თავსიტყვა
რევაზ თვარაძე
რამდენიმე ორიენტირი
წაკითხვით არსად წამიკითხავს, მაგრამ ვინმეს ჩემამდეც ნათქვამი ექნება უეჭველად: ამა თუ იმ ავტორთან მკითხველთა ურთიერთობის უმჯობესი ფორმა საკუთრივ მისი ქმნილებების გაცნობაა და არა ამ ქმნილებათა შესახებ არსებული ლიტერატურისა, - ავტორს და მის მკითხველებს შუამავალი არ ესაჭიროებათ. ასეა მრავალთაგან უმრავლეს შემთხვევებში. მაგრამ ისეც ხდება, ზოგიერთ მკითხველს, თუკი ორიენტირები არ აქვს მინიშნებული შემწედ, უჭირს ხოლმე მხატვრული ნაწარმოების უსიერ ტევრში გზის გაგნება, მით უფრო, როდესაც ისეთ რთულ ნაწარმოებთან გვაქვს საქმე, როგორიც არის „გორა მბორგალი“. ალბათ, ამას გულისხმობდა ბატონი ჭაბუა ამირეჯიბი, როდესაც შემომთავაზა, მცირე წინათქმა წამემძღვარებინა მისი ქმნილებისთვის. ეს ამბავი ჩემთვის დიდ პატივად მივიჩნიე და სიამოვნებითაც დავეთანხმე. ეგ არის, გულდაჯერებული არ ვარ, რამდენად შეუმცდარად მოვნიშნავ სათანადო ორიენტირებს.
ასეა თუ ისე, ვახსენოთ ღმერთი და შევუდგეთ საქმეს.
რით დავიწყოთ?
ჩემი აზრით, იმის დაწერა აჯობებს, რომ, უწინარეს ყოვლისა, ქრონოლოგიური ორიენტირები მოვნიშნოთ. ეს არცთუ იოლი საქმეა. ძალიან გულდასმით უნდა წავიკითხოთ „გორა მბორგალი“, მრავალი რეალია შევუჯეროთ ერთმანეთს, რათა დავასკვნათ: დრო, რომელშიც მოქმედება ვითარდება, რომელსაც ნაწარმოების ძირითადი სიუჟეტური ხაზი გასდევს, არის კომუნისტური რეჟიმის დასასრულის ხანა, მიახლოებით - ოთხმოციანი წლები. იქვე ისიც ვთქვათ, რომ თავად ავტორს ნაკლებად აინტერესებს ქრონოლოგიური ჩარჩოების დაზუსტება. ის წარმოაჩენს საბჭოური ცხოვრების ჯოჯოხეთს მის მთლიანობაში, რომლის შიგნითაც პრინციპული განსხვავება არც არის, ვთქვათ, ოციან-ოცდაათიან წლებსა და ორმოცდაათიან-სამოცდაათიან წლებს შორის. ყველა შემთხვევაში ძალადობაზე დამყარებულ წყობილებასთან გვაქვს საქმე.
როგორ ყალიბდებიან და საბოლოოდ რად გადაიქცევიან ამგვარი რეჟიმის პირობებში ადამიანები ან თვითონ როგორ ჩამოყალიბდა, სახელდობრ, ამნაირ პიროვნებად უმთავრეს ამბავთა მთხრობელი, ანუ გორა მბორგალი, ანუ ბარემ აქვე გავამხილოთ, ჭაბუა ამირეჯიბი, - აი, ამ კითხვას დასტრიალებს თავს რომანის ავტორი.
