ნაწილი მესამე -
მარიუსი -
წიგნი მეშვიდე -
მენაღმეები -
თავი პირველი -
ნაღმი და სანაღმის მთხრელები საზოგადოებრივ ცხოვრებას ყველგან მოეპოვება ის, რასაც თეატრში ძირისძირს ეძახიან. საზოგადოებრივი ნიადაგი სანაღმით არის ყველგან დათხრილი, ზოგან სასიკეთოდ, ზოგან საბოროტოდ. ერთმანეთის ქვეშ არის ჩამარხული ეს ნაღმები. არის ზემოთ მდებარე ნაღმი და არის ქვემოთ მდებარე, არის ზედა ნაღმი და არის ქვედა ნაღმი მიწის ბნელ სიღრმეში, რომელიც ჩაენგრევა ხოლმე ხანდახან ცივილიზაციას, და ჩვენ კი ფეხით ვთელავთ ჩვენივე დაუდევრობისა და უზრუნველობის გამო. წარსული საუკუნის „ენციკლოპედიაც“ ნაღმი იყო, ოღონდ თითქმის ცის ქვეშ, ყველას დასანახავად გაყვანილი, წყვდიადი აჯდა პირვანდელ ქრისტიანობას და შესაფერის შემთხვევას ელოდა, რომ აფეთქებულიყო კეისართა დროს და სხივი მოეფინა კაცობრიობისთვის. ეს იმიტომ, რომ ღვთაებრივ სიბნელეში ფარული სინათლე მოიპოვება. ვულკანი ბნელით არის მოცული, მაგრამ ყოველ წამს შეიძლება იფეთქოს ამ ბნელმა. ჯერ ბნელი იყო ყოველი ლავა. კატაკომბი, რომელშიც პირველად გაისმა წირვა-ლოცვა, მხოლოდ მიწისქვეშეთი კი არ იყო რომისა, ეს იყო ნაღმი, ქვეშეთი ქვეყნიერებისა.
მრავალგვარი ნაღმია გათხრილი საზოგადოებრივი წესწყობილების ქვეშ, რომელიც წარმოადგენს ადამიანის დამონებით შემწიკვლულ სასწაულებრივ მიღწევას. არის ნაღმი სარწმუნოებრივი, ნაღმი ფილოსოფიური, ნაღმი პოლიტიკური, ნაღმი ეკონომიკური, ნაღმი რევოლუციური. ზოგი იდეით თხრის, ზოგი - ანგარიშით, ზოგი - ჯიბრით, ზოგი - მრისხანებით. ერთმანეთს გასძახიან და ხმას აძლევენ ეს კატაკომბები. უტოპიები დანავარდობენ მიწის ქვეშეთში გათხრილ ნაღმებში; დანავარდობენ, განშტოვდებიან და ვრცელდებიან ყოველ მხარეს. ხანდახან კიდეც შეხვდებიან ერთმანეთს, დაძმობილდებიან. ჟან-ჟაკ რუსო დიოგენსა სთხოვს სანათს და სამაგიეროდ წერაქვს აწვდის. ზოგჯერ ბრძოლაც ატყდება ხოლმე ამ ნაღმებს შორის. კალვინი დასახრჩობად არ ინდობს სოზინის, მაგრამ არ მოიპოვება ისეთი ძალა, რომ შეაყენოს ან შეწყვიტოს ამოდენა ენერგიის ძაბვა მიზნის მისაღწევად, და გაცხარებული, ერთდროული მოღვაწეობა, რომელიც დაუდგრომლად ბრუნავს ამ სიბნელეში, მიდის, მოდის, ზევით იწევს, ძირს ეშვება. ისევ ადის, და ნელ-ნელა გარდაქმნის ზემოურს ქვემოურით, გარეგანს - შინაგანით. უზარმაზარი ფუთფუთია, ჯერაც უცნობი. საზოგადოება ყურადღებას არ აქცევს, თითქმის არავითარს, ამ ნაღმების თხრას, რადგან ეს თხრა არ ეხება იმის ზედაპირს, მაგრამ გულ-ღვიძლს კი უცვლის. რამდენიც სართულია მიწის წიაღში, იმდენივე მუშაობაა განსხვავებული. და რას შობს ამდენი ნაღმი, ღრმად ჩათხრილი, ჩვენთვის უცნობი? ჩვენს მომავალს.
