თავი 1. ნახევრად დამარცხებული და ნახევრად გამარჯვებულები - „უწმინდური“ ალიანსი
1922 წლის აპრილში გენუის გზას დაადგა საბჭოთა რუსეთის დელეგაცია საგარეო საქმეთა მინისტრ გიორგი ჩიჩერინის მეთაურობით. იმ ევროპელ დიპლომატებს, რომელთაც საბჭოთა კოლეგებზე ბრესტის ზავის შემდეგ ბევრი არაფერი სმენოდათ, დიდი სიურპრიზი ელოდათ. თუკი ბრესტში რუსეთს ექსცენტრიკული, უცნაურად ჩაცმული და გაუგებარ თემებზე მოსაუბრე ბოლშევიკები წარმოადგენდნენ მსოფლიო რევოლუციაზე მეოცნებე ტროცკის მეთაურობით, ახლა მათი ადგილი ნორმალურ ადამიანებსა და ტიპურ ევროპელ დიპლომატებს დაეკავებინათ. თავად ჩიჩერინი, მართალია, ერთი მხრივ, მარქსისტი და რევოლუციის მოტრფიალე, მაგრამ, მეორე მხრივ, არისტოკრატული წარმოშობის პროფესიონალი დიპლომატი იყო, პოლიგლოტის ნიჭით დაჯილდოვებული, მუსიკის გურმანი და მოცარტის შემოქმედებაზე წიგნის ავტორი.
გენუაში დიდი კონფერენცია უნდა გამართულიყო, რომლის მთავარი შემოქმედიც ინგლისის პრემიერ-მინისტრი ლოიდ-ჯორჯი გახლდათ. ომის დამთავრებიდან არც ისე დიდი დრო იყო გასული და ევროპა ეკონომიკური კრიზისიდან კვლავაც ვერ გამოდიოდა. ომი განსაკუთრებით ძვირი დაუჯდა ინგლისს – მან არა მხოლოდ დიდძალი ვალები დაიდო (ამას ვერც საფრანგეთი ასცდა), არამედ მსოფლიო ბანკირის სტატუსიც დაკარგა. ტერიტორიითა და რესურსებით ღარიბი ინგლისისათვის ეს მეტად მტკივნეული დარტყმა იყო, მით უმეტეს, რომ აღარც მისი იმპერია გახლდათ ის, რაც ომამდე – დომინიონთა ნაწილმა რეალურად დამოუკიდებლობა მოიპოვა, დარჩენილის კონტროლი კი საკმაოდ ჭირდა. ინგლისი ვეღარც ზღვაზე ლიდერობდა – აქ მას უკვე ოფიციალურად გაუთანაბრდა მსოფლიოს ახალი ბანკირი, ამერიკა. ფლოტიცა და იმპერიაც ძვირ სიამოვნებად იქცა და, შესაბამისად, ლოიდ-ჯორჯის მთავრობა იძულებული იყო, უპირველესად ეკონომიკაზე ეფიქრა. საამისოდ ინგლისი, ჯერ კიდევ ერთი წლით ადრე, იმაზეც კი წავიდა, რომ დასავლეთისგან იზოლირებული საბჭოთა რუსეთი დე ფაქტო აღიარა და მასთან სავაჭრო შეთანხმება დადო. იმ დროისათვის უკვე აშკარა გახდა, რომ რუსეთი კომუნისტებს დარჩათ, ამიტომაც პრანჭვას აზრი აღარ ჰქონდა და ინგლისელებმაც გადაწყვიტეს, ყველასათვის დაესწროთ.
