წიგნი პირველი
I
დიდი დარბაზი სწორედ დღეს შესრულდა სამას ორმოცდარვა წელი, ექვსი თვე და ცხრამეტი დღე მას შემდეგ, რაც პარიზელები გააღვიძა ზარების რეკვამ, რომელიც გუგუნით ეფინებოდა სამივე უბნის - სიტეს, უნივერსიტეტისა და ქალაქის ზღუდეებს.
მაგრამ ამასთან, ეს დღე, 1482 წლის 6 იანვარი, სრულიად არ იყო ის თარიღი, რომლის შესახებ ისტორიას რაიმე მოგონება შემოენახოს. ღირსშესანიშნავი არაფერი იყო არც იმ ამბავში, რამაც დილიდანვე ასე აამოძრავა ზარები და პარიზის მოქალაქენი. ამ დღეს არ ყოფილა არც პიკარდიელთა ან ბურგუნდიელთა იერიში, არც პროცესია წმინდანთა ნაწილებით, არც მოსწავლეთა ამბოხება ლაასის ქალაქში, არც „ჩვენი მრისხანე მბრძანებლის, ბატონი მეფის“ მობრძანება, არც ქურდ კაცთა და ქალთა სასეირო ჩამოხრჩობა პარიზის მართლმსაჯულების მიერ, არც ფერად-ფერად ტანსაცმელში მოპრანჭული, სირმებით, ფრთებითა და ჯიღებით მორთულ-მოკაზმული რომელიმე საელჩოს მოულოდნელი გამოჩენა, რაც ასე ხშირი იყო XV საუკუნეში. სულ რაღაც ორი დღის წინ პარიზში ჩამოვიდა ამგვარ მხედართა უკანასკნელი ჯგუფი: ესენი იყვნენ ფლამანდიელი ელჩები; მათ დავალებული ჰქონდათ, დაექორწინებინათ ტახტის მემკვიდრე და მარგარიტა ფლანდრიელი, რაც ფრიად აღონებდა კარდინალ ბურბონელს, რომელიც მეფის საამებლად იძულებული იყო, ფარული გულისტკივილით თავაზიანად მიეღო გაუთლელი ფლამანდიელი ბურგომისტრების ეს ხროვა და თავის ბურბონის სასახლეში „ფრიად მშვენიერი მორალიტეს, სახუმარო სატირისა და ფარსის“ წარმოდგენით გამასპინძლებოდა, მაშინ როდესაც სასახლის შესასვლელში დაფენილ მის საუცხოო ნოხებს შხაპუნა წვიმა ასველებდა.
6 იანვარი, რომელმაც „პარიზის მთელი მდაბიო ხალხი ააღელვა“, როგორც ჟეან დე ტრუა ამბობს, - იყო უხსოვარი დროიდან დაწესებული ორმაგი დღესასწაული - ნათლისღების დღე და ქილიკების ზეიმი.
ამ დღეს გრევის მოედანზე სადღესასწაულო ცეცხლი უნდა აენთოთ, ბრაკის სამლოცველოსთან მაისის ხე დაერგოთ და მართლმსაჯულების სასახლეში მისტერია წარმოედგინათ. ეს ამბავი ჯერ კიდევ წინა დღით ყველა გზაჯვარედინზე საჯაროდ აუწყეს ბუკითა და ნაღარით ბატონ პრევოს გზირებმა, რომლებიც ლამაზ იისფერ ქურთუკებში გამოწყობილიყვნენ და მკერდზე დიდი თეთრი ჯვრები ეკეთათ.
მოქალაქეებმა, ქალმაც და კაცმაც, სახლები და დუქნები დაკეტეს და დილიდანვე ყოველი მხრიდან გუნდ-გუნდად გაუდგნენ გზას სამი ზემოხსენებული ადგილისაკენ. ვინ ილუმინაციის საყურებლად გაეშურა, ვინ მაისის ხისაკენ წავიდა და ვინ მისტერია არჩია. თუმცა პარიზელი მცონარა დოყლაპიების ძველთაგან ქებული საღი აზრის სასარგებლოდ უნდა ითქვას, რომ ამ ბრბოს უდიდესი ნაწილი გაეშურა ილუმინაციისაკენ, რომელიც სავსებით შეეფერებოდა წელიწადის ამ დროს, ან მისტერიისაკენ, რაც კარგად დაცული და დახურული სასახლის დიდ დარბაზში უნდა წარმოედგინათ. ცნობისმოყვარეებმა, ყველამ ერთბაშად, მიატოვეს გასათოშად იანვრის ცის ქვეშ ბრაკის სამლოცველოს სასაფლაოზე ჯერ კიდევ შეუფოთლავი საცოდავი ხე მაისისა.
