მთვარის მოტაცება

კარი პირველი - ერგეაშვა „აფისლებისა და ნახევარმთვარა ზღვის კიდის მეორე ნაწილში აბაზგები მოსახლეობენ... აბაზგები ძველითგანვე ლაზების ქვეშევრდომები იყვნენ, ხოლო მუდამ ჰყავდათ ორი თვისტომი მთავარი... ეს ტომები ჩვენს დრომდისაც თაყვანსა სცემდნენ ჭალებს და ტყეებს. უცნაურ გულუბრყვილობის გამო ხეები ღმერთებად მიაჩნდათ. თავიანთ მთავრებისაგან საშინელი ჩაგვრა გამოუცდიათ მრავალგზის, რაკი ისინი ეგზომ ვერცხლის მოყვარულნი ყოფილან თურმე“
პროკოფი კესარიელი
ერთი უცნაური სიმღერა გამიგონია აფხაზეთში. ვაჰრადას არა ჰგავს იგი, ჟრუანტელის მომგვრელს, არც ახრააშვს, დაკოდილს რომ უმღერებენ, მოსალბუნე სინაზით სავსეს, ჩონგურის მონოტონურ ჟღარუნში არეულს. არც აზარს, თარჩიას დროს შესაძახებელს, დიაცური, ამაზრზენი კივილით რომ გამოუდგებიან წითელპერანგიან ვაჟს, ჩაბალახით წელგაკრულს, შავჩოხიანი ცხენოსნები.
არც იმას, მარულას დაწყებისას ნაბდით შებურვილ ცხენს რომ ეტყვიან აფხაზები ზარითა და დამბაჩების სროლით.
არა, სულ სხვაა ეს ღამეული მგზავრული.
ერგეაშვას უწოდებენ მას.
ერგეაშვას მგრგვინავი, ვაჟკაცური ხმით მღერიან.
მოგზაურთა, გზამოჭრილთა და წყალში გაჭირვებულთა გასაგონად.
მიდის ჩაბალახით თავგაკრული აფხაზი ვაჟკაცი; ალერსიანად უტატუნებს აჩიგვარას მათრახს თავის ტანმორჩილ ცხენს. ღამით თვალი უჭრის, გრიგალის არ ერიდება, ყინვის არ ეშინია, ნაბადი განზე მოუგდია.
ფოცხვერების ჩხავილს არად აგდებს, არც ნაზამთრალი მგლის შეყმუვლებას ბნელ გორმახებზე.
მიდის უშიშარი და შეუპოვარი აფსუა, ომახიანი ხმით მიიმღერის.
დეე, გაიგონოს მისი ხმა მგზავრმა ღამეულმა, სხვის მიწიდან გადმოსულმა, გზასაცდენილმა და უბინადრომ. კარგმა ვაჟკაცმა, კარგ ცხენზე მჯდარმა, გაჭენებული ცხენიდან მათრახის ენას რომ გახვრეტს, ხანჯლის პირს ტყვიას რომ შეაჭრის და ცხენს იმ სიმაღლეზე გადაახტუნებს, უნგრეთის კავალერიას არც კი ზმანებოდეს.
დღისით, მზისით მტერს და განსაცდელს არ შეეპუება, მაგრამ თუ გზა ვერ გაიფონა და მეგზურიც ვერ იპოვნა, რა უყოს მაშინ კარგმა მამაცმაც ღამეს (და არსად ისეთი ბნელი ღამე არ იცის, როგორც აფხაზეთში, სადაც ბუნებას სუბტროპიული ძილი ეუფლება).
სწორედ ამ სიმღერას მღეროდა ოქუმიდან ზუგდიდს მიმავალი კაც ზვამბაია თავის ჩერქეზულ ჭაკზე იმედიანად მჯდარი. ჟამიდან ჟამზე დაწინაურებულს მგლურით მიმავალ ვაჟს ესიტყვებოდა.
ეს იყო მხოლოდ, კარგად ვერ მიმხვდარიყო: არზაყანი აჩქარებდა ცხენს თუ მხედარს ვერ დაეოკებინა ახლად გახედნილი კვიცი.
„ჰე ვარა, რამდენჯერ მითქვამს: აღვირი მარცხენა ხელით უნდა გეჭიროს ტახტასთან, როცა გაგიჭირდება, ორივენი თანაბრად უნდა ასწიო და მოკლედ დაუჭირო-მეთქი“.