ცხადია, ეს ყველაფერი ინგლისელების გარდა სხვებსაც ესმოდათ და ანტანტის უმაღლესმა საბჭომ 1922 წლის დასაწყისში განიზრახა, მოეწვია კონფერენცია რომელზეც ბოლოს და ბოლოს მოუხმობდნენ როგორც რუსეთს, ასევე დამარცხებული ბლოკის სახელმწიფოებსაც, მათ შორის გერმანიას. კონფერენციას ძირითადად ეკონომიკური საკითხები უნდა განეხილა. ასეთი საკითხებიდან ყველას უპირველესად აწუხებდა გერმანიის მიერ გადასახდელი რეპარაციები და რუსეთის ვალები. ორივე საკითხში პრობლემები იყო. საბჭოთა რუსეთის მთავრობა იმპერიის დროინდელ ვალებს არაფრით არ აღიარებდა და ასევე არ სურდა კომპენსაციის გადახდა უცხოელებისგან მიტაცებული ქონების სანაცვლოდ. ხოლო რაც შეეხება გერმანიას, მან 1921 წლის მაისში რეპარაციის პირველი ნაწილი, 250 მილიონი დოლარი, როგორღაც გადაიხადა, მაგრამ ეს იყო და ეს. გრაფიკით მას კიდევ ყოველი წლის დასაწყისში 500 მილიონის გადახდა უწევდა. დადგა 1922 წელი და აშკარა გახდა, რომ გამარჯვებულები გერმანიისგან ამ ფულს ვერ მიიღებდნენ – ქვეყანას ამის არც შესაძლებლობა გააჩნდა და არც, მით უმეტეს, სურვილი. ფრანგები საპასუხოდ ბევრს ვერაფერს ახერხებდნენ, რადგან გერმანია ლონდონის ფარული მხარდაჭერით სარგებლობდა (იქ ომში დამარცხებული ქვეყანა დიდ პრობლემად აღარ ესახებოდათ). ამავე დროს, ფრანგებს ისიც კარგად ესმოდათ, რომ გერმანიაზე დაკისრებული რეპარაციები არარეალისტური და უსამართლო იყო. ამიტომ, რაც უნდა უცნაურად ჩანდეს, ფრანგებისავე მოთხოვნით გენუის კონფერენციის დღის წესრიგში რეპარაციების საკითხი ოფიციალურად არ შეუტანიათ – ასეთ შემთხვევაში ჩნდებოდა საშიშროება, რომ რეპარაციებს შეამცირებდნენ, გერმანია მათ უმტკივნეულოდ გადაიხდიდა, მალე ისევ დადგებოდა ფეხზე და შურს იძიებდა.
ეს იყო ფრანგების კოშმარი, რომელთან ბრძოლის ყველაზე ნაღდ იარაღად მათ ისევ გაბერილი რეპარაციები წარმოედგინათ – სანამ გერმანია მათ იხდიდა, ფეხზე დადგომის არავითარი შანსი არ ჰქონდა. სხვა რამის დიდი იმედი პარიზში არ ჰქონდათ, მათ შორის – არც 1920-21 წლებში გაფორმებული ალიანსებისა და ე.წ. მცირე ანტანტის იმედი. ამ პერიოდში საფრანგეთის მოკავშირეებად იქცნენ ბელგია და პოლონეთი. პოლონეთმა რუმინეთთანაც გააფორმა ალიანსი. გარდა ამისა, ორმხრივი ურთიერთშეთანხმებები გააფორმეს იუგოსლავიამ, ჩეხოსლოვაკიამ და რუმინეთმა. სწორედ ამ სამი სახელმწიფოს კავშირს ეწოდა მცირე ანტანტა. თავდაპირველი ჩანაფიქრით იგი უნგრეთის შესაკავებლად იყო მიმართული და, თუ საქმე მოითხოვდა, წესით, გერმანიის წინააღმდეგაც უნდა ემოქმედა. მაგრამ ომის მძიმე გამოცდილების გათვალისწინებით, ეს ყველაფერი ქაღალდზეც კი არ ჩანდა დიდ მიღწევად. პოლონეთი მცირე ანტანტასთან ერთადაც კი ვერ გაუტოლდებოდა რუსეთის იმპერიას, რომელიც აღარც ძველი სახით არსებობდა და აღარც საფრანგეთის მოკავშირე იყო. ცხადია, საბჭოთა რუსეთთან ფრანგებს მოლაპარაკება შეეძლოთ, მაგრამ კომუნისტების საშინელი იმიჯიდან გამომდინარე, ამას ვერ ბედავდნენ და არც დიდი იმედი ჰქონდათ იმისა, რომ რევოლუციური იდეალებით შეპყრობილი მოსკოვი მათთან ალიანსს გააფორმებდა.
რუსებისა და გერმანელების მოწვევით ორი კურდღლის დაჭერის შანსი ჩნდებოდა: მიუხედავად იმისა, რომ კონფერენცია ვალების საკითხს ოფიციალურად არ ეხებოდა, რუსეთს მაინც
ჩუქება
