სიმართლეში ცხოვრება:
პოლიტიკოსი,
რომელიც ძალაუფლებამ ვერ გარყვნა
ვაცლავ ჰაველის გარდაცვალების ცნობა 2011 წლის 18 დეკემბერს, დილით გავრცელდა. ჩემი სამსახურიდან გამომდინარე, მაშინ უკვე პრაღაში ვცხოვრობდი. გულმა არ მომითმინა და, რომ მოსაღამოვდა, სიცივის მიუხედავად, გარეთ გავედი. ქალაქის ცენტრში, ვაცლავის მოედანზე – იქ, სადაც 1989 წელს „ხავერდოვანი რევოლუციის” ეპიცენტრი იყო – უამრავ ხალხს მოეყარა თავი. ჩეხეთის მოქალაქეები სანთლებით ხელში მშვიდად, თავდაჭერილად, პათეტიკის გარეშე, მაგრამ მძაფრი ემოციით და მადლიერების განცდით ემშვიდობებოდნენ საჯარო ინტელექტუალს და პოლიტიკურ ლიდერს.
სხვადასხვა პოლიტიკური და იდეოლოგიური ორიენტაციის გამოცემებმა იმავე დღეს დაიწყეს ნეკროლოგების თუ სამძიმრის წერილების ბეჭდვა. ჟურნალისტები, ანალიტიკოსები და პოლიტიკოსები წერდნენ ჰაველის კომპლექსური ფიგურის და მემკვიდრეობის შესახებ. წერდნენ ჰაველზე, როგორც კომუნისტურ ტოტალიტარიზმთან მებრძოლ დისიდენტზე და არაძალადობრიობის ფილოსოფიის გამორჩეულ წარმომადგენელზე; როგორც ცნობილ დრამატურგზე, რომელმაც საბჭოურობის აბსურდული განზომილების გამოაშკარავებით მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა 1968 წლის „პრაღის გაზაფხულის” სახელით ცნობილ მოვლენებში – ხოლო საბჭოთა ტანკების მიერ ლიბერალიზაციის ამ პროცესების ჩახშობის შემდეგ აკრძალულ ავტორად და პოლიტპატიმრად იქცა. იხსენებდნენ დეტალებს მისი ბიოგრაფიიდან – რომ „ბურჟუაზიული” წარმომავლობის გამო, კომუნისტურმა მთავრობამ მას უმაღლესი განათლების მიღების უფლება არ მისცა. ამიტომ, ჰაველმა საღამოს სკოლაში ისწავლა, ქიმიურ ლაბორატორიაში იმუშავა, ეკონომიკის შესწავლა სცადა, შემდეგ ჯარში იმსახურა და ბოლოს სასცენო ასისტენტი გახდა.
ავტორები წერდნენ, რომ ჰაველი სათავეში ედგა თანამედროვე ისტორიაში პირველ „ხავერდოვან რევოლუციას” – ფენომენს, რომლის სახელიც 1989 წლის შემდეგ არაერთ არაძალადობრივ, მასობრივ საპროტესტო ტალღას ეწოდა. აღნიშნავდნენ, რომ მან შეძლო ის, რაც დისიდენტებს, როგორც წესი, არ გამოსდით – ნონკონფორმისტიდან და პოლიტპატიმრიდან იქცა წარმატებულ და უნარიან პოლიტიკოსად, რომელმაც ოთხჯერ იმსახურა ქვეყნის მეთაურის რანგში. და არა მარტო იმსახურა, საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე ჩეხეთის რესპუბლიკას იმ სახით, რომლითაც მას დღეს ვიცნობთ.