აქ მესამე ორიენტირის მონიშვნაც შეგვიძლია უკვე. ხსენებული კითხვის, აგრეთვე, მრავლის უმრავლესი სხვა საკითხისა და პრობლემის პასუხს რომ მივაკვლიოთ, ჩვენც გვმართებს, ფეხდაფეხ გამოვყვეთ იმიერპოლარეთიდან გამოქცეულ პატიმარს, რომელმაც ქვეითად უნდა განვლოს ორი ათასამდე კილომეტრი, და მასთან ერთად ჩავუღრმავდეთ მის საფიქრალს, მის მოგონებებს, რემინისცენციებს, განცდებსა და ზრახვებს. გამოქცეული პატიმრის თავისთავად უაღრესად საინტერესო თავგადასავალი, თავს დატეხილი პერიპეტიები, მისი დევნა, მის მიერ თავის დაღწევა დაგებული ხაფანგებისგან და სხვა ამგვარები არის სიუჟეტური ღერძი, რომელზედაც ასხმულია მისივე აურაცხელი მოგონება, განსჯა, ფიქრი, ძიება. და სწორედ ეს უკანასკნელი არის უმთავრესი რომანში - მოცულობითაც ძირითადი სივრცე მას უჭირავს და ავტორის სათქმელიც მასშია გაცხადებული. სიუჟეტური ღერძი მხოლოდ ფონია, ასპარეზია, რომელზედაც გადაგვეშლება მოგონებები და ფიქრები. დაკვირვებული მკითხველი იოლად შენიშნავს, რომ ცალკერძ უგრძეს გზაზე მავალი პატიმრის ამბავი და ცალკერძ მისი შინაგანი, სულიერი ცხოვრების მომთხრობელი ვრცელი მონაკვეთები წიგნში ერთიმეორისგან გამოყოფილია და განსხვავებული შრიფტით არის აწყობილი.
ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ გორა მბორგალს პატიმრობის სამოცდათხუთმეტი (საბოლოოდ - ოთხმოცდასამი) წელი ჰქონდა მისჯილი, პირველი ოცდახუთი წელი, რომლითაც დახვრეტის მუხლი შეუცვალეს, - პოლიტიკური მოტივით, დანარჩენი - პატიმრობის ადგილებიდან მრავალგზის გამოქცევისთვის (თუ არ ვცდები, სულ ექვსი გამოდის გამოქცევა). ეს, ფაქტობრივად, სამუდამო პატიმრობაა. მართალია, გადასახლებიდან თექვსმეტი თუ ჩვიდმეტი წლის შემდეგ ამნისტიამ მოუსწრო და განთავისუფლდა, მაგრამ ის დრო, რაც ციხეებსა და ბანაკებში დაჰყო, საკმაოზე მეტიც იყო უზარმაზარი გამოცდილების დასაგროვებლად. ოღონდ ბანაკებისა და ციხეების თავისთავადაც უაღრესად საინტერესო ამბების მოყოლა ავტორს (შეგახსენებთ - ჩინებულ მთხრობელს), არაერთი ნაციმბირალი მწერლისგან განსხვავებით, თვითმიზნად არასოდეს უქცევია. ასე იყო „დათა თუთაშხიაშიც“, ასევეა ამ ახალ რომანშიც, „გორა მბორგალშიც“. ის მოგონებები, ის საფიქრალი, რითაც იმიერპოლარეთიდან გამოქცეულმა პატიმარმა ხუთი თვის განმავლობაში უნდა შეავსოს ჯერ ტუნდრასა და შემდეგ ტაიგაზე გამავალი ორი ათას-ხუთასკილომეტრიანი გზა, მხოლოდ ნაწილობრივ უკავშირდება ციხეებსა და ბანაკებს. მოგონებების, განსჯის, ფიქრის დიდი ნაწილი ეთმობა ავტორის ბავშვობასა და სიჭაბუკეს დაპატიმრებამდე, იმდროინდელი თბილისის ყოფას, მისი ოჯახის, ნათესავების, ახლობლების, მეგობრების, ზოგჯერ - სულაც უბრალო ნაცნობების ან თვით უცნობი პირების თავგადასავალს, მოზრდილი ადგილი აქვს განკუთვნილი უახლოესი წინაპრების (მამა, პაპა, მათი წინა თაობები) მონათხრობებს, რასაც მეცხრამეტე საუკუნის პირველ ნახევრამდეც მივყავართ. ასე იქმნება ნოველების, მცირე ეპიზოდების, ეტიუდების, ჩანახატების გალა, რომელიც საქართველოს ცხოვრების ლამის ორსაუკუნოვან სურათს წარმოსახავს და რომელიც, ითქვა უკვე, ასხმულია ძირითად სიუჟეტურ ღერძზე - გორას მსვლელობაზე იმიერპოლარეთიდან რკინიგზამდე.
კიდევ რა უნდა გავითვალისწინოთ? კიდევ ის, რომ გორა მბორგალის (ანუ, კვლავაც ვიტყვი, ჭაბუა ამირეჯიბის) წინაპრები, მამის და დედის მხრივაც, ძველისძველ არისტოკრატულ საგვარეულოებს ეკუთვნოდნენ. ამ საგვარეულოთა ცხოვრების წარმოსახვა, მოგონებებით იქნება
ჩუქება
