100 ლექსი

„მემღერებოდა ასე...“
 მიხეილ ქვლივიძის პოეტური სამყაროს ჩამოყალიბების საწყის ეტაპზევე, რომელიც მეორე მსოფლიო ომსა და ომის შემდგომ წლებს ემთხვევა, გამოიკვეთა მისი პოეტიკისათვის მეტად დამახასიათებელი ხერხი – ერთი შეხედვით ძნელად შესამჩნევი, ემოციურ-ინტელექტუალური ანალიზი: პოეტი ყოველ მნიშვნელოვან თემასა თუ ხატს რამდენიმე სიბრტყეზე, ხედვის სხვადასხვა წერტილიდან აანალიზებს, წარმოაჩენს „ანფასში“, „პროფილში“, „პერსპექტივითა თუ რაკურსით“, რათა, რაც შეიძლება ღრმად ჩასწვდეს მის არსს. ასეთი „მეთოდის“ ჩამოყალიბებაში, შესაძლებელია, გარკვეული როლი შეასრულა იმ გარემოებამაც, რომ პოეტი უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტზე სწავლობდა, შემდეგ კი სამხატვრო აკადემია დაამთავრა.

ქვლივიძის შემოქმედებაში ომი, სულ ცოტა, სამი სახით წარმოჩნდება. ძმის დაღუპვით გამოწვეული ტკივილი ომის დამთავრებიდან მრავალი წლის გასვლის შემდეგაც არ ასვენებს პოეტს – 

„შენ გახდებოდი ახლა

ზუსტად სამოცი წლისა, 

წინამორბედი მრავალ

ქალიშვილის და ძის

მაგრამ გესროლეს ტყვია

და რაც იყავი, ის ხარ:

ისევ სტუდენტი ბიჭი,

ისევ ცხრამეტი წლის!“ 

– თითქოს დრო გაიყინა, დრო აღარ არსებობს: დროის ველის უქონლობა, უდროობა ომის ერთ-ერთი სახეა. მეორე სახეა გაშიშვლებული ქვეცნობიერი ბნელი ინსტინქტები, გამოსახული ნგრევის მახინჯი ჟინით, ვანდალიზმით, დაპირისპირებით ცივილიზაციის არატექნოკრატიული ნაყოფებისადმი, მშვენიერისადმი – 

„ძრწოდეთ და იწვოდეთ, თქვენ, ვინაც ბინაში

რემბრანდტის სურნელით კედლები დაფერეთ:

ახალი, პირშავი ლანდების წინაშე

შენიღბეთ, დამალეთ, გადაასხვაფერეთ“. 

და კიდევ ერთი სახე – ატავისტური, არაჯანსაღად აზარტული, სისხლით მთვრალი, გონებადაბინდული, ვამპირული – 

„ჩრდილოეთს დაეცა უტეხი ბურუსი,

გავარდა თოფი:

გერმანელს პირისპირ ეკვეთა „ურუსი“,

სისხლი, სიმთვრალე, ცოფი“; 

ან –

„მთვრალი ლანდები ზე ასწევენ სისხლიან ხელებს:

დიდება მკვლელებს! საუკუნო დიდება მკვლელებს!“.

ომის თემამ ადეკვატური გამომსახველობითი ხერხების გამოყენება მოითხოვა. პოეტი გრძნობს, რომ ომს არ შეეფერება ამაღლებული, რომანტიკული, „პოეტური“ განწყობილება – უფრო მეტად მას შეეფერება „პროზა“ და ქვლივიძის ლექსიც თანდათან მდიდრდება პროზის ელემენტებით. სწორედ ამ ეტაპზე ჩაისახა ქვლივიძის პოეტიკის კიდევ ერთი მუდმივი ნიშანი – განსაკუთრებული ყურადღების მიქცევა დეტალისადმი, რომელიც ხშირად უკეთესად ქმნის სათანადო განწყობილებას, უკეთ წარმოაჩენს სიტუაციის ატმოსფეროს, მოვლენის არსს, ვიდრე მასშტაბური სცენები თუ პასაჟები –

„ორთქლმავალს ელიან დაღლილი კაცები

და გაბეზრებულნი ხოცავენ მკბენარებს“.

