კარი პირველი
გზოზე მივდიოდი. წყვდიადი იყო. სარწყუნისის ბოლოს და მირკნის დამდეგს გარიჟრაჟის წინ იცის უმთვარო ღამემ ასე ჩაკუმეტება. მალე უნდა გათენებულიყო. ღრუბელი გაიფანტებოდა, მზიან, კაშკაშა დღეს დაიჭერდა, ვიცოდი, მაგრამ მაინც იმ ღამეზე ვფიქრობდი, ხვალინდელ მზიანს რომ უნდა მოჰყოლოდა – იმიტომაც, რომ ბნელოდა და გზებსაც კარგა ხნის აცდენილი ვიყავი. ცხენის ალღოსღა მივყვებოდი: ხევები ბარისკენ ჩარბიან, ბარში მდინარეები დიან, მდინარეებთან სოფლები ან ნასოფლარებია და გზებიც.
თავხედნი და ურცხვნი შეიქნენ მონღოლნი. საკუთარი ძლევამოსილების რწმენით იყო ესა. ირწმუნებდნენ, მაშ როგორ იქნებოდა – მთელი აზია მამულად და საძოვრად ისე დაიპყრეს, დამარცხებისა არა იცოდნენ რა. ჩვენც ხომ თავდაჯერებულნი ვიყავით, ქართველნი, ორი საუკუნე და მეტიც. უძლეველობით იყო... სადღაა მონღოლთ უძლეველობა!.. მაგრამ ჯაბნობისაც არაფერი ეტყობოდათ ჯერ. ეჰე, რამდენი მარცხი უნდა ეწვნიათ, სანამ ეჭვი და შიში შეუჯდებოდათ, მკლავი მოუსავდებოდათ და თვალისჩინი უმტყუნებდათ... არა, მაშინდელი შემართება მათი უკვე გაჭირვებისა და დაუძლურებისა ჩანდა. ურცხვობა და თავხედობა ამით თუ გაუმძაფრდათ. სხვათა დასაშინებლად სჩადიოდნენ განზრახ და თავის თავსაც ეტრაბახებოდნენ, შემდრკალ გულს იმაგრებდნენ – ყაჩაღთა ბრბოში იცის ასე ზოგ-ზოგმა... ფიცის გამტეხნი, მწამლველნი, მუხანათურად მკლველნი რომ არ ვიყავით, მაშინ ამად გვცემდნენ პატივს და ომში შემართებისთვის უფრო. ახლა თავად სწამლვიდნენ, ღალატით კლავდნენ და ფიცის სიმტკიცისაც არა იცოდნენ რა – ესენი სპარსთაგან ისწავლეს ისლამის რწმენითურთ.
უშიშრობისა არ იყო სანადიროდ წვევაზე თანხმობა ჩემი; უკვე ვაჟკაცი ვიყავ, გიორგი მეფის, დავითის ძის მზრდელად და მეურვედ ვიდექ მაშინ! განჭვრეტისა იყო და გულმაც მითხრა – სართეველად, საამხანაგოდ ვუნდოდი, ავს არაფერს მიპირებდნენ ნოინები.
ესენი ტფილისს იმან მოიყვანა რომა, ოლჯაითუ ყაანს კუმსი განუდგა – საბერძნეთის დიდი ქალაქი. ამ ნოინების პირით შემომითვალა ჩობან ნოინმა ყაანის ნება, მელაშქრა და იქაურობა დამეშოშმინებინა. ერთი დუმენი გამოაყოლა ბელდესი, ეგ იყო. ჩობანმა, – წადით, მე იქ მოვალო. მონღოლთ აგრე იცოდნენ, ქართველებს უნდა ეომათ, თავად ზურგში მდგარიყვნენ. თუ გაგვემარჯვებოდა – მონღოლებმაო; მარცხს ვიწვნევდით და ჯერ მონღოლნი მიდრკებოდნენ სივლტოლად და მხოლოდღა ქართველთა ბრალი იყო მარცხი.
