რა არის ლიტერატურა?

წინასიტყვაობა
„რა არის ლიტერატურა?“ პირველად „ლე ტან მოდერნში“ გამოქვეყნდა რამდენიმე ნაწილად; ის 1947 წლის თებერვლიდან ივლისამდე იბეჭდებოდა, მომდევნო წელს კი გარკვეული შესწორებებითა და შენიშვნების დამატებით გამოიცა ავტორის სტატიების მეორე კრებულში („სიტუაციები II“), რომელიც შემდეგ ცალკე წიგნად გამოვიდა.
ნათელი რომ გახდეს ის მიზეზები, რამაც სარტრს ეს ესეი დააწერინა და ერთი წლის შემდეგ შეავსებინა, 1944 წელს უნდა მივუბრუნდეთ, როდესაც ჟურნალი დაარსდა: „სექტემბრიდან შევქმენით დირექტორთა კომიტეტი, რომელშიც შედიოდნენ რემონ არონი, ლერისი, მერლო-პონტი, ალბერ ოლივიე, პოლანი, სარტრი და მე. იმ პერიოდში ეს გვარები ერთად არ მოიხსენებოდა“ (სიმონ დე ბოვუარი, „საგანთა ძალა“). ქაღალდის დეფიციტმა მისი გამოცემა შეაფერხა. ის 1945 წელს გამოვიდა. სარტრის ამ ტექსტმა, მწერლის ანგაჟირებულობის მანიფესტმა, მისი თემის მიუხედავად, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, საფრანგეთისთვის მძიმე პერიოდში, როდესაც ყველაფრის აღდგენა იყო საჭირო, საკმაოდ ბევრი, არცთუ ხელწამოსაკრავი მწერალი გააღიზიანა და მორალურად დათრგუნა. 1945 წლის 8 ნოემბერს მეტად შეწუხებული როჟე მარტენ დიუ გარი წერდა: სარტრის მანიფესტი ჩემთვის ბოლო დარტყმა იყო... ისეთი შთაბეჭდილება შემექმნა, თითქოს მძიმე, გაყინული, დაუნდობელი საფლავის ქვა დაეცა იმ ყველაფერს, რაც ამქვეყნად გვიყვარს, რაც სიცოცხლისა და სურვილის საბაბს გვაძლევს. თითქოს გადაგვშალა მთელი ჩვენი წარსულით ამ ულმობელმა აწმყომ, რომელიც მოულოდნელად წამოიჭრა“ („დღიური III“, გალიმარი, 1993). ერთ-ერთი ყველაზე მკვეთრი უარყოფითი დამოკიდებულება ანდრე ჟიდმა გამოხატა თავისი გესლიანი იუმორით სავსე მოკლე სტატიაში „ეგზისტენციალიზმი“, მან დაგმო ის, რაც, მისი აზრით, იყო ხელოვნების აქტუალური საკითხებისთვის დაქვემდებარება („ადამიანთა მიწა“ (ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერის ნაწარმოები;), 1945 წლის 17 ნოემბერი). თვით „ლე ტან მოდერნის“ დირექტორთა კოლეგიაში არ არსებობდა ერთიანი აზრი; ჟან პოლანი და მიშელ ლერისი უკმაყოფილონი იყვნენ პოლიტიკური და სოციალური საკითხების განხილვის აუცილებლობის გამო, რასაც, სარტრის აზრით, ახალი ეპოქა ითხოვდა ლიტერატურისგან. „როგორ უნდა დავწეროთ კარგი წიგნები, როცა გვერდი ვერაფრისთვის ვეღარ აგვივლია და თავში მთელი სამყარო გვაქვს“, აღნიშნავდა პულანი, რომელიც რამდენიმე თვეში ჩამოშორდა კიდეც ჟურნალს (ჟან გრენიესთვის (ჟან გრენიე (1898-1971) - ფრანგი ფილოსოფოსი და მწერალი, ალბერ კამიუს მასწავლებელი.) მიწერილი წერილიდან, 1947 წლის 27 ივნისი).