ზოგჯერ დეტალი უჩვეულო, სიურეალისტურ ხილვებს აღძრავს და ასე მიდის შინაარსამდე – 

„ამ კაბინეტში შიშისმგვრელი ერთია მხოლოდ

მისი სათვალე – პაწაწინა კალიის მსგავსად,

მაგიდაზე რომ ჩამომჯდარა სამელნის გვერდით

და უსინათლო გადმოკარკლულ შუშის თვალებით

მისჩერებია კარებს... ნეტა რა უნდა, რა სურს? 

ასე მგონია, გარდაცვლილი მეგობრის სული

ტანს ელოდება, ოთახიდან ცოტა ხნით გასულს“. 

სხვაგან დეტალი შინაარსამდე გარკვეული შუალედური განწყობილების გავლით მიდის – 

„ბავშვები სადგურის მოსაცდელ დარბაზში,

ჯვალოს ტომრებსა და ჩემოდნებს შორის

მოხეტიალე ბავშვები (...)“.

ეგრეთ წოდებული მხატვრის თვალი, რომელიც დეტალისადმი მიმართებაშიც მჟღავნდება, თავს იჩენს სამშობლოსადმი მიძღვნილ ლექსებშიც: ამ ამოუწურავი თემით მოცული ნაწარმოებების ერთი რიგი პეიზაჟური ლირიკის მანერითაა შესრულებული. შესაბამისად, ხატწერისას აშკარად დომინირებს ვიზიონები, მაგალითად, მცხეთის ჯვრის დანახვისას – 

„ბერიკაცივით ავიდა მთაზე.

შედგა, ნაბადი წამოიხურა,

ერთი შეხედა მცხეთას ჯიქურად

და მერე – უცებ გაქვავდა ასე...“ 

ან, – 

„დილით, ხევში, რაღაც ლურჯი ილექება

და მზის მოსვლას კუდს უქნევენ ძაღლები.

გზები. გზები. დაწყვეტილი ბილიკები.

კამათლებად გასროლილი სახლები“.

მიხეილ ქვლივიძეს ბევრი ტრადიციული, რითმიანი ლექსი-მეტაფორაც აქვს შექმნილი. გავიხსენოთ თუნდაც გიორგი შავგულიძის ხსოვნისადმი მიძღვნილი ცნობილი ლექსი. აქაც მეტაფორა ფაქტობრივად საერთოდ არ არის გამოყენებული. მთავარ მხატვრულ ეფექტს, ერთი შეხედვით, მარტივი პოეტური ფრაზა ქმნის – „კაცი, რომელიც დააკლდა ქალაქს“, მაგრამ მთლიანობაში ლექსი საკმაოდ გამჭვირვალე ქვეტექსტს შეიცავს. შემთხვევითი არ არის, რომ ლექსში არსადაა მინიშნებული მსახიობის თეატრალური მოღვაწეობის შესახებ; პირიქით – ყურადღება ცხოვრებისეულ, ყოფით დეტალებზეა გამახვილებული და მოდის შინაარსი: ცხოვრება თავად, გარკვეული აზრით, ხელოვნებაა, შემოქმედებაა და ისე უნდა „გამოძერწო“ იგი, რომ დააკლდე ქალაქს, სოფელს, ქვეყანას, თუნდაც საკუთარ ოჯახს თუ შვილებს; შენი წასვლის შემდეგ შენი ადგილის შევსება ვერავინ უნდა შესძლოს (ეს აზრი პოეტს სხვა ნაწარმოებშიც აქვს ჩაქსოვილი).

მიხეილ ქვლივიძეს დიდხანს მოუხდა ცხოვრება სამშობლოდან მოშორებით, ამდენად, გასაკვირი არ არის, რომ სამშობლოს თემა განსაკუთრებით შთამბეჭდავად აისახა „ნოსტალგიურ სიბრტყეზე“. თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ძნელია ქვლივიძის ე. წ. ემიგრანტული თუ ნოსტალგიური ლირიკის ბადალი ნაწარმოებების მოძიება XX ს-ის ქართულ პოეზიაში: ქვლივიძის შემოქმედებას დავით გურამიშვილის ლექსის ოდნავ შესამჩნევი „სურნელიც“ ახლავს. ესეც გაცნობიერებულია: დავით გურამიშვილს ეძღვნება ლექსი, პროზაული ნაწარმოები...

სწორედ ნოსტალგიურ ლირიკაში მჟღავნდება ქვლივიძის ხელწერის კიდევ ერთი