რაც უფრო ღრმად ჩავდივართ თხრილში, მით უფრო საიდუმლოებით არიან მოცულნი მისი მოღვაწენი. სიღრმეში, სადამდისაც კი ჩასწვდება საზოგადოებრივი ფილოსოფია, შრომა კარგია; მის ქვემოთ შრომა საეჭვოა და არეული; უფრო ქვემოთ - საშიშია და საზარელი არის იმისთანა სიღრმე, რომელსაც ჯერ ვერ სწვდება ცივილიზაციის გონებრივი ძალა; ადამიანის სუნთქვის საზღვარს ჩასცილებიან, უფრო ქვემოთ ჩაუთხრიათ ნაღმი და მარტო ურჩხულიღა ხარობს იმ სიღრმეში.
უცნაურია დაღმართი კიბე: ყოველი საფეხური ამ კიბისა შეეფარდება მთელ სართულს, სადაც ფილოსოფიას შეუძლია დამყარება, და სადაც შეგხვდებათ ფილოსოფიის მუშაკი, ხან ღვთაებრივი, ხან მახინჯი; იან ჰუსის ქვემოთ ლუთერია, ლუთერის ქვემოთ დეკარტი, დეკარტის ქვემოთ ვოლტერი, ვოლტერის ქვემოთ კონდორსე, კონდორსეს ქვემოთ რობესპიერი, რობესპიერის ქვემოთ მარატი, მარატის ქვემოთ ბაბეფი, და ასე კიდევ მრავალი. სულ ძირში, ბუნდოვნად, იმ საზღვარს ქვევით, რომელიც შუა უდევს ბუნდოვანსა და უხილავს, ოდნავ მოჩანს ადამიანი, რომელიც იქნებ ჯერ არც კი არსებობდეს. მოჩვენებადღა დარჩენილან გუშინდელები, ჯერ ჭუპრად მოჩანან ხვალინდელები. ძლივს არჩევს მათ გონების თვალი. ფილოსოფიის ოცნება არის მომავლის ჩანასახის განვითარების მიკვლევა...
ქვეყანა ჩანასახად წარმოდგენილი და სამოთხის კარიბჭესთან მიმდგარი, არგაგონილი სანახაობა!
იქვე არიან სენ სიმონი, ოვენი, ფურიე, ოღონდ გვერდზე ჩათხრილ საფარში.
ერთი უხილავი ღვთიური ჯაჭვი აერთებს მათ შეუმჩნევლად, ამ მიწის ხვრელში მოღვაწე პიონერებს, რომლებსაც თითქმის ყოველთვის მარტოდმარტოდ, განცალკევებულად მიაჩნიათ თავი; მაგრამ მაინც განსხვავებულია იმათი ნაშრომი და ზოგი მათგანის სინათლე მოწინააღმდეგეა სხვის ციმციმისა. ზოგი სამოთხისებურია სიწმინდით, ზოგი ტრაგიკული. მაგრამ რაც უნდა დიდი იყოს მათ შორის განსხვავება, ყველა ეს მოღვაწენი, უბრწყინვალესისგან დაწყებული სულ უჩინრამდე, უბრძნესისგან დაწყებული მთლად შეშლილამდე, ერთით ჰგვანან ერთმანეთს, სახელდობრ, უანგარობით. მარატიც ისევე თავგანწირულია, როგორიც იესო. თავისი თავისა აღარაფერი ახსოვთ, პირადი აღარაფერი გააჩნიათ; პირადად აღარც კი არსებობენ, სხვისთვის იღვწიან და არა თავისთვის. თვალით მხოლოდ აბსოლუტს ხედავენ. პირველს მთელი ზეცა უბრწყინავს თვალში, უკანასკნელს ძალიან ძნელად საცნობიც რომ იყოს, მაინც უჩანს წარბის ქვეშ ფერმკრთალი სინათლე უსაზღვროისა. თაყვანი ვცეთ, რაზედაც კი უნდა იღვწოდეს, ვის თვალსაც ამშვენებს ეს ნიშანი ბრწყინვალე მომავლის სხივოსნობისა.
სულ სხვა არის ბნელით მოცული თვალი.
მისგან იწყება ბოროტება. დაუფიქრდით და მოერიდეთ, ვისაც ბნელი თვალი აქვს. საზოგადოებრივ წესწყობილებას ყოველთვის ჰყავს ბოროტი მენაღმეები.
არის საზღვარი