იასე ფალავანდიშვილი თბილისსა და
უსტ-ცილმაში 1832 წლის 9 დეკემბერს, ნაშუადღევს, კავკასიის კორპუსის შტაბის უფროსის მოვალეობის შემსრულებელთან, გენერალ ვლადიმირ ვოლხოვსკისთან, გამოცხადდა სამსახურიდან გასული დაბალი ჩინის მოხელე („კოლეგიის რეგისტრატორი“) იასე ფალავანდიშვილი და გენერალს გამოუცხადა – საქართველოდან რუსების განდევნის მიზნით ქართველები ამ დღეებში აჯანყებას აპირებენო, მოგვიანებით კი (11 დეკემბერს) დასმენის ვრცელი ტექსტიც დაწერა:
„შესაკრები ადგილი იყო თათრის მოედანი, სადაც უნდა დაეკრა აზიურ მუსიკას და სადაც უნდა ყოფილიყვნენ თავადები: ლუარსაბ ორბელიანოვი, მარშალი დიმიტრი და მამუკა ორბელიანოვები, ალექსანდრე ორბელიანოვი, ასლან ორბელიანოვი და სხვა ორბელიანოვები, თავადი ელიზბარ ერისთოვი; აქვე უნდა ყოფილიყვნენ, გარდა ადგილებზე დანიშნულისა, ყველა ამ საქმის მონაწილენი. აგრეთვე აქ უნდა შეყრილიყვნენ პოლონელი თავადაზნაურნიცა და დაბალი წოდებისანიც და ისე ემოქმედათ, როგორც თვითონ საჭიროდ დაინახავდნენ.
აქ აღნიშნულ პირთ ევალებოდათ:
1. შეეკრიბათ ქალაქში ხალხი.
2. ეკლესიებში აეტეხათ ზარების რეკვა.
3. მათვე უნდა გამოეტანათ სიონის ტაძრიდან ღვთისმშობლის ხატი, აგრეთვე სომხების ფეთხაინის ეკლესიიდან ღვთისმშობლისავე ხატი, რომლებიც უნდა ხელში მღვდლებსა და ბერებს სჭეროდათ და ეძახნათ საქართველოს განთავისუფლებისათვის ჩვენ თავს ვწირავთ...“ და სხვ.
გენერალმა ვოლხოვსკიმ ეს ამბავი, რასაკვირველია, მაშინვე აუწყა მთავარმართებელ გრიგოლ როზენს. 11 დეკემბერს (უფრო ზუსტად, 10-11 დეკემბრის ღამეს) დაიწყო დაპატიმრებები, შეატყობინეს პეტერბურგს, იმპერატორ ნიკოლოზ I-ის განკარგულებით სასწრაფოდ შეიქმნა სპეციალური საგამომძიებლო კომისია (გზადაგზა კომისიამ შეთქმულების 150-მდე მონაწილე გამოავლინა), ხანგრძლივი გამოძიების შემდეგ შედგა სამხედრო სასამართლო, რომელმაც მუშაობა 1834 წლის თებერვალში დაასრულა და შეთქმულების ყველაზე აქტიური ნაწილი, – მაშინდელი საქართველოს საუკეთესო შვილები, – რუსეთის შორეულ გუბერნიებში მიმოფანტეს. მკვეთრად შეიცვალა საქართველოს ისტორიის მსვლელობა და ამ ცვლილების მთავარი „შემოქმედი“ იასე ფალავანდიშვილი იყო.
იასე ფალავანდიშვილი ცნობილ და გავლენიან ოჯახში დაიბადა. იგი დედის მხრიდან თვალსაჩინო სასულიერო მოღვაწის, მქადაგებლისა და მწიგნობრის, ამბროსი ნეკრესელის (მიქაძის; 1728-1815; დაკრძალულია სიონის ტაძარში) შვილიშვილი იყო. სასულიერო პირი (დეკანოზი) იყო იასეს მამაც – იოსებ ფალავანდიშვილი (გარდ. 1831; დაკრძალულია სიონის ტაძრის ეზოში). 1795 წელს იოსები თავის სამ ვაჟიშვილთან – მიხეილთან, ნიკოლოზთან და ზებედესთან – ერთად აღა-მაჰმად-ხანის მიერ წასხმულ ტყვეთა შორის მოხვდა, მაგრამ როგორღაც ტყვეობას თავი დააღწია და მიხეილთან და ნიკოლოზთან ერთად თბილისში დაბრუნდა, ზებედეს კვალი კი დაიკარგა.
