I ნაწილი - შესავალი ყოველი ერის კულტურა, მისი თავისთავადობა და თვისებრიობა, უპირველეს ყოვლისა, იმ მახასიათებელი ნიშნებით განისაზღვრება, რითაც სხვა ქვეყნების კულტურას არა ჰგავს, თუნდაც, მათთან ბევრი საერთო ხაზი, პარალელი თუ საფუძველი აკავშირებდეს.
ისტორიული გარემოება, ყოველი ეტაპითა და გამოვლინებით მოქმედებდა და მოქმედებს ქართული, ისევე, როგორც ნებისმიერი ქვეყნის, საზოგადოების, ერის ფიზიკური და მენტალური ჩამოყალიბების პროცესზე. ქვეყნები, რომლებთანაც საქართველოს ნებაყოფლობითი (პოლიტიკური, კულტურული, რელიგიური თუ კომერციული), თუ იძულებითი („წარმატებული“ თუ „წარუმატებელი“ დამპყრობლური ომების შედეგად) ურთიერთობები ჰქონდა, გავლენას ახდენდნენ საზოგადოების ცხოვრების წესზე, საზოგადოებისა და კულტურის ფორმირებაზე. ბევრ სფეროში განვითარების პროცესების ნორმალურ წარმართვას ხელს უშლიდნენ, მაგრამ ბევრსაც გვაძლევდნენ (რასაც შემდგომ, ჩვენი წინაპრები ორგანულად გარდაქმნიდნენ და საკუთარი ტრადიციებიდან, მსოფლმხედველობიდან, შინაგანი კულტურიდან გამომდინარე და მათზე დაყრდნობით, საკუთარს უთავსებდნენ) და ბევრიც მიჰქონდათ ჩვენგან, როგორც „ოქროს საწმისი“ - სახელმწიფოს სიძლიერის სიმბოლო, ერის სულიერი და მატერიალური სიმდიდრის ხატი.
როდესაც საუბარია სხვა ქვეყნების გამოცდილების, