პირველი საღამო „ღვთაებრივი კომედია“ პოლ კლოდელმა ერთხელ დაწერა ფრაზა, რომელიც ნამდვილად არ ეკადრებოდა – ის ხილვები, სხეულის სიკვდილის შემდეგ რომ გველის, უთუოდ განსხვავებულია დანტეს ჯოჯოხეთის, სალხინებლისა და სამოთხისგანო. კლოდელის ეს საინტერესო დაკვირვება სხვა ყოველმხრივ შესანიშნავი სტატიიდან შეიძლება ორგვარად აიხსნას.
ჯერ ერთი, ხსენებული ფრაზა ადასტურებს, რომ პოემის წაკითხვის შემდეგ ან მისი კითხვისას, გვგონია, დანტეს საიქიო ზუსტად ისეთი წარმოუდგენია, როგორადაც ასახავსო.
უცილობლად მივდივართ იმ აზრთან, რომ დანტე ვარაუდობდა, სიკვდილის შემდეგ ან ჯოჯოხეთის ამოყირავებულ მთასთან აღმოვჩნდები, ან სალხინებლის ტერასებზე, ან სამოთხის კონცენტრირებულ ზეცაშიო; ვარაუდობდა, აჩრდილებს (კლასიკური ანტიკურობის აჩრდილებს) შევხვდებიო, და ელოდა, რომ ზოგიერთი მათგანი იტალიური ტერცინებით დაუწყებდა საუბარს.
ეს აშკარა უაზრობაა. კლოდელი იმას კი არ გულისხმობს, რაც მკითხველებს ჰგონიათ (თუმცა კარგად რომ დაფიქრდებიან, ხვდებიან ხსენებული ფრაზის აბსურდულობას), არამედ იმას, რაც შეიძლება იგრძნონ, და რამაც შეიძლება ხელი შეუშალოთ სიამოვნებაში, კითხვით მიღებულ ჭეშმარიტ სიამოვნებაში.
ამას უამრავი მტკიცებულება აქვს. ერთ-ერთი დანტეს ვაჟს ეკუთვნის. ის ამბობს, მამაჩემი ჯოჯოხეთის სახით ცოდვილთა ცხოვრების ასახვას აპირებდა, სალხინებლის სახით – მონანიეთა ცხოვრებისა და სამოთხის სახით – ნეტართა ცხოვრების; იგი მინიშნებებით გველაპარაკებაო. ამას დანტეც ემოწმება კანგრანდე დელა სკალასადმი მიწერილ წერილში, რომელიც აპოკრიფად ითვლება, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში, დანტეს სიკვდილიდან დიდი ხნის შემდეგ ვერ დაიწერებოდა და ეპოქის უტყუარი სახეა. იგი ადასტურებს, რომ არსებობს „კომედიის“ წაკითხვის ოთხი ფორმა. ერთი – სიტყვასიტყვითი, მეორე – ალეგორიული... უკანასკნელის შესაბამისად, დანტე ადამიანის სიმბოლოა, ბეატრიჩე – სიწმინდისა და ვერგილიუსი – გონებისა.
იდეა ტექსტისა, რომელიც მრავალგვარი წაკითხვის შესაძლებლობას იძლევა, დამახასიათებელია წინააღმდეგობრივი და რთული შუა საუკუნეებისთვის. ამ ეპოქის დანატოვარია გოთური არქიტექტურა, ირლანდიური საგები და სქოლასტიკური ფილოსოფია, სადაც ყველაფერი კამათის საგანი იყო. გარდა ამისა, ამ საუკუნეებმა გვიბოძა „კომედია“, რომელსაც გამუდმებით ვუბრუნდებით და გამუდმებით გვაოცებს; იგი ჩვენს ცხოვრებას გასდევს და სცილდება, ჩვენს ცხოვრებებს სცილდება, უფრო გრძელია. მკითხველის ყოველ თაობასთან ერთად სულ უფრო და უფრო მდიდრდება.
აქ უპრიანია გავიხსენოთ იოან სკოტ ერიუგენა, რომელიც ამბობდა, წმინდა წერილს ურიცხვი აზრი აქვს, იგი შეიძლება შევადაროთ ფარშევანგის გაშლილ ბოლოზე ფერთა ცვალებადობასო.
