ღვთიური ცეცხლით განათებულ ბილიკზე
შოთა ჩანტლაძე სიცოცხლეში ბევრს „სიმარტოვის რაინდი“, განზე გამდგარი და ამოუხსნელი ყარიბი ეგონა, ამის საბაბს იძლეოდა კიდეც იგი თავისი ცხოვრებით: პოეტი ირონიული ნიღაბით თითქოს უკუაგდებდა მისი სიმარტოვის საუფლოში „შეჭრილ“ ყოველ უცხოს. ერთ-ერთ ადრინდელ ლექსში თითქოს თავადაც ამტკიცებს ზემოთქმულს: „არსად დობილი, არსად ძმობილი, მე მარტოხელა ვიყავი კაცი“... ჟამთასვლამ სწორედ მისი ცხოვრების ეს მხარე გაანათა. მისმა პოეზიამ სრულიად სხვა წარმოდგენები ამოატივტივა თვით იმ ადამიანებშიც, ვისთანაც შოთა ჩანტლაძეს დიდი ხნის ნაცნობობა ჰქონდა.
მისმა პოეტურმა ქვეყანამ დაგვანახვა ცალკეობისა და სიმარტოვის მეორე მხარე და დაგვარწმუნა, რომ იგი, გარიყულობისა და მარტოსულობის შემცნობელი, თითქოს გაურბოდა ობლობას, გადაჭრით ცდილობდა მარტოობის დემონის ავი მზერით დაკაწრული სულის გამთელებას... შოთა ჩანტლაძის ლექსებმა მოგვიტანეს ამბავი გარდასახვათა იმ ნათელ წუთებზე, იმ დრამატულ და იშვიათ წუთებზე, რომელთა ანარეკლს იგი საგულდაგულოდ მალავდა ირონიული ნიღბით შებურვილი „ცერად გაჭრილი“ და „ოკეანის წვალებით“ დაღდასმული თვალების მიღმა.
სიცოცხლისა და ადამიანთა მოდგმის მოყვარული გულის ანარეკლია ის უკიდეგანო სევდაც, ჟამიჟამ რომ გამსჭვალავს მის ტექსტებს. ამ ლექსთა სტრიქონებს შორის, სიტყვათა ღვთაებრივ ნათელში განუწყვეტლად მოჟონავს ხმა მღაღადებელი: „ურთიერთისათვის ილოცავდით, რაყთა განიკურნნეთ!“...
„აი, კვლავ მოვიდა გაზაფხული“ და „გუგულის ხმას აჭედებს ჰაერში, როგორც ლურსმანს“, „სადღაც ძროხის ყელიდან ამოიზარდა ბღავილი, როგორც ნაწვიმარი ბალახი“... გაზაფხულმა შემოაბიჯა დიდ ქალაქშიც, რომლის პოეტიც იგი იყო – მისი იდუმალი ხმების მოყურიადე, მისი ტკივილების მოზიარე, ქუჩების ანბანის წამკითხველი: „ქალაქი ჩემთვის წიგნია... ადამიანები სტრიქონებია ამ წიგნის“... მისთვის ქალაქიც ბუნების სასწაული იყო, ბუნების ხალხმრავალი ნაპირი, რომლის ხმებთან და ფერებთან ზიარებით იგი თრგუნავდა ურბანისტული სამყაროს მკვიდრის უმძიმეს ხვედრს; უცხოობის ტკივილებს ხომ ბუნების სუნთქვა ამსუბუქებს. „ნაწვიმარია... ვარ მსუბუქი და სხვანაირი, სევდიან მზერას დავატარებ მიზნის გარეშე... ო, ახლა, ალბათ. ამ ჰაერით სუნთქავს ჰაერიც, მსუბუქი სევდა გადამიტანს უცხო მხარეში“...
ის თითქოს ბრმად მიიწევდა, თვალდახუჭული მიდიოდა ინტუიციის ღვთიური ცეცხლით განათებულ ბილიკზე, იმ გზაზე იდგა, რომელსაც ზღაპრული გზაშარის მსგავსად, სათავეშივე აქვს ბედისწერული და სადა წარწერა – „ამ გზით თუ წახვალ, დაიღუპები!“ და ისიც ამ გზას დაადგა. ვინც კი ეს წარწერა და ეს გზა აღმოაჩინა, არავინ სხვა გზით არ წასულა, რადგან ეს წარწერა გულიხმობს მგზავრობის მომხიბვლელობას... და დრომაც მხოლოდ იმათი სახელები შემოინახა, ვინც, გულისა და სისხლის დაუშურველად, ამ გზას დაადგა.
