ჰაკი აძბა
I
ეს მოხდა ქალაქ სოხუმში 1918 წელს, როცა რუსეთში ოქტომბრის რევოლუციის გამარჯვების შემდეგ უსასტიკესი სამოქალაქო ომი მიმ- დინარეობდა.
განსაკუთრებით სასტიკი და მძაფრი იყო ეს ომი სამხრეთ რუ- სეთში, სადაც რეაქცია უკანასკნელი პოზიციების შენარჩუნებას ცდი- ლობდა. საბჭოთა ხელისუფლება ძლევამოსილად უტევდა მას და შავი ზღვისკენ ერეკებოდა, თავის საზღვრებიდან აძევებდა. შავ ზღვაზე და მის სანაპიროებში სისხლის თქეში იდგა კიდით კიდემდე. აფხაზეთი მა- შინ ამიერკავკასიის კომისარიატის ხელისუფლებას ემორჩილებოდა და ფაქტიურად რუსეთს მოწყვეტილი იყო. და აღნიშნული წლის თებერ- ვლის 27-ს, დილაადრიან, ქალაქ სოხუმში ხმა გავარდა მოულოდნელად: ბოლშევიკების კრეისერი „შმიდტი“ ქალაქის ნავსადგურს უახლოვდება, ეტყობა, შემოსვლას აპირებსო.
პირველ ხმას მეორეც მოჰყვა დადევნებულივით:
წითელ კრეისერს მეთაურად „მრისხანედ“ წოდებული ბოცმანი, კუზმა კილგა ახლავსო.
სოხუმს არაერთხელ გაეგონა ეს სახელი.
ეს იყო ძველი მეზღვაური, 1905 წლის მეამბოხე, ცნობილი შმიდტის თანამებრძოლი ბოცმანი, კუზმა კილგა, რომელსაც მეფის მთავრობამ შმიდტის ამბოხებაში მონაწილეობის მიღებისათვის უვადო კატორღა მიუსაჯა. 1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შემდეგ კილგა ისევ თა- ვის საქმეს დაუბრუნდა და შავი ზღვის ფლოტში თვალსაჩინო ადგილი
დაიჭირა. მისი სახელი მალე ცნობილი შეიქნა, როგორც ზღვაზე, ისე მის სანაპიროებში. მტრებმა მას მეტსახელად „მრისხანე“ შეარქვეს, რაც მის სახელს გვარის მაგიერ მიემატა და მერე ისე შეეზარდა, როგორც აუცილებელი ეპითეტი:
კუზმა-მრისხანე.
საბჭოთა მთავრობამაც იგი უდიდესი ნდობით აღჭურვა: თავისი უძ- ლიერესი გემის – კრეისერ „შმიდტის“ – უფროსობა ჩააბარა, როგორც დამსახურებული ჯილდო კონტრრევოლუციის წინააღმდეგ თავდაუზოგ- ველი ბრძოლისათვის.
სოხუმის ქალაქის თავს, სამსონ დავანაძეს, ბოლშევიკების სამხედ- რო გემის მოახლოების ამბავი ბინაზე მიუტანეს დილაადრიანადვე. ჯერ კიდევ ლოგინში იწვა. „შმიდტისა“ და „კუზმა მრისხანის“ გაგონებაზე შეფეთებული ადგა. მოულოდნელობისა და აჩქარებისაგან ძლივს მოას- წრო ტანთ ჩაცმა და პირდაუბანელმა ქალაქის საბჭოს მიაშურა.
მაღალი კაცი იყო, ზორბა, წითური წვერი მკერდზე დაფენოდა. ქშე- ნით მოალაჯებდა, თან ზღვისკენ იცქირებოდა.
აბა, მაჩვენეთ, სად არის?
თბილი დღე იყო და მზიანი, იშვიათი ამ მზითა და სითბოთი განე- ბივრებულ მხარისათვისაც ზამთარში. დაწყნარებული ზღვის მოალერ- სე, მშვიდი კამკამი დაუჯერებელს ხდიდა ხმად დარხეულ ამბავს.
ჰორიზონტი ნათელი იყო. დავანაძის თვალებმა საეჭვო ნიშანიც კი ვერ შენიშნეს ნაპირიდან დაწყებული ზღვის შორეულ კიდურამდე.