ებრაელი კაბალისტები ამტკიცებდნენ, წმინდა წერილი თითოეული მართლმორწმუნისთვისაა შექმნილიო; ამას შეიძლება დავეთანხმოთ, თუ გავიხსენებთ, რომ ტექსტისა და მკითხველის შემქმნელი ერთია – ღმერთი. დანტესთვის სულაც არ იყო აუცილებელი ვარაუდი, რომ მის მიერ ასახული სურათები შეესაბამება მიცვალებულთა სამყაროს რეალურ სახეს. არა, დანტე ასე ვერ იფიქრებდა.
თუმცა კითხვა გვიტაცებს, რასაც ხელს უწყობს ის მიამიტი აზრი, რომ სარწმუნო ამბავს ვკითხულობთ. ვიცი, ჰედონისტი-მკითხველის სახელი მაქვს; მე არასდროს ვკითხულობ წიგნს მხოლოდ სიძველის გამო. წიგნის კითხვა ესთეტიკურ სიამოვნებას მანიჭებს, კომენტარებსა და კრიტიკას მაინცდამაინც დიდ ყურადღებას არ ვაქცევ. „კომედიამ“ პირველი წაკითხვისას ისე გამიტაცა, რომ ვეღარ მოვწყდი. ვკითხულობდი ისევე, როგორც სხვა, ნაკლებად ცნობილ წიგნებს. მინდა, როგორც მეგობრებს, გიამბოთ (მოგმართავთ არა ყველას ერთად, არამედ თითოეულ თქვენგანს) „კომედიასთან“ ჩემი ნაცნობობის ამბავი.
ეს დიქტატურამდე დიდი ხნით ადრე მოხდა. ბიბლიოთეკაში ვმუშაობდი, ალმაგროს უბანში. ვცხოვრობდი ლას ერასზე, პუეირედონში, და ვიდრე ჩრდილოეთის ამ უბნიდან სამხრეთ ალმაგრომდე, ავენიდა ლა პლატასა და კარლოს კალვოზე, ბიბლიოთეკაში მივაღწევდი, დიდხანს უნდა მეჯაყჯაყა ზოზინა, ცარიელი ტრამვაით. შემთხვევით (თუმცა იქნებ შემთხვევა არც ყოფილა; იქნებ ის, რასაც შემთხვევას ვეძახით, იმით აიხსნება, რომ არაფერი გაგვეგება მიზეზობრიობის მექანიზმისა) სამი პატარა ტომი ჩამივარდა ხელთ მიტჩელის მაღაზიაში, რომელიც ახლა გამქრალია და რომელზეც უამრავი მოგონება შემომრჩა.
ეს სამი ტომი (დღეს ერთ-ერთი თილისმად უნდა წამომეღო) იყო კარლაილის მიერ ინგლისურად თარგმნილი „ჯოჯოხეთი“, „სალხინებელი“ და „სამოთხე“. ოღონდ არა ტომას კარლაილისა, რომელზეც შემდგომ მოგახსენებთ. დენტის გამოცემული, არაჩვეულებრივად მოხერხებული წიგნები იყო. ერთი ტომი ჯიბეში მეტეოდა. ცალ გვერდზე იტალიური ტექსტი დაებეჭდათ, მეორეზე – ინგლისური პწკარედული თარგმანი. მე ჯერ ინგლისურად, პროზად ვკითხულობდი მთელ სტროფს, ტერცინს; მერე იმავე სტროფს, ტერცინს – იტალიურად. მერე მთელ სიმღერას ვკითხულობდი ჯერ ინგლისურად, შემდეგ იტალიურად. ამასობაში მივხვდი, რომ თარგმანი ორიგინალს ვერ შეცვლის. თარგმანი, საუკეთესო შემთხვევაში, საშუალებაა და სტიმული, რომ მკითხველი ორიგინალს მიუახლოვოს; ესპანურში ნამდვილად ასეა. თუ არ ვცდები, სერვანტესი „დონ კიხოტში“ ამბობს, ტოსკანურის ორი ოქტავით შეიძლება არიოსტოს გაგებაო.
ტოსკანური კილოს ამ ორ ოქტავას იტალიურისა და ესპანურის ნათესაურმა სიახლოვემ მაზიარა. იმთავითვე მივხვდი, რომ ლექსი, განსაკუთრებით დანტეს დიადი ლექსი, აზრის გარდა კიდევ ბევრ რამეს შეიცავს. ლექსი ყველაფრის გარდა, კიდევ ინტონაციაა, გამოხატვა იმისა, რაც არ ითარგმნება.
ჩუქება
