პირველი ნაწილი
ზღვაზე
წიგნი პირველი
სოდრეს ტყე 1793 წლის მაისის უკანასკნელი დღეები იყო. პარიზიდან წამოყვანილ სანტერის ერთ-ერთ ბატალიონს გადაებუგა სახიფათო სოდრეს ტყე ასტილეში. მხოლოდ სამასი კაცი იყო დარჩენილი. ეს ის დრო იყო, როდესაც არგონის, ჟემაპის და ვალმის ბრძოლის შემდეგ პარიზის პირველ ბატალიონს ექვსას მოხალისეთაგან ოცდაშვიდი, მეორეს - ოცდაცამეტი და მესამეს - ორმოცდაჩვიდმეტი კაცი დარჩა ცოცხალი. ეს იყო ეპიკური ომების ხანა.
პარიზიდან ვანდეაში გაგზავნილ თითოეულ ბატალიონს ცხრაას თორმეტი ჯარისკაცი ჰყავდა და სამ-სამი ზარბაზანიც მათ განკარგულებაში იყო. საჩქაროდ გაგზავნეს ეს ჯარი ვანდეაში. 25 აპრილს „სიკეთის საბჭომ“ ვანდეაში მოხალისეთა ჯარის გაგზავნის თაობაზე აღძრა შუამდგომლობა. ეს მოხდა მართლმსაჯულების მინისტრის, გოიესა და სამხედრო მინისტრის, ბუშოტის დროს. კომუნის წევრმა ლიუბენმა სათანადო მოხსენება შეადგინა და პირველ მაისს სანტერს უკვე მზად ჰყავდა გასაგზავნად თორმეტი ათასი კაცი, ოცდაათი ზარბაზანი და მეზარბაზნეების ერთი ბატალიონი. ასე ხელდახელ შეკრებილი ბატალიონები ისე კარგად იყვნენ ფორმირებულნი, რომ დღემდე ხელმძღვანელობენ მსგავსი სტრუქტურით საომარი რაზმების მომწყობნი. განსხვავება მხოლოდ ჯარისკაცებისა და ათისთავების რაოდენობაშია.
28 აპრილს პარიზის კომუნამ შემდეგი ბრძანებით მიმართა სანტერის მოხალისეებს: არავითარი შებრალება! არავითარი ლმობიერება!
პარიზიდან წამოსული თორმეტი ათასი კაცისგან მაისის მიწურულს რვა ათასი ჯარისკაცი უკვე მკვდარი იყო...
სოდრეს ტყეში შეგზავნილი ბატალიონი დიდი სიფრთხილით მიიწევდა წინ. საშიში იყო აჩქარება. ასი თვალი და ასი ყური უნდა გამოებათ. კლებერმა თქვა, ნამდვილ ჯარისკაცს ზურგზეც უნდა ჰქონდეს თვალებიო. კარგა ხნის განმავლობაში მიიწევდნენ წინ. ძნელი იყო იმის თქმა, რამდენი დრო გავიდა, რადგან მსგავს დაბურულ ტყეში ერთგვარი ბინდი დგას ხოლმე ყოველთვის.
სისხლით იყო მორწყული სოდრეს ტყე. ამ ტყეში დაიწყო 1792 წლის ნოემბერში სამოქალაქო ომი. ამ ტყეში დანავარდობდა კოჭლი, სისხლით გაუმაძღარი მუსკეტონი. თმა ყალყზე დაუდგებოდა ადამიანს, რომ დაეთვალა, რამდენს აუგეს ანდერძი აქ. სხვაგან არსად იყო ასეთი საფრთხე. დიდი სიფრთხილით მიიწევდნენ წინ. გარშემო ყვაოდა ყველაფერი. ცოცხალი, ნიავში მთრთოლარე მწვანე ტოტები თავში ხვდებოდა ჯარისკაცებს და სასიამოვნო სურნელს აფრქვევდა ირგვლივ. აქა-იქ მზის სხივი შეეპარებოდა დაბურულ ტყეს. მიწას ამშვენებდა აყვავებული საკადრისა, ჭაობის ზამბახი, გარეული ნარგიზი, კოპწია კურდღლისფრჩხილა, გაზაფხულის ზაფრანა და ნაქარგივით მოსდებოდა მცენარეებს, რომელშიც მრავლად შერეულიყო სხვადასხვაგვარი ხავსი, ზოგი მატლივით შეკუმშული და ზოგი ვარსკვლავივით მოციაგე. ნელი ნაბიჯით მიდიოდა რაზმი, უხმოდ მიიკვლევდა ბუჩქნარში გზას. ზემოთ კი ჩიტები გალობდნენ.
