ბერმუხა - პროლოგი დიდი ალაზანი მძაფრად უხვევს სწორედ იმ ადგილას, სადაც სოფელი ბერმუხა მდებარეობს თავისი ძველთაძველი ნასახლარებით, ნასაყდრალებითა და ნაციხარებით.
ბერმუხაში ძალიან გვიან ჩამოყალიბდა კოლმეურნეობა. თავდაპირველად ბერმუხელები მეცხოველეობას, უკეთ რომა ვთქვათ, მეცხვარეობას ეწეოდნენ.
მიუხედავად ამისა, მარტივად, „გლეხურად“ მოვლილი ვაზი ჰქონდათ მათ თავიანთ საკარმიდამოში. სახელმწიფური მასშტაბი მევენახეობისა ჯერ არსად სჩანდა.
სავსებით უპატრონო და გავერანებული იყო ბერმუხის ჩრდილოეთით მდებარე ტყემრავალი არაშენდას ზეგანი, გვიან საუკუნოებში გველეთად წოდებული, რომელიც თავისი ჯაგიანი კორდებითა და ბორცვებით ნელ-ნელა ვაკდებოდა ბერმუხისაკენ.
როგორც ამ სანახებში შემორჩენილი ნასახლარები, ნასაყდრალები და ნაციხარები, ისე ტყეში გაფანტული ვაზნარების ნამუსრევები აშკარად მოწმობდნენ, რომ ამ საკმაოდ ვრცელ ტერიტორიაზე სიცოცხლე სჩქეფდა ოდესღაც.
ჟამთასიავეს გაენადგურებინა არაერთი ათასი კომლი, რომელთა აქ ყოფნას ადასტურებდნენ არა მარტო ამ მხარეში გზადგავლით ჩამოსული არქეოლოგები და მათ მიერ მიწის წიაღში მოპოვებული აბჯრის, მინისა და კერამიკის ნამუსრევები, არამედ ტაძრებისა და ოდესღაც შეუვალი ციხეების ნანგრევები, რომელთა ზეთავზე ამოსული მუხები, ლეღვები და კაკლები ჩვენს ცნობისწადილს დიახაც ახელებენ დღესაც.
იმ ბნელ ეპოქაში, როცა შაჰ-აბაზმა აჰყარა და სპარსეთს წაასხა დიდი ნაწილი კახეთის მოსახლეობისა, ვენახებიც გადაბუგა და ამოაძირკვინა, ბერმუხის ტაფობზე შემორჩენილი ასიოდე კომლი აიყარა და კავკასიონს შეეხიზნა; ვიდრე გამძვინვარებული მტერი ირანს მიბრუნდა, მამაკაცების დიდი ნაწილი გაწყდა იმ აჯანყების დროს, რომელიც მოუწყვეს კახელებმა ირანის შაჰს ბახტრიონზე, ხოლო დანარჩენებმა კავკასიონს მიაშურეს.
არაშენდას წყალმრავალი და ტყიანი შემოგარენი განადგურდა მოუვლელობისა და უპატრონობის გამო, ეკლესიები და ციხეები მიწისძვრებმა დალეწეს, წელთა სიმრავლემ და მეხთატეხამ შემუსრეს უხუცესი მუხები და კაკლები.
უკაცრიელ სოფლებში გავერანდნენ ბაღები და ვენახები, ძველთაძველი არხები ნიაღვრებმა ამოავსეს შლამით, დასილეს და გააოხრეს პატარა ტბაც, რომელსაც „ირმის ტბას“ უწოდებდნენ ოდესღაც. არაშენდას მთელ შემოგარენს მართებულად შეერქვა გველეთი.
და ეს სახელი შერჩა არაშენდას, რაკი გველებითა და ხვლიკებით გაივსო როგორც ჭაობად ქცეული ირმის ტბა, ისე ლიხით დაბურული ზეგანი.
ბოლოს მთაში გახიზნულებს კახეთი მოენატრათ ისევ.
შინმიბრუნებულ მოსახლეობას გავერანებული დაუხვდა ნაფუძვარები, არც არაშენდა-გველეთზე დასახლება ისურვეს მათ, ოდნავ სამხრეთისკენ დასახლდნენ სწორედ იმ მიდამოში, რომელსაც ბერმუხას უწოდებდნენ ხოლმე ოდითგანვე.