არზაყანმა მარჯვენა ხელიდან მარცხენაში გადაიტანა აღვირი და მაგრად მოსწია სადავე.
მართალი უთქვამს ბრძენს, ფიქრობდა კაც ზვამბაია: ჩემს ნახედნ კვიცზე ყმაწვილი ან დედაკაცი არ შესვათო.
„გზა ტალახიანია და იმიტომაც ოჩნობს ეგების“.
„ვერც ეგ უსწავლებიათ შენთვის ლეგიონში, – გესლავდა მამა, – სწორედ ტალახებში და ხნულში უნდა ატარო ახლად ნახედნი ცხენი“.
„ლეგიონში გვასწავლეს: აღვირი ორივე ხელით უნდა გეჭიროსო“.
„კაი მიეცათ მაგათ“...
„თუ შენ ვერ მორევიხარ მაგ ულაყს, გავცვალოთ ცხენები“.
არზაყანი თუმცა კომკავშირელი იყო, მაგრამ მაინც აფხაზური ტრადიციები მთლად არ იყო მასში აღმოფხვრილი. ცხადია, ჭაკზე შეჯდომას იუკადრისებდა იგი და ამიტომაც მოიბოდიშა: სჯობს ისევ მე შევეჩვიო, ეგებ მარულაზე ამ ცხენზე მომიხდესო ჯდომა. ასე ამბობდა, თანაც ეშინოდა: ვათუ მამამ დამსაჯოს და ჭაკზე შემსვასო.
კაც ზვამბაიას ცხენი გულნაწყენად ფრუტუნებდა. წინ მიიწევდა, ჯავრობდა: თავდაჭერილი მხედარი დაწინაურებული ულაყის გასწრებას რომ ანებებდა. ცხენიც ხომ ხარბია, თავის ტოლს თუ ხედავს აღვირმიშვებულსა და წინმორბენალს.
მთვარემ გადმოხედა ახლად აყვავებულ ალუჩებსა და ატმებს, ვერცხლის ღიმილი გადაათოვა ველებს და მერმე წამოვიდა შავი ზღვის ნასუნთქი ღრუბელი, შემოუარა, შემოევლო, ზედ გადაეფოფრა მთვარეს, როგორც ბოლოგაშლილი ფარშავანგი თავის ნამლევს.
აჩქარდა კაც ზვამბაიას ცხენიც. გრილი ზღვაური ნაზად ეალერსებოდა შეზარხოშებული მოხუცის სახეს. მის გვერდით მიჰქროდნენ ალვების, ჭადრების თალხი სილუეტები. გრძელი, თალხი ჩრდილები ზოლებად წვებოდნენ გაშლილ ტაფობზე, მწვერვალების კბილოვანი ნაჩრდილევი ისე იხატებოდა მინანქრისფერ ცაზე, როგორც გოლიათური გიშრის სამკაულები.
ენგურს ვეღარ გავალთ ვახშმობამდის! ნაღვლობდა კაც ზვამბაია. გულის სიღრმეში მაინც უხაროდა რაღაც. მართლაც, რა სჯობია იმას, თავათაც მხნედ იყვე ვაჟკაცი და მოსწრებული ვაჟი ცხენს მოაჯირითებდეს შენს გვერდით.
მაინც ცალყბად ტუქსავდა არზაყანს, სულწასულსა და მოუთმენელს. კარგი მხედარი მათრახს არ უნდა ზოგავდესო, რადგან კარგი ცხენი უმათრახოდაც იცნობსო მხედარს. და არავინ ისე საცოდავი არ არისო, როგორც მეგრელისეული ცხენი. მეგრელს ცხენი ცოლ-შვილს ურჩევნიაო, თავის ცხენოსნობის გამოსაჩენად თუ დასჭირდა, ცხენსაც არ დაზოგავსო.
მაგრამ ღამის ქადაგებას რა ჭკუა აქვს, არზაყანმა დღისით ნათქვამიც არ დაუხსომა მამას.
კომკავშირში ნუ შეხვალო და მთელ სოფელში პირველი ჩაეწერა. ჩალმაზს – რაიკომის მდივანს ნუ აჰყვებიო და ლამისაა სულში ჩაიძვრინოს ჩალმაზი.
აკვანში დანიშნული ქალი მიატოვა და თამარს გადაეკიდა, შარვაშიძის ქალს, რა