რომის ისტორია ალექსანდრე მაკედონელის მსოფლიო მონარქია. IV საუკუნეში ქრისტეს დაბადებამდე საბერძნეთის კულტურის განვითარება უმაღლეს დონეზე იდგა, მაგრამ სახელმწიფოებრივად საბერძნეთი სუსტი იყო. მას ძალა არ შესწევდა მთელი იმდროინდელი მსოფლიო თავისი გავლენის ქვეშ მოექცია. ამისთვის საჭირო იყო ჯერ თვითონ საბერძნეთის გაერთიანება და შემდეგ დანარჩენი ქვეყნების ერთს სახელმწიფოებრივ ფარგლებში მოქცევა. ამ ისტორიული მიზნის განხორციელება ალექსანდრე მაკედონელმა იკისრა. სულ რამდენიმე წლის განმავლობაში მან მთელი აღმოსავლეთი დაიპყრო და საბერძნეთის კულტურულ გავლენას ფართო გზა გაუხსნა. მაგრამ დასავლეთი მაინც მისი გავლენის სფეროს გარეშე დარჩა. აქ ჯერ კიდევ უკულტურო ერები ბინადრობდენ, რომელთათვისაც სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი შეგნება უცხო იყო.
ქრისტეს შობამდე VII საუკუნიდან დაწყებული აქაც გაჩნდა ახალი კერა კულტურული აღორძინებისა, რომელსაც დასავლეთ ევროპის ხალხებისა და შემდეგ მთელი იმდროინდელი კაცობრიობის კულტურული გაერთიანების ვალდებულება ჰქონდა დაკისრებული. ეს ახალი კერა აპენინის ნახევარკუნძულის ერთ-ერთი ქალაქი, რომი იყო. იგი მალე მთელ მსოფლიოს მოექცა სათავეში და რომის სახელმწიფოს სახელით თითქმის მთელი დასავლეთი და აღმოსავლეთი გააერთიანა.
გეოგრაფიული მდებარეობა. ბალკანების* დასავლეთით შორს, ზღვაში, შეჭრილია აპენინის ნახევარკუნძული, რომელსაც მთელი მსოფლიოს გაერთიანების საქმე ხვდა წილად. მისი აღმოსავლეთი საზღვარი ადრიატიკის ზღვაა, სამხრეთი – იონიისა და დასავლეთი – ტირენის ზღვა*. ჩრდილოეთიდან იგი კონტინენტს მდინარე პადუსის* ველით უერთდება და ალპის მთებამდე* გრძელდება; ისე რომ, ჩრდილოეთის საზღვრად არსებითად ეს ალპის მთები უნდა ჩაითვალოს. დღეს მთელ ამ მიდამოს იტალია ეწოდება. წინათ კი იგი ორ ნაწილად იყო გაყოფილი: თვით ნახევარკუნძულს იტალია ეწოდებოდა, ხოლო კონტინენტურ ნაწილს (მდინარე პადუსის ველს) აქეთა მხრის გალია ანუ გალია ციზალპინა*.
როგორც ვიცით, ბალკანების ნახევარკუნძული აღმოსავლეთისკენაა მიბრუნებული, ხოლო დასავლეთი ნაწილი კარჩაკეტილია და თითქოს მთელ მსოფლიოსაა მოწყვეტილი. ამიტომ ბალკანეთს თითქოს თვით ბუნებისგან ჰქონდა დაკისრებული აღმოსავლეთი კულტურის მიღება, მისი გადამუშავება და უმთავრესად იმავე მიმართულებით გავრცელება. სულ სხვაგვარია იტალია. იგი აპენინის მთაგრეხილით ორ ნაწილად – აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ნაწილად იყოფა. აღმოსავლეთის ნაპირი სწორხაზოვანია და ამიტომ მიმოსვლისათვის გამოუსადეგარი, ხოლო დასავლეთი – თავისი უსწორმასწორო ზღვისკიდურით და მრავალი ნავსადგურით აღმოსავლეთ საბერძნეთს მოგვაგონებს.