ყაანმა ლაშქრობა დამავალა არა ვით მეფეს სრულიად საქართველოსი, არამედ, როგორც მეფედ ნაკურთხი ჩემი ძმის დავითის ძის გიორგის მზრდელსა და მეურვეს. თუმც საქართველოს მეფედ ბავშვობაშივე მაკურთხეს პირველად, მაგრამ ახლა მეფეს მიჩენილი მეურვეღა მერქვა, ორჭოფად ვიყავ, ნოინებმა იცოდნენ ესა, სრული პატივის ღირსად არ მრაცხდნენ და არც მე ვიდრეკდი ქედს მათს წინაშე. ნადირობა იმად აიხირეს, რომ ლაშქრის სრულად შეკრებამდე მთელი კვირა იყო, გართობა ისურვეს.
ჩვენი ქალების მწყურვალნი არიან თათარნი ერთობ, მაგრამ იქ, ზედაზენთან... მაინც რანაირი თვალები ჰქონდა იმ დიაცს – ნდომის მომგვრელი და საქციელიც ისეთი... თავად შეიწვია იმ ნაოხარ ეკლესიაში ჩარდოგ ნოინი და სხვათაც ხომ თავად უხმო მერე...
სინათლე მოსალოდნელზე ადრე დავინახე – შორიახლოს ცეცხლის ალი ციმციმებდა. ნათლის დანახვას უფრო გვიან და სხვა მხარეს ვვარაუდობდი და სულ სხვაგან კი წავაწყდი. შორიდანვე გავარჩიე, ცეცხლს ვიღაც უჯდა. მივუახლოვდი. კუნძზე კაცი სთვლემდა. თვალი მიმტაცა: სხეულის იგურდივ შარავანდივით რამ ერტყა, როგორც წმინდანებს ადგათ ხოლმე თავს სხივთ ოქროსფერი გვირგვინი. მაგრამ ამას ვერცხლისფერი ბურუსისა ერტყა, აკი ვთქვი. წყვდიადს გავხედე, იქნებ ჯანღი დგას-მეთქი: არაფერი, თხელი ბორიაყი იყო და ციოდა.
იქვე, გასწვრივ გრძელი, ყრუ კედელი გასდევდა ქვითკირისა და კარგა მაღალიც. არც კუთხე უჩანდა სადმე იმ სიბნელეში, არც თავი და ბოლო. კარი ჰქონდა დატანებული რკინისა, ცეცხლი იმ კართანვე ენთო. ეს ნაგებობა საგურამოს შემოგარენში არასოდეს მგულებია.
ცხენი დავაბი, მიველ, კაცს თავზე წავადექ. დავხედე და იმ იგურდივ შემოვლებული ბურუსისა თუ შარავანდისა ნასახიც ვეღარსად ვნახე. ვიფიქრე, – მომეჩვენა-მეთქი. ისეთი გუმანი დამიდგა, რომ ამ კაცმა სიბნელეში ფერდოზევე მომკრა თვალი, იქნებ, უფრო ადრეც, და კვლავინდებურად კი სთვლემდა. კარგა ხანს ვიდექ. არ განძრეულა, მარტო სუნთქვა იგრძნობოდა მისი – ბეჭების დინჯ ძვრასა ვხედავდი. ფთილივით თმა ჰქონდა, ხორბლისფერი – ისეთი, ვითომ უფრო ხშირი არც როდისმე ჰქონია. იმ სიცივეში თავშიშველი იჯდა, ტანთ ჩოხა-ახალუხისა და ფეხთ წინდა-ქალამნის მეტი არაფერი ემოსა. იმდენად სიფრიფანა რამ იყო დამხვდური, რომ გამიკვირდა, – სიმჭვირვალის დანახვაც შეძლებულა-მეთქი.
– კაცი მოველ... ამ წყვდიადში. ამომხედე მაინცა!.. ვინა ხარ და რასა იქმ აქა?
გვიან გამომელაპარაკა:
– შენგვარი კაცი მუდამ ეგრე მოდის – წყვდიადში, გათენების პირს, სარწყუნისის მიწურულს, ხანდახან მირკნის დამდეგს... ის კაცი, მძლე! – მკაფიო, ხავერდოვანი ხმა ჰქონდა.