მთარგმნელებისგან – სიმართლე ჯერ ყოველთვის საამო არ არის, მაგრამ მაინც ყველაზე უკეთესია.
ეს თითქოსდა ბანალური ფრაზა სულ სხვაგვარად ელვარდება, როდესაც გამოხატავს ეთიკურ მრწამსს ისეთი მწერლისა. რომელიც მართლისმთქმელობითაც გამოირჩევა და უამრავ უსიამოვნებასაც გადაჰყრია თავისი წრფელი, ტკივილიანი და დაურიდებელი სიტყვისათვის.
ეთიკურ მრწამსს თუნდ უილიამ თეკერეისა, რომლის სახელსაც ლუის მელვილი ჰენრი ფილდინგს გაუტოლებდა, ინგლისური რომანის მამისა:
„ტომ ჯონს ნაპოვარას“ შემოქმედის გარდაცვალების შემდგომ თხზულის არცერთ მწერალს ჩვენს შორის არ გამოუმჟღავნებია ასეთი ძალა ადამიანის აღწერისასო.
გილბერტ კით ჩესტერტონისთვისაც თეკერეი გამორჩეული სახელი რომ გახლდათ, მის სიდიადესაც განსაკუთრებულად აფასებდა და წაედავებოდა სანტიმენტალისტებს, თქვენ არც გული გაქვთ და არც კუჭი, თორემ უბრალო სატირიკოსად არ მიიჩნევდითო.
მისი დაკვირვებით კი:
„ამაოების ბაზრის“ შემოქმედი ნებისმიერ ინგლისელზე სრულყოფილად და მძლავრად შეიგრძნობდა იმ განუზომელსა და ლამის აუტანელ ემოციებს, რაც ადამიანის ცხოვრებაში ჩახლართულიყო.
ამ ორ სახელს – უილიამ თეკერეისა და ჩარლზ დიკენსისა – ხშირად რომ შეადარებდნენ და ხან კიდეც შეაპირისპირებდნენ ერთმანეთთან, ჩესტერტონიც ამ კუთხიდან გახედავდა ორივეს ლიტერატურულ ნაღვაწს და მიიჩნევდა, რომ ჩარლზ დიკენსი, დაუძლეველი ამაოებითა და ბავშვურობით, ყოველთვის წინ იყურებოდა, ხოლო უილიამ თეკერეი მუდამ უკან გასცქეროდა ცხოვრებას და ვერავინ გაუგებდა, როგორც საჭიროა, ვიდრე არ მიაღწევდნენ იმ სულიერ ყოფას, როდესაც მელანქოლია ყველაზე დიადია სიხარულთა შორის.
ჩესტერტონი საგანგებოდ გამოარჩევდა დიდებული წინამორბედის წვდომის უნარს ადამიანის სულში:
ისეთი ღრმა და ნამდვილი იყო ეს წვდომა, რომ იდეალიზმის ელემენტებს აგნებდა იქ, სადაც ყველაზე ნაკლებ მოსალოდნელი გახლდათო.
და მერე უკვე ეს მიგნება ასევე ღრმა და ნამდვილი სტილური ქსოვილის წყალობით გაიშლებოდა, სატირიკოსის ხედვა მოუჩხრიკავსა და მოუგნებელს, გამოუმზეურებელსა და შეუფასებელს რომ არაფერს ტოვებდა.
სატირიკოსს თუ ვინმე გაუგებს ყველაზე უკეთ, უთუოდ მეორე სატირიკოსი.
და უილიამ თეკერეისაც თუ ვინმე გაუგებდა ყველაზე უკეთ, ილია ჭავჭავაძე ან მიხეილ ჯავახიშვილი.
სხვანიც ცხადია, თუმც ამ ორს იმიტომაც გამოვარჩევთ, ინგლისელი თანამოკალმისა არ იყოს, არც ესენი დაფარავდნენ, სატირულ პერსონაჟთა მიღმა თავიანთ თავსაც რომ გულისხმობდნენ.