„რა არის ლიტერატურა?“ მიზნად ისახავდა პასუხი გაეცა იმ მრავალრიცხოვანი კრიტიკისთვის, რომელიც გაისმოდა ანგაჟირებულობის პრინციპთან დაკავშირებით იმ მწერლების მხრიდან, რომელთაც სარტრი პატივს სცემდა. აუცილებელი იყო ღრმა რეფლექსია მწერლის მდგომარეობაზე, იმის ხელახლა შესწავლა, რასაც „ლე ტან მოდერნის“ ხელმძღვანელი გულისხმობდა „ლიტერატურულ ანგაჟირებულობაში“ და მისი აუცილებლობის ხელახლა დამტკიცება. საფრანგეთის სოციალური მოწყობა უნდა თავიდან გააზრებულიყო, მოთხოვნები უნდა ჩამოყალიბებულიყო და საჯაროდ გაცხადებულიყო: ვინ შეიძლება ყოფილიყო ამის ამხსნელი, თუ არა ის, ვისი ხელობაც იყო წერა, ვისაც ჰქონდა გააზრებისთვის საჭირო დრო და არგუმენტირების საშუალებები? მწერლის ამაში დასარწმუნებლად საკმარისი არ იყო მისთვის მოქალაქეობრივი ვალდებულებების შეხსენება; სარტრის აზრით, საჭირო იყო მწერალს საკუთარი თავისთვის დაესვა კითხვა წერასთან მისი დამოკიდებულების გულწრფელობაზე.
საჯაროდ იმის განსაზღვრა, თუ რაში მდგომარეობს ლიტერატურის სოციალური როლი, მოწმეების წინაშე ფიცის დადების ტოლფასი იყო, რომლის გატეხვაც სიკვდილამდე არ შეიძლებოდა. ფიცი, რომელიც მსხვერპლის გაღებას გულისხმობდა. ეს ფიცი სარტრმა განაახლა იმ მომენტში, როდესაც კაცობრიობის გადარჩენას საფრთხე ემუქრებოდა. როცა სარტრი 1944 წლის შემოდგომაზე თავის მანიფესტს წერდა, ამერიკელები და რუსები მოკავშირეები იყვნენ; ისინი ერთად ცდილობდნენ ევროპიდან ამოეძირკვათ ის შავი ჭირი, ფაშიზმის სახით რომ დაატყდა თავს; პარიზი ახალი განთავისუფლებული იყო; საფრანგეთის რეკონსტრუქცია ნულიდან უნდა დაწყებულიყო; ალბერ კამიუს ყოველდღიური გაზეთის „კომბას“ ლოზუნგი - „წინააღმდეგობის მოძრაობიდან რევოლუციისკენ“ მიუთითებდა ადვილად გასაგებ, დასაცავ და მისაღწევ მიზანზე. მაგრამ 1947 წელს რევოლუციური იმედები პარალიზებული და მოწამლული იყო „ატომური ომის“ საშიშროებით შეერთებულ შტატებსა და საბჭოთა კავშირს შორის არსებული დაძაბულობიდან გამომდინარე, რასაც შეეძლო გაენადგურებინა პლანეტა - პროლეტარიატისთვის კი პერსონიფიცირებული რევოლუციის მონაპოვარი, საბჭოთა კავშირი, წაერთმია. მწერლის ხელობის ჩართვა - მცდელობა გაეშიფრა და განესაჯა განვითარებული მოვლენების ფონზე მტერი გიგანტების შორეული განზრახვები და მიზნები ძრწოლისა და ეჭვების საერთო ატმოსფეროში - საკმაოდ დიდი შფოთვის წყარო გახლდათ. თავისი სტატიებით, გამოსვლებით, კონგრესებსა და პოლიტიკური პარტიის შეკრებებში მონაწილეობით (რევოლუციურ დემოკრატიული გაერთიანება) სარტრი ცდილობდა საზოგადოებრივ აზრში დაემსხვრია ორი დაპირისპირებული ბანაკის ომის ლოგიკა, ისე, რომ მხედველობიდან არ გამორჩენოდა რევოლუციის შესაძლებლობა, რომელსაც ფრანგი ხალხის გაერთიანების (RPF) წევრი გოლისტები ითხოვდნენ; მათ შეუერთდა რემონ არონი; ასევე, გამოკვეთილად სტალინისტი საფრანგეთის კომუნისტური პარტია ცდილობდა არ გამოეხატა თავისი რევოლუციური მოწოდება კრემლიდან დირექტივის მოლოდინში. მთელ ამ პოლიტიკურ აქტივობაში „ლე ტან მოდერნის“ ხელმძღვანელი ჩართული