ამ გზაზე ულამაზესი სიმღერა გამოადნო ქართული სიტყვის – თიხისა და ლითონის ამ პრეისტორიული ნარევიდან. მან გაოცებისა და მოულოდნელობების კვარცხლბეკი როდი ააგო, გამძლე ფეხისმოსაკიდი როდი შექმნა, რათა იქიდან დარტყმა მიეყენებინა კაცთა გრძნობების ყველაზე სუსტი კედლისათვის, რომ შემდეგ ცრემლი და ეგზალტირებული გულების მიმქრალი ძაგძაგი მოემკო. იაფფასიან ტაშისცემასა და ერთდღიან პოპულარობას არ დახარბებია. მისი ენერგია ეფექტების ძიებას როდი შეეწირა: ის მოხმარდა უფრო მტანჯველსა და უტყუარ საქმეს: ახალი, მხოლოდ მისეული მიკროკოსმოსის აღმოჩენას, გაუგონარი მატერიკის ძიებას.
„აბსოლუტურად თავისუფალი სიტყვის“ მოპოვებას ეძღვნება შოთა ჩანტლაძის „მანიფესტი“. რა იგულისხმებოდა აქ? რას მოიცავს ეს წყურვილი? რა ჩანს ამ ლტოლვის წიაღში? სიტყვის აზარტული ჩაძიება, მისტიური ხლართები. გამაოგნებელი და განუმეორებელი განათებანი. სიტყვის ფეთქებადი ენერგია, კავშირები, წარუვალ ხატებს რომ ქმნიან, თავისთავადობა პირველქმნილი, არსად ლიტერატურული ძალადობის კვალი.
აქ არაფერი არ მთლიანდება, არაფერი არ მიელტვის სრულყოფას, რადგან ეს არის დაპობილი, დანაწევრებული ხმა, განწირულების, შიშის, უსასოობის ქვითინი, რასაც თან სდევს „სულის დანგრევის მოლოდინი და სიახლოვე“. სიკვდილის, გარდუვალი ტრაგედიის მსწრობელი წამი მხოლოდ თავისი გამაოგნებლობითაა მშვენიერი, სულისშემძვრელი, გადამდებტკივილიანი.
მისი პოეზია თითქოს განწირული იკაროსის კივილია: არ აღმოჩნდა მაშინ ისეთი თანამდგომი ვინმე, ვინც მის საბედისწერო ვარდნას შეაჩერებდა...
შოთა ჩანტლაძის „მანიფესტი“ 1952 წელს დაიწერა. ეს გახლავთ ჰიმნი – სულის, პოეზიის, სიტყვის თავისუფლებაზე ნათქვამი. იმ დროს ამგვარი რამის გაფიქრებაც კი შეუძლებელი იყო. ამ ლექსში პოეზიის საკუთარი ახსნა აქვს მოცემული: „პოეზია არის ასული, ერთი იღლია მწიფე თავთავებით ანდა პოეზია საერთოდ არ არის“. აქ სურათს ან ქანდაკებას კი არ აღვიქვამთ, არამედ ვხედავთ ცოცხალ ხატს, სულჩადგმულ გრძნობას თავისუფლებისას.
ბლოკისეულ ფრაზას: „მძულს მე მონობა“, ეხმიანება სარტრისეული სიტყვა უტყუარი: „ადამიანი – ეს თავისუფლებაა“. ეს არის მეოცე საუკუნისეული რეალობა. ურყევი და უეჭველი რამ... საუკუნეთა აღმართებზე ზეაღმავალი სული თავის ყოველ ნაბიჯს რაიმე ნიშნით, ორიენტირით აღნიშნავს და ყოველ იმ ნიშანზე რაიმე წარწერაა. მისი აქ ყოფნის დასტური. ჩვენი საუკუნის ამ ფეხმოსაკიდს სარტრისეული სიტყვა ესადაგება: „ადამიანი – ეს თავისუფლებაა“... ერთგვარი ანდერძი,