არ იკმარებდა უილიამ თეკერეი სნობთა მრავალფეროვანი გალერეის წარმოსახვას თავის რომანებში, განსაკუთრებით მაინც განთქმული „ამაოების ბაზრის“ ფურცლებზე; და საგანგებოდ ჩაუჯდებოდა და ჩაუღრმავდებოდა სნობიზმის არსსა და მის სხვადასხვაგვარ გამოვლინებას ინგლისელი სნობების მაგალითზე – მერე რა, რომ დაუსრულებელი საქმე ჩანდა და ერთი კაცი ვერაფრისდიდებით ვერ მოათავებდა, რასაც შეძლებდა, თავს არ დაზოგავდა, განაზოგადებდა, გაასიმბოლოვებდა და განაცხადებდა და მთელი სიგრძე-სიგანითაც გამოხატავდა ამ მოვლენას „სნობების წიგნში“.
თან თავსაც რომ არ დაზოგავდა?
იმთავითვე აუწყებდა მკითხველს, რომ ამ ყოველივეს ერთი სნობთაგანი ჰყვებოდა, რითაც დაუბეჯითებდა, რომ სნობიზმის ბაცილა მეტ-ნაკლებად ყველა ადამიანის არსებაში ჩაბუდებულიყო და, თუ არ მოერეოდი, იქით მოგერეოდა და მთლად გაგასნობებდა.
არ გაემიჯნებოდა თეკერეი თავის მრავალსახოვან პერსონაჟს.
არც ილია ჭავჭავაძე გაემიჯნებოდა ლუარსაბ თათქარიძეს და არც მიხეილ ჯავახიშვილი – თეიმურაზ ხევისთავს, როგორც ერთი ლუარსაბთაგანი და ერთი თეიმურაზთაგანი, ისე რომ გვახედებდნენ ამ პერსონაჟთა ხასიათებსა და არსში, იმ მოვლენის კუთხე-კუნჭულებში, მეტ-ნაკლებად ყველა მკითხველის არსებაში რომ მოკალათებულიყო კაცუნად და, თუ არ დათრგუნავდი, იქით დათრგუნავდა და გაგალუარსებებდა და გაგათეიმურაზებდა.
როგორც მოყვარე, ილია აკი პირდაპირაც მოგვახლიდა თვითეულ ჩვენგანს:
ლუარსაბი და დარეჯანი შენს კალთაში დაბადებულან და შენი ძუძუთი გაზრდილან, გინდ მიწყინე, გინდა არაო.
და დასძენდა:
– თუ იმათ დასცინეს, მითამ შენის თავისთვის დაგიცინია, თუ დასტირებ – ეგ კაი ნიშანია: სჩანს, სწუხხარ, რომ ამისთანანი ვართ, სჩანს შენის თავის გასწორების განზრახვამ ფრთა აიბა. ღმერთმა ქნას, რომ ეგ ეგრე იყოს.
ხოლო გილბერტ კით ჩესტერტონი ღრმად რომ წვდებოდა თეკერეის სულიერებასაც და მწერლურ აღმაფრენასაც, თვალდათვალ შეჰყურებდა, თუ როგორ გასცქეროდა „ამაოების ბაზრის“ შემოქმედი მსოფლიოს მიღწევებსა და ზეიმურობას:
– ხედავდა მოქმედ ადამიანებს, ხედავდა გენიალურ ადამიანებს, ხედავდა გმირებს და მათ შორის მთელი სიწრფელით ხედავდა ერთადერთ რამეს, ღირსს ყოფნისათვის – ჯენტლმენს.
და ჯენტლმენური გადმოსახედიდან რომ მოიხმობდა სიტყვათშეთანხმებას: სრულყოფილი სიკეთე, – თეკერეის ამ გამონათქვამში თუ რა იგულისხმებოდა, ჩესტერტონი ამგვარად გახსნიდა:
აშკარა და ღირსეული თავმდაბლობა, ფაქიზი და კეთილშობილური მეხსიერება და ყოველწუთიერი მზადყოფნა მსხვერპლად შეწირვისთვისო.
ეს მუდმივი მზადყოფნაა თვითშეწირვისათვის, საზოგადოების უკმაყოფილებასა და თვითრისხვასაც რომ არ შეუშინდებოდა და „სნობების წიგნსაც“ გრანდიოზულ და მრავლისმომცველ სარკედ ააფარებდათ სახეზე, და თან დასძენდა – ცხადია არა თვითდაზღვევისათვის, არამედ სრული სიწრფელითა და გულგადახსნილობით:
მეც მანდ მოვჩანვარ, თქვენს გვერდით მეც დამიგულეთო.
მისთვის მთავარი ის გახლდათ, რომ გამოაღვიძებდა ეროვნულ აზრს და სიტყვას
ჩუქება