სოდრეში ღამღამობით მშვიდობის დროს ფრინველებზე ნადირობდნენ, ახლა კი - ადამიანებზე.
არყის ხეები, წიფელი, მუხა... მიწა ისე იყო დაფარული ხავსით და ყვავილებით, რომ მიმავალთა ფეხის ხმა არ ისმოდა. კვალი არსად ჩანდა, და თუ გამოჩნდებოდა სადმე, იქვე იკარგებოდა. ჭყორი, კვრინჩხი, გვიმრა, ღობესავით ამართული ნარ-ეკალი, ეკლით მოსილი მაყვალი. ადამიანს ვერ დაინახავდით იქვე, ათ ნაბიჯზე რომ მდგარიყო. ხანდახან ოყარი გაიფრთხიალებდა ხის ტოტებში, ან წყლის ქათამი. როგორც ჩანს, იქვე ახლოს ჭაობი იყო.
წინ მიიწევდა რაზმი შემთხვევის იმედად დარჩენილი, - არსად შევხვდეთ იმას, ვისაც ვეძებთო.
აქა-იქ ნაბანაკევს წააწყდებოდნენ ხოლმე - ამომწვარ მიწას, გათელილ ბალახს, სისხლით მოსვრილ ხეებს. აქ უვახშმიათ მტრებს, იქ წირვა მოუსმენიათ ან დაჭრილებისთვის მოუვლიათ და იქაურობა შემდეგ დაუტოვებიათ. ნეტავ სად იყვნენ? ვინ იცის? ალბათ, შორს სადმე მიიმალნენ, თუ იქვე ახლოს სადმე ჩასაფრდნენ და ჩახმახზე ედოთ თითი?! ტყე მიყრუებულს ჰგავდა და ახლა უფრო მეტი სიფრთხილით მიდიოდა წინ ბატალიონი. მტერი არსად ჩანდა, მაგრამ მით უფრო მოსალოდნელი იყო რაიმე საფრთხე. ცუდი სახელი ჰქონდა გავარდნილი ამ სოდრეს ტყეს.
ბატალიონს მზვერავებად გამოეყო რამდენიმე ადამიანი და ათისთავის ხელმძღვანელობით წინ გაუძღვნენ ჯარს. ბატალიონის მარკიტანი ქალიც მათთან იყო. იგი ყოველთვის ხალისიანად მისდევდა წინმავალს. განსაცდელი მეტი იყო, მაგრამ სანახავიც მრავალი.
და უცბად რატომღაც შეჩოჩქოლდნენ ამ პატარა რაზმის ჯარისკაცები. მიზეზი კი ის იყო, რომ იყნოსეს რაღაც, ისევე როგორც მონადირეს უმახვილდება მზერა, როცა ნადირის ბუნაგს უახლოვდება. თითქოს სუნთქვა შემოესმათ ბუჩქნარიდან და ფოთლების შრიალი.
თვალის დახამხამებაში გარს შემოერტყნენ იმ ადგილს, საიდანაც ფოთლების შრიალი მოესმათ და დაუმიზნეს ხიშტიანი თოფები. თვალს არ აცილებდნენ საეჭვო ბუჩქს და მხოლოდ ათისთავის ბრძანებასღა ელოდნენ, რომ ტყვიები დაეხალათ.
მაგრამ მარკიტანმა გაბედა, აქეთ-იქით გასწია ბუჩქის ტოტები, შეიჭყიტა და სწორედ იმ წამს, როდესაც ათისთავს ბრძანება უნდა გაეცა, - ესროლეთო, მან სხვა ბრძანება გასცა:
- შეჩერდით!
შემდეგ ჯარისკაცებს გადახედა:
- არ ესროლოთ, მეგობრებო!
და შეძვრა ბუჩქნარში. მზვერავებიც მიჰყვნენ.
და მართლაც, ბუჩქებში ვიღაც იყო მიმალული. მის შუაგულში პატარა ადგილი