არაშენდა-გველეთი წყალმრავალი ზეგანი იყო, რამდენადაც ამ უკანასკნელის საკმაოდ ჩაღრმავებულ ცენტრში მდებარე ირმის ტბაში გროვდებოდნენ კავკასიონიდან მომდინარე ხევები, ლაღობდა გაზულუქებული ვეგეტაცია და ამ ჩრდილმრავალ ტყეებსა და ლურჯად მობიბინე საძოვრებს ოდითგანვე შურით შესცქეროდნენ ბერმუხელები, რადგან ბერმუხა მუდამ განიცდიდა უწყლობასა და გვალვას.
არაშენდა-გველეთის ზეგანი საკომანდო სიმაღლეზე მდებარეობდა, რა თქმა უნდა, ბერმუხის მიმართ, ასე რომ თვით პრიმიტიული მეურნეობის პირობებშიაც არ იქნებოდა ძნელი გველეთიდან ბერმუხაში წყლის ჩამოყვანა, მაგრამ გველეთსა და ბერმუხას შორის მდებარე ტერიტორია ისეთი ვრცელი და ღრმა უფსკრულებით იყო დახრამული, თანამედროვე ტექნიკის მიერ შესრულებული აკვედუკების – წყლის ხიდების გარეშე შეუძლებელი იქნებოდა არხების გამოყვანა გველეთის ზეგანიდან.
ყოველივე ამის მიუხედავად, ვერც უწყლობამ და ვერც ყიზილბაშების ვერაგობამ ვერ მოსპო ბერმუხაში ვაზის გასაგისი. შაჰ-აბაზის მიერ ამოძირკვულ ვენახების ნაფესვარებმა კვლავ იფეთქეს მიწიდან და მათმა გავერანებულმა ნაშიერებმა ჩვენს დრომდის მოაღწიეს.
*
საბჭოთა ხელისუფლებას ამ ოციოდე წლის წინად ჰქონდა განზრახული არაშენდას ზეგანსა და ბერმუხის ტაფობზე ვაზნარების მოწყობა.
წარამარა მოდიოდნენ კომისსიები, ნიადაგთმცოდნენი და აგრონომები იკვლევდნენ ნიადაგს, სწერდნენ ოქმებს და ისევ ბრუნდებოდნენ ტფილისს შედეგების დაუბარებლად.
ბერმუხელებს ოდითგანვე მეცხოველეობაზე ჰქონდათ ხელი გაჩვეული. ამიტომაც არ ნაღვლობდნენ ამას, მით უმეტეს, რომ მოხუცების კონსერვატიზმი თავის ძალას არა ჰკარგავდა.
აქაურ თუშებს გარდაუვალი სიყვარული შემორჩათ ოდითგანვე ცხვრისადმი და ბერმუხისა და არაშენდას სანახები საძოვრებად ჰქონდათ განკუთვნილი.
ამ სოფელს ცხრამუხა რქმევია ოდესღაც. რვა მუხა ჟამთასიავეს გაუნადგურებია. ზოგი სიბერეს მოუსრავს, ზოგიც მეხთატეხას უმსხვერპლნია, სხვანი ყიზილბაშებს გადაურუჯავთ, ჩვენი ტყეების უბოროტესს მტრებს.
ეს იყო ოღონდ, რვა მუხის ფესვები ჯერაც არ იყვნენ მიწის პირიდან წარხოცილნი იმ წლებში, როცა აქ მოთხრობილი ამბები ასე უცნაურად გადაესკვნენ ურთიერთს...
*
სოფელი ბერმუხა ოქტომბრის დიდ რევოლუციამდე თავად ვაჩნაძეების საბატონო ყოფილა.
ვაჩნაძიანთ სასახლეში, რომელიც სოფლიდან ოდნავ მოშორებით მდებარეობდა, საბჭოთა ხელისუფლებას გაუმართავს სოფსაბჭო, სკოლა, კლუბი და სასტუმრო. მეორე კორპუსი ამავე სასახლისა ფოსტას და რაიკავშირის საწყობებს ეჭირათ.
ამ სასახლის ბატონკაცურ ეზოში კვიპაროსები და მაგნოლიები დაურგავს რომანოვების არმიის გენერალს, ედიშერ ვაჩნაძეს, რომელსაც გერგებილსა და ღუნიბში, შამილის წინააღმდეგ წარმოებულ ბრძოლებში, შვიდი ჭრილობა და ამდენივე ორდენი მიუღია.
სიბერის ჟამს რომაელი სარდლის, ცინცინატის ანალოგიით მეურნეობისათვის მოუკიდნია ხელი, მასვე ჩამოუტანია ამ მხარეში ფრანგული ჯიშის ვაზები, ინგლისური პარკი მოუწყვია თავის კარ-მიდამოში.
ამ გენერალსავე უცდია
ჩუქება