შიგადაშიგ კრიტიკულ შეფასებებსაც შეხვდებოდით. ჰაველის პოლიტიკური კარიერა უნაკლო არ ყოფილა. სხვა თუ არაფერი, მან ჩეხოსლოვაკიის დაშლის შეჩერება ვერ შეძლო. მემარცხენე სპექტრის ავტორებმა გაიხსენეს ჰაველის მიმართ წარსულშიც არაერთხელ გამოთქმული ბრალდებები – რომ მისი პოლიტიკა ელიტისტური და ევროცენტრისტული იყო; რომ ის მხარს უჭერდა ნატოს მიერ იუგოსლავიის დაბომბვას, ერაყის ომს; რომ მას, როგორც ჩეხეთის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი და შეძლებული კლანის შთამომავალს, სიღრმისეულად არ ესმოდა სოციალური უსამართლობის პრობლემა და გაცილებით მეტ ყურადღებას უთმობდა სამოქალაქო უფლებების და თავისუფლებების დაცვას, ვიდრე სიმდიდრის გადანაწილების პრინციპს და სოციალისტური სისტემის მოშლის შედეგად გაღარიბებული უამრავი ადამიანის სატკივარს. თუმცა, ჰაველს „თავისიანად” არც მემარჯვენეები თუ კონსერვატორები მიიჩნევდნენ, დიდწილად საპირისპირო მიზეზებით: ჰაველი აკრიტიკებდა ინდუსტრიულ საზოგადოებას და მის „ავტომატიზმს”, უპირისპირდებოდა ლიბერტარიანელთა დოგმებს, სკეპტიკურად ეკიდებოდა „ბაზრის უხილავი ხელის” ფორმულას. „მე [იდეოლოგიებით] შეპყრობილობის ყველა ფორმის ოპონენტი ვარ, ვინაიდან სწორედ ასეთ შეპყრობილობას მივიჩნევ ყველაზე საშიშად საზოგადოებრივ ფენომენებს შორის. ამდენად, საბაზრო ფუნდამენტალიზმის და დოგმატიზმის მოწინააღმდეგეც გამოვდივარ – რის გამოც ცინიკოსებმა ‘მემარცხენეც’ კი შემარქვეს. ფინანსური მოგების კანონი, თავისთავად, ღირებულს არაფერს გვპირდება” – წერდა ჰაველი თავისი მემუარების კოლაჟურ კრებულში, 2006 წელს გამოსულ წიგნში „მოკლედ, თუ შეიძლება” (რომელსაც ინგლისურენოვან გამოცემაში „სასახლისკენ და უკან” დაარქვეს და რომლის ქართული თარგმანიც − „გთხოვთ, მოკლედ” − 2011 წელს გამოიცა).
მაგრამ რაოდენ მრავალფეროვანიც უნდა ყოფილიყო ჰაველის გახსენება, რომელი კუთხიდანაც უნდა განეხილათ მისი ცხოვრების გზა თუ პოლიტიკური კარიერა, თითქმის ყველგან, სხვადასხვა ფორმულირებით, შეხვდებოდით ერთ უცვლელ შეფასებას: ჰაველის სახით საქმე გვქონდა პოლიტიკოსთან, რომელიც ძალაუფლებამ ვერ გარყვნა. მსოფლიო აღიარების, უდიდესი წარმატების, ტოტალიტარულ წყობასთან ბრძოლაში გამარჯვებულად გამოსვლის და გავლენიან ლიდერად ქცევის მიუხედავად, მან ყველა ეტაპზე შეინარჩუნა თავმდაბლობა, მორალური სიმტკიცე, იუმორი, თვითირონია.
პოლიტიკის სამყაროში, სადაც უხვად შეხვდებით ეგოებს, ძალაუფლების დაუოკებელ სიყვარულს, ინტრიგებსა თუ მანიპულაციას, ჰაველის გულწრფელობა და სისადავე უჩვეულო კონტრასტს ქმნიდა; აშკარა გამონაკლისს არა მხოლოდ ჩეხეთის ან პოსტკომუნისტური ევროპის, არამედ მთელი გლობალური პოლიტიკის კონტექსტში.
ჩუქება
