ლექციები ერთხელ, ლონდონის ერთ თეატრში სპექტაკლის დროს, კულისებს მიღმა გათამაშდა საკმაოდ უცნაური სცენა, რასაც პიესის ტექსტი სულაც არ ითვალისწინებდა. აი, რა მოხდა: მსახიობმა უარი თქვა როლის შესრულებაზე და სცენაზე არ გამოვიდა. მოქმედება შეჩერდა. ერთმა კოლეგამ სცადა მსახიობის დაყოლიება, მაგრამ იგი ჯიუტად აქნევდა თავს. ამას მოჰყვა შეხლაშემოხლა. მეორე მსახიობმა იფიქრა, რამპის თვალისმომჭრელ სინათლეზე მაყურებლის თვალწინ რომ აღმოჩნდება, უნდა თუ არ უნდა, გაჯიუტებული კაცი როლის თამაშს გააგრძელებსო. უეცრად წაავლო ხელი გაკერპებულ კოლეგას და სცადა კინწისკვრით გაეყვანა სცენაზე. ეს არ მოხერხდა, გაიმართა ხანმოკლე, მაგრამ მძაფრი ცემატყეპა. როლის თამაშზე რომ უარი თქვა, ის მსახიობი შეშფოთებული და დაბნეული გამოიყურებოდა, რადგან ბრძოლა მაყურებლის თვალწინ ხდებოდა.
უნდა განვმარტო, რომ ეს სპექტაკლი იყო იმპროვიზაცია კონკრეტულ, წინასწარ მოცემულ თემაზე. რეჟისორის ჩანაფიქრის მიხედვით, მსახიობებს შეეძლოთ შეეწყვიტათ თამაში, თავიანთი სურვილისამებრ ხელახლა ეთამაშათ პიესის ნებისმიერი ეპიზოდი, სცენაზე მოეწვიათ მაყურებლები, ერთმანეთში გაეცვალათ როლები და კოსტიუმები. და ეს ყველაფერი ხდებოდა პუბლიკის თვალწინ, ამიტომ სპექტაკლის მონაწილეებს ადვილად შეეძლოთ, საბოტაჟის მომწყობთან კონფლიქტი თავიდან აეცილებინათ, რაც მათ დიდი გულმოდგინებით შეასრულეს. გაჯიუტებულმა მსახიობმა სცენა დატოვა სწორედ იმ ეპიზოდის დაწყების წინ, რომლის გააზრებას იგი არ ეთანხმებოდა. იგი რეპეტიციების დროსვე აფრთხილებდა რეჟისორს, რომ ამ ეპიზოდში მონაწილეობას არ მიიღებდა. ბოლოს და ბოლოს მან თავისი სიტყვა შეასრულა, მაგრამ მრავალი კვირის განმავლობაში მოსვენებას არ აძლევდა ის, რაც მოხდა. მას უნდოდა გაერკვია, რატომ დასცილდა ასე ერთმანეთს მისი და პარტნიორების პოზიცია. ამას გარდა, ვერც იმას ურიგდებოდა, რომ მაყურებლებმა იგი ჩათვალეს იმ კაცად, რომელსაც არ შეუძლია გარემომცველ სინამდვილეს დაუპირისპირდეს, არა აქვს სასცენო გარდასახვის ნიჭი, დათრგუნულია სასტიკი რეალობით და კიდევ უარესი: ნებას აძლევს თავის ემოციებს, დათრგუნონ პროფესიული ოსტატობა. მაგრამ თვითონ ხომ კარგად იცოდა, რომ ეს არ იყო მთავარი. ყველაფერი გაცილებით უფრო მარტივად გახლდათ. განსხვავებით თავისი კოლეგებისაგან, რომელნიც, სხვათა შორის, იზიარებდნენ მის პოლიტიკურ შეხედულებებს სცენაზე წარმოდგენილი ამბების შესახებ, ეს მსახიობი ფიქრობდა, რომ მათი გამოსახვის ხერხები არ იძლევა საშუალებას, ნაჩვენებ იქნეს მთელი სიმახინჯე იმისა, რაც ხდება. ამიტომ მიაჩნდა მას, რომ არ ჰქონდა უფლება მდგარიყო ამ სცენაზე, ამ თეატრში, იმ მაყურებელთა წინაშე, რომელთაც თვლიდა დამნაშავედ სინამდვილის დეჰუმანიზაციაში.