„შიშისაგან თუ მოეჩვენათ“, – ფიქრობდა ქალაქის თავი და ბრაზი მოსდიოდა სოხუმელებზე. გულში ედვა, თუ განგაში ტყუილი აღმოჩ- ნდებოდა, სასტიკად დაეტუქსა, ვინც ჭორს ავრცელებდა და ხალხში შფოთს იწვევდა. თვითონ თავი ძველ რევოლუციონერად მოჰქონდა და ბოლშევიკების არ ეშინოდა, – მეფის დროს ციმბირში იყო გადასახლე- ბული რევოლუციონერობისათვის.
ქალაქის საბჭოს წინ მოქალაქეებს კარგად ბლომად მოეყარათ თა-
ესენი მეტწილად სოხუმის მესაკუთრენი იყვნენ. აღელვება ეტყობო- დათ. ორი-სამი ბინოკლითაც შეიარაღებულიყო.
კი მაგრამ, რატომ დაიჯერეთ ასეთი ჭორი? საიდან სადაო? – თავს წაადგა სამსონ დავანაძე, – ბოლშევიკების გემს ჩვენთან რა საქ- მე აქვს!
მოქალაქენი გარს შემოეხვივნენ. ცნობა დაუდასტურეს.
ნამდვილზე ნამდვილია. ჩვენი თვალით დავინახეთ. გაგრიდან ჩა- მოსულებიც ამბობენ, ის არისო. გემი რაღაც საეჭვოდ მიმოდის ზღვაში და ეს უნდა იცოდეთო.
ახირებულია, თქვენმა მზემ. გემი იმისათვის არის გემი, რომ ზღვაში მიმოდიოდეს. მაშ ხმელეთზე ხომ ვერ ივლის, – აიმრიზა ქალა- ქის თავი, მოქალაქეებს შიში არაფრად ჩაუგდო და თავისი მოჭრილი პასუხით კმაყოფილმა საბჭოს შენობაში შესვლა დააპირა.
ამ დროს ვიღაცამ წამოიძახა:
აი, აი, ისევ გამოჩნდა. აი, ის არის!
ქალაქის თავი ფიცხლად შემოტრიალდა და აზრმიუცემლად იკითხა:
აბა, სად არის?
ერთმა მოქალაქემ ხელში ბინოკლი შეაჩეჩა.
დავანაძემ წვერი დაიფერთხა, კისერი წაიგრძელა და ბინოკლით შე- იარაღებული თვალები ზღვას დაუმიზნა.
სწორია, რომ გემია... სამხედროსაც ჰგავს... მაგრამ რატომ არის მაინდამაინც „შმიდტი“, ეს ვერ გამიგია, - თქვა მან, როცა ზღვის სივ- რცე შეათვალიერა, მაგრამ ხმაში წინანდელი რიხი აღარ ეტყობოდა, ჩანდა, რომ თავადაც ეჭვი აღძვროდა.
მოგეხსენება, სიფრთხილეს თავი არ სტკივაო, – ყურში ჩასჩურ- ჩულა მას ბინოკლის პატრონმა, სოხუმში კარგად ცნობილმა ვაჭარ- მა, რაჟდენ თორიამ, რომელიც „შმიდტის“ მოახლოებას ყველაზე უფ- რო შეეშინებინა, – კარგი იქნება, თუ გაგრას გამოიძახებთ და ამბავს კითხავთ. დაგვიანება არ ვარგა, თუ „ისინი“ არიან მართლა, დროზე უნდა შევემზადოთ.
ეს რჩევა ქალაქის თავს ჭკუაში დაუჯდა, საბჭოში შეიჭრა და ტე- ლეფონს მიაშურა.
გაგრის პასუხი ასეთი იყო:
ეს მესამე დღეა, კრეისერ „შმიდტს“ შორიახლო ვამჩნევთ. გუ- შინ საღამოს თვალთაგან დაგვეკარგა. ამბობენ, ამ მხარეს იმისათვის დადის, რომ დამარცხებულ თეთრგვარდიელებს გზა გადაუჭრასო. ნამ- დვილად კი არავინ იცის,