი-ორი სუსტი ტანის ნეკერჩხალი მზეზე იხრუკება. კანტიკუნტად მანქანა ჩაივლის და თუ იქვე გაწოლილი ძაღლებიდან რომელიმეს არ დაეზარა, მანქანას მაღაზიის გადასახვევამდე ყეფით ჩააცილებს, შედგება, გულდაწყვეტილივით თვალს გააყოლებს, მერე კი ზურგს აქცევს და ისევ მტვერში გაგორებულ ძმებს მიუბრუნდება.
ნამდვილი ქერჩისგან განსხვავებით, ქერჩის ქუჩას გმირები არ ჰყავს. იმ დროს, როცა ნაცისტების არმია ებრაელ და არაებრაელ მოსახლეობას ანადგურებდა, ქერჩში ალყაში თავგანწირვით იბრძოდა10 000 საბჭოთა მეომარი, რომლებიც საბოლოოდ დამარცხდნენ. იქნებ ამის ბრალიც იყო, რომ ომის დამთავრების შემდეგ საბჭოთა მთავრობამ ქერჩს გმირი ქალაქის წოდება არ მიანიჭა. ეს იმას ნიშნავდა, რომ ქალაქი სახელმწიფო სახსრებიდან დახმარებას არ მიიღებდა და საკუთარი ძალებით უნდა აღდგენილიყო. მხოლოდ 31 წლის მერე, 1973 წელს გამოცხადდა ქერჩი გმირ ქალაქად და მალევე თბილისის ამ ქუჩასაც გმირი ქალაქის სახელი ერგო. თიანეთის გზატკეცილი ქერჩის ქუჩად იქცა, ალბათ იმიტომაც, რომ იმხანად თიანეთს საბჭოთა საგმირო საქმეებში ჯერ თავი არ ჰქონდა გამოჩენილი. „სამამულოდ“ წოდებული ომის თვითმხილველები, რომლებიც ქერჩის ქუჩაზე და შემოგარენში ცხოვრობდნენ, ნელ-ნელა წავიდნენ ამ ქვეყნიდან. ასეთ ომგამოვლილ მოხუცებს უქმე დღეებში პიჯაკებზე ჩინ-მედლებასხმულებს უყვარდათ გამოსვლა, მზის შუქისთვის თავიანთი ხმელი მკერდების ჩვენება, ტროტუარზე ნელი, დინჯი სვლა და ფრთხილი მიმოხრა. მათგან ბევრს მისაღები ოთახის კედელზე სტალინის ფოტო ეკიდა და გამარჯვებით ამაყობდნენ. თუმცა ამ ქვეყნდან წასვლა, ცოტა არ იყოს, უიმედოდ მოუწიათ. მათ აწეწილი სამშობლო შვილებსა და შვილიშვილებს გადააბარეს, რომლებიც დღესაც ცხოვრობენ ქერჩის ქუჩისა და მისი შემოგარენის ჩეხური და მოსკოვის პროექტების კორპუსებში, დაბალჭერიან „ხრუშოვკებში“ და მიდიან და მოდიან სახლს, საბავშვო ბაღს, სკოლა-სამსახურსა და უნივერმაღს შორის. საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ ეს მარშრუტი აირია: ზოგმა სახლში დარჩენა არჩია, ზოგმა ეზოსა და ქუჩაში დგომა ამჯობინა, ზოგიც მიტინგებსა და საჯარო გაფიცვებზე ათენებდა და აღამებდა, ზოგმა სტალინის ფოტო ჩამოხსნა და ზოგმაც წაიღო წერილი.
გვიანი გაზაფხულის ამ მზიან დღეს, ქერჩის ქუჩაზე, „დებილების სკოლის“ ძველ აბანოში, დგას ლელა ცხელი წყლის ჭავლის ქვეშ თავდახრილი, ოდნავ მხრებაწურული და ფიქრობს:
„ვანო უნდა მოვკლა...“
ლელა ამ სკოლის ბინადარია და ერთი თვის წინ თვრამეტი შეუსრულდა.
„ვანოს მოვკლავ. მერე თუ უნდათ მოვიდნენ და დამიჭირონ!“
აბანოში ორთქლი დგას. ლელა ონკანს კეტავს. გამხდარ, შეწითლებულ ტანზე ორთქლი ასდის. ხმელ ზურგზე, ზუსტად შუაში, დაგრეხილი ბაწარივით ხერხემალი მოუჩანს, რომლიც მის წვრილ წელსა და ოდნავ განიერ მხრებს ერთმანეთთან აერთებს.
„მოვკლავ...“ – ფიქრობს და ხაკისფერი პერანგის სახელოებში ხელებს უყრის, ღილებს იკრავს. იქვე, ხის მოყვითალო სასკოლო სკამზე, რომელიც აბანოში გდებისგან დამბალი და ნაპირებშემოფცქვნილია, სარეცხის საპნის ნალევი და კბილებჩამტვრეული სავარცხელი დევს. საზურგეზე ტანსაცმელია გადაფენილი. ლელა შარვალში ფეხებს უყრის, პერანგს შიგ იტანიებს და ქამარს მაგრად იჭერს.
„მე რა... მე კი არავინ დამიჭერს, იტყვიან გიჟიაო, დებილიაო... დიდი-დიდი საგიჟეთში გამიშვან. აგე, ტარიელას ღნაცოც კი იყო საგიჟეთში და გამოვიდა... და დადის ეგრე...“– ფიქრობს ლელა. მოკლე, სველ თმაში თითებს სწრაფად იტარებს და თავს ისე იქნევს, როგორც გაწუწულმა ძაღლებმა იციან. ამ დროს აბანოს კარი ხმაურით იღება. ლელა ორთქლს მიღმა პატარა, სიფრიფანა სილუეტს ამჩნევს.
– გოგო, აქა ხარ? – იძახის კარის სახელურს ჩაბღაუჭებული ირაკლი. ლელა ხმას არ სცემს, ჩაცმას