ამგვარად, მისვლა-მოსვლისთვის სწორედაც ქვეყნის ეს ნაწილია განსაკუთრებით ხელსაყრელი. ასე რომ, თუ საბერძნეთს პირი აღმოსავლეთით ჰქონდა მიბრუნებული, იტალია დასავლეთის ქვეყნებისკენ იცქირებოდა. მაგრამ ეს იყო, დასავლეთით უკულტურო ქვეყნები ცხოვრობდნენ, და ამ მიმართულებით თვით იტალიიდან თუ გავიდოდა რამე, თორემ შემოსვლით ვერაფერი შემოვიდოდა. სამაგიეროდ, იტალიის სამხრეთი იყო აღმოსავლეთით კარგახსნილი. აქაური ნავსადგურები და ზღვაში კიდევ კუნძულები მას საბერძნეთს უახლოებდნენ. ამიტომ საბერძნეთის კულტურის კარად იტალიის სწორედ ეს ნაწილი უნდა ჩაითვალოს.
ამგვარად, იტალია თითქოს თვით ბუნებრივი აგებულების მხრივ იყო მოწოდებული, მიეღო სწორედ აღმოსავლეთიდან საბერძნეთის კულტურა და დასავლეთით იგი მთელი იქით მდებარე ევროპისთვის გადაეცა. იტალია ნამდვილი შუამავალი იყო დასავლეთსა და საბერძნეთს შორის. მართლაც, მისი უმთავრესი დანიშნულება და მნიშვნელობა ამ შუამავლობაში გამოიხატებოდა.
იტალიაში განსაკუთრებით ხელსაყრელი გეოგრაფიული პირობებით მდინარე ტიბროს* მიდამოები ხასიათდებოდა. ჯერ ერთი, მას იტალიაში ცენტრალური ადგილი უკავია, ამიტომ საკმარისი იყო აქაურ მცხოვრებთ მეზობლად მდებარე ქვეყნები დაეპყროთ, რომ მთელი იტალია მათ განკარგულებაში გადასულიყო. მეორე კიდევ ისა, რომ თვით ამ მიდამოების დაპყრობა ძლიერ ძნელი იყო, რადგან გარშემო გორაკები იყო აღმართული. იგინი აქაურ მკვიდრთათვის უძლეველ საფარს წარმოადგენდა. ალბათ ამით აიხსნება ის გარემოება, რომ მთელი იტალიის გაერთიანება სწორედ აქედან დაიწყო. ქალაქი რომი, რომელიც ამ მიდამოებს ფლობდა, სულ მცირე ხანში მთელი იტალიის ბატონ-პატრონად იქცა. რაკი იტალია ერთ მთლიან სახელმწიფოს ფარგლებში გაერთიანდა, ადვილი შეიქნა ახლა რომის მახვილი აპენინების დასავლეთითა და აღმოსავლეთით მდებარე ქვეყნებისაკენ მიმართულიყო. ამას იტალიას თავისი ცენტრალური მდებარეობა უკარნახებდა.
მოსახლეობა. თვით იტალია, ისევე როგორც საბერძნეთი, სამ ნაწილად იყო გაყოფილი. ჩრდილოეთ იტალიას ანუ აქეთა მხარის გალიას მდინარე პადუსის ბასეინი* ეჭირა და ნოყიერ ველს წარმოადგენდა. მას მდინარე პადუსი და მისი მრავალი შენაკადი გულუხვად რწყავს. აქაური მცხოვრებნი ე.წ. გალები იყვნენ.
საშუალო იტალიისთვის* ორ მდინარეს, არნოსა და ტიბროს ჰქონდა განსაკუთრებული მნიშვნელობა. ეს მხარე მრავალ ნაწილად იყო დაყოფილი. მაგრამ მათ შორის განსაკუთრებით აღსანიშნავია ეტრურია, ლაციუმი, კამპანია და სამნიუმი.
სამხრეთი იტალია ბერძენთა ახალშენებით იყო მოფენილი და ძველად მას დიდ საბერძნეთს (magna graecia) უწოდებდნენ.
იტალიის მოსახლეობა ბერძნებთან ერთად უნდა იყოს გამოსული ძველი არიელების პირვანდელი სამშობლოდან და მათთან ერთად დამკვიდრებული ევროპის ნიადაგზე*. იმის მიუხედავად, რომ იტალიაში მრავალი ტომი ცხოვრობდა, იგინი მაინც ყველა საგრძნობლად უახლოვდებოდნენ ერთიმეორეს, და ენისა
ჩუქება