მეტადრე ბევრი ხალხი მიაწყდა მართლმსაჯულების სასახლისაკენ მიმავალ ხეივნებს, რადგანაც იცოდნენ, რომ ორი დღის წინ ჩამოსულ ფლამანდიელ ელჩებს განზრახული ჰქონდათ, დასწრებოდნენ მისტერიის წარმოდგენას და ქილიკების პაპის არჩევას, რაც, აგრეთვე, დიდ დარბაზში უნდა მომხდარიყო.
ადვილი საქმე არ იყო იმ დღეს დიდ დარბაზში შეღწევა, თუმცა მაშინ იგი ყველაზე დიდ დახურულ ნაგებობად ითვლებოდა დედამიწის ზურგზე (მართალია, მაშინ სოვალს ჯერ კიდევ არ გაეზომა მონტარჟის ციხე-კოშკის დარბაზი).
ფანჯრებიდან მაყურებლებს მართლმსაჯულების სასახლის წინ ხალხით გაჭედილი მოედანი წარმოუდგებოდა მღელვარე ზღვად, რომლისკენაც ხუთი თუ ექვსიყ ქუჩა - მდინარეთა შესართავების მსგავსად - ყოველ წუთს ადამიანთა თავების ახალ-ახალ ტალღას ერეკებოდა. ხალხის ეს ტალღა შეუჩერებლივ იზრდებოდა და ეხეთქებოდა სახლების კუთხეებს, რომლებიც მაღალი კონცხებივით აქა-იქ წამოწეულიყო მოედნის უსწორმასწორო აუზში. მართლმსაჯულების სასახლის მაღალი გოტიკური ფასადის ცენტრში, დიდ კიბეზე, შეუწყვეტლივ ადი-ჩადიოდა ორ ნაკადად ხალხის ბრბო, რომელიც შემდეგ შუა ბაქანს ქვემოთ იყოფოდა, ვრცელ ტალღებად იშლებოდა ორ გვერდით ჩასასვლელზე და ამ უზარმაზარ კიბეზე ისე შეუფერხებლად ეშვებოდა მოედნისკენ, როგორც ჩანჩქერი ტბისაკენ. ყვირილ-სიცილი და ათასობით ფეხის ბრაგაბრუგი საშინელ ხმაურსა და ღრიანცელს ქმნიდა. დროდადრო ეს ხმაური და ღრიანცელი ერთიორად ძლიერდებოდა. ხალხის მდინარება, რომელიც მთელ ბრბოს დიდი კიბისაკენ მიერეკებოდა, უცბად უკან შებრუნდებოდა, შეტბორდებოდა, აირ-დაირეოდა და მორევივით დატრიალდებოდა. ამის მიზეზი ან მშვილდოსანი იყო, როცა ვინმეს მჯიღს ჰკრავდა, ან ქალაქის სამხედრო პოლიციის სერჟანტი, რომელიც წესრიგის დასამყარებლად ხალხში ცხენით იკვლევდა გზას; ეს საუცხოო ტრადიცია ქალაქის უფროსებმა უანდერძეს კონეტაბლებს, კონეტაბლებმა - ცხენოსან პოლიციელ გუშაგებს, ხოლო პოლიციის ცხენოსანმა გუშაგებმა - პარიზის ახლანდელ ჟანდარმერიას.
კარებში, ფანჯრებზე, სარკმლებზე, სახურავებზე - ყველგან ირეოდა ათასობით მოქალაქის მშვიდი, უშფოთველ-უზრუნველი და პატიოსანი სახეები, და მეტი არა უნდოდათ რა, რადგან პარიზში ხალხის დიდი ნაწილი მაყურებელთა ცქერით კმაყოფილდება; მათი ცნობისმოყვარეობის საგანი შეიძლება გახდეს თვით კედელიც კი, რომლის უკან რაღაც ხდება.
ჩვენ, 1830 წელს მცხოვრებ ადამიანებს,