ახლა, მოდი, ცოტათი ფარდა ავხადოთ საიდუმლოს და რამდენადმე ნათელვყოთ აღწერილი ეპიზოდი. მოქმედება მიმდინარეობდა ლონდონის სამეფო თეატრში 1958 წლის ერთერთ კვირა საღამოს. ეს საღამოები ეთმობა შესანიშნავი რეჟისორის ჯორჯ დევინის ექსპერიმენტულ დადგმებს. დევინმა განაახლა ინგლისური თეატრი, აღმოაჩინა ისეთი ტალანტები, როგორიცაა ჯონ ოსბორნი, ნ. ფ. სიმპსონი, ედვარდ ბონდი, არნოლდ უესკერი, ჰაროლდ პინტერი, ჯონ არდენი და ა. შ. მან იმ წლების კონსერვატიული ინგლისური პუბლიკა აიძულა ეღიარებინა სემუელ ბეკეტი და ბერტოლდ ბრეხტი თავიანთი სკანდალური სტილისტიკითა და იდეოლოგიით. საღამო, რომლის შესახებაც არის საუბარი, ეძღვნებოდა „ცოცხალი თეატრის“ ერთერთ ნაირსახეობას; მთავარ სიუჟეტს ერქვა „თერთმეტი სიკვდილი ჰოლაში“. მსახიობთა შორის პროფესიონალები პრაქტიკულად არც ყოფილან. როლებს ასრულებდნენ მწერლები, რომლებიც სცენარისტებიც იყვნენ და დამდგმელებიც. ვისაც პოლიტიკური მეხსიერება კარგი აქვს, ალბათ, ახსოვს ის ამბები, რაც მოხდა კენიაში, ბანაკში ჰოლა, განმათავისუფლებელი მოძრაობა მაუმაუს დროს. ბრიტანეთის კოლონიურმა ხელისუფლებამ გადაწყვიტა, ჯანყის ჩაქრობას მოვახერხებთ, თუ ადგილობრივ მცხოვრებთ საგანგებო ბანაკებში შევრეკავთ, აჯანყებულებს გავთიშავთ ეჭვმიტანილებად და თანამგრძნობებადო. შეგიძლიათ მერწმუნოთ, ყველაფერი იდეალურად გააკეთეს. ერთერთი ასეთი ბანაკი იყო ჰოლაში, სადაც დაიღუპა თერთმეტი დატუსაღებული – ოფიცრებმა და მცველებმა ცემით მოკლეს ისინი. ამ ფაქტის თაობაზე ჩატარდა მოკვლევა, რომლის შესახებ ანგარიში დაედო სწორედ საფუძვლად დადგმას.
ახლა ისღა დაგვრჩენია გავამჟღავნოთ იმ ჯიუტი მსახიობის ვინაობა (თუ აქამდე თვითონ ვერ მიხვდით): დიახ, დიახ, ის ჯიუტი მე გახლდით, თქვენი უმორჩილესი მონა. დღემდე წარმოუდგენელი სიზუსტით მახსოვს ის, რაც მაშინ მოხდა: ასე სამარადისოდ აღიბეჭდება მსახიობის მეხსიერებაში გონების უეცარი დაბნელება, როცა გავიწყდება არა მხოლოდ ტექსტი, არამედ პიესის სიუჟეტიც. მე უნდა შემესრულებინა ერთერთი მკვლელის – ბანაკის მცველის როლი. მოგვცეს მსხვილი ხელკეტები და როცა წამყვანი მოწმეთა ჩვენებებს კითხულობდა, ჩვენ ბანაკის ხელმძღვანელის ბრძანებით ეს ხელკეტები დინჯი, თითქმის რიტუალური მოძრაობით უნდა აგვეწია და ტუსაღთათვის თავში ჩაგვერტყა. ეს იყო სიურრეალისტური სცენა! რეპეტიციის დროსვე ცხადად ჩანდა, რომ ეს სცენა სიურრეალისტი მხატვრის ტილოს მოგვაგონებდა. დგას წამყვანი მაღლობზე შუქჩრდილში; სულის მოსახსენიებელ ლოცვასავით მონოტონურად მჟღერი სიტყვები გადმოგვცემს ფაქტებს, რომლებიც ამჟღავნებს მსხვერპლთა და მწვალებელთა ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას. მჭიდრო უძრავ რკალად დგანან ოფიცრები – ყველა თეთრკანიანია,
ჩუქება
