"ნ. ბერდიაევის ამ შედევრის გამოქვეყნებიდან შვიდი ათეული წელი გავიდა, ისტორიული კატაკლიზმებითა და დრამატული მოვლენებით სავსე შვიდი ათეული წელი. წიგნში დასმული ბევრი პრობლემა, ავტორის იმედისა და მოლოდინის საპირისპიროდ, კვლავაც გადაუჭრელი რჩება და არც იმის სიმპტომები ჩანს, რომ ახლო მომავალში შესაძლებლად გვესახებოდეს თუნდაც ერთ-ერთის გადაჭრა. დღევანდელი სინამდვილე არანაკლებ აპოკალიპტურია, ვიდრე ამ წიგნის დაწერისას იყო. მომავლის პერსპექტივა მსოფლიო ისტორიის მთელ მანძილზე იშვიათად თუ ყოფილა უფრო პირქუში. „ისტორია კოშმარული სიზმარია, საიდანაც გინდა მალე გამოფხიზლდეო“, – ამბობდა ჯოისი. კოშმარი დღემდე გრძელდება, გამოფხიზლებას კი ვერ იქნა და ვერ ვეღირსეთ. ამ კოშმარის ყველაზე ტრაგიკულ მომენტად ბერდიაევს სავსებით სამართლიანად ესახება მაღალი კულტურის ხვედრი სულისშემხუთველ სინამდვილეში, სადაც ერთპიროვნულად მბრძანებლობს ბესტიალური პრაგმატიზმი.
" ბაჩანა ბრეგვაძე