იასეს ერთ-ერთი ძმა – მიხეილი (გარდ. 1821) – სასულიერო უწყების თარჯიმნად მსახურობდა და მწიგნობრულ-მთარგმნელობითი ინტერესებიც ჰქონდა. მიხეილის შვილი იყო ზაქარია ფალავანდიშვილი, უაღრესად საინტერესო მოღვაწე – ჟურნალისტი, მეცნიერი, ბიბლიოფილი, 1841 წელს მარი ბროსესა და დავით ჩუბინაშვილთან ერთად „ვეფხისტყაოსნის“ გამომცემელი (ზაქარია 27 წლისა გარდაიცვალა 1845 წელს, მშობლებთან ერთად ემარხა მთაწმინდის სასაფლაოზე, მაგრამ მთაწმინდაზე მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონის დაარსების შემდეგ მათი საფლავები დაიკარგა). მეორე ძმა იასე ფალავანდიშვილისა – ნიკოლოზი – თანამდებობებითა და გავლენით თავისი დროის ერთი უპირველესი ქართველთაგანი იყო.
იასემ თბილისის კეთილშობილთა სასწავლებელი დაამთავრა (ერთ-ერთ საუკეთესო მოსწავლედ ითვლებოდა და წარჩინებული სწავლისათვის 1817 წელს გრიგოლ და ზაქარია ორბელიანებთან ერთად სასწავლებლის დირექციამ დააჯილდოვა კიდეც – ხუნდაძე 1951: 10; შდრ.: ბერძნიშვილი 1983: 191). ამის შემდეგ იგი თარჯიმნად მოაწყვეს საქართველოს ეგზარქოსის კანცელარიაში, თუმცა თვითონ სამხედრო სამსახურზე ოცნებობდა და ხან მამასა და ხანაც ძმას ფულსა და ნებართვას სთხოვდა, რათა რუსეთში წასულიყო სასწავლებლად. ორივესგან გადაჭრილი უარი რომ მიიღო, იასე ოსმალეთში გაიქცა, ახალციხეში ჩასულს ჯაშუშობა დასწამეს, მაგრამ იქ მყოფმა იმერელმა ბატონიშვილმა ვახტანგმა მისი ქართველობის გამო გამოიხსნა და ტრაპიზონში წაიყვანა. იქიდან იასემ გზა სტამბოლისკენ გააგრძელა, იქ 1826 წლის 10 მაისს ჩავიდა, ხოლო 15 მაისს სტამბოლში (ამ საქმესთან დაკავშირებულ საბუთებში კონსტანტინოპოლი წერია) ოტომანის პორტასთან რუსეთის წარმომადგენელ მატვეი მინჩაკს ეახლა და გამოუცხადა: სანამ ახალციხეში ჩავიდოდი, გზაზე ყაჩაღებმა გამძარცვეს, ყველაფერი წამართვეს, მათ შორის – საბუთებიც. რუსულად ვიყავი ჩაცმული და ამიტომ ახალციხეში ჯაშუშად მიმიჩნიეს, მაგრამ ჩემი ქართველობა ვახტანგ ბატონიშვილმა გაიგო, ფაშა დაარწმუნა – ეს ჯაშუში კი არა, რუსეთის მტერიაო. ამით ვახტანგმა უეჭველ სიკვდილს გადამარჩინა, ახლა კი ოდესაში უნდა გამიშვათ, სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საიდუმლოება ვიცი და იქ უნდა განვაცხადოო.
ოდესაში ჩასულმა იასე ფალავანდიშვილმა დასმენის ქაღალდი დაწერა: სამეგრელოს მთავარ [ლევან] დადიანსა და ოსმალეთში გაქცეულ ვახტანგ იმერეთის ბატონიშვილს ერთმანეთთან მიმოწერა აქვთ, რუსების წინააღმდეგ აჯანყებას ამზადებენო და საბუთად დადიანის წერილიც დადო (იასეს სხვის ნაწერთან ზედმიწევნითი კალიგრაფიული მიმსგავსების უნარი ჰქონდა). ამ საქმემ მიაღწია იმპერატორ ნიკოლოზ პირველამდე, რომელმაც სასწრაფო გამოძიება დანიშნა. გამოირკვა, რომ დამსმენი ცრუობდა და ეს მას
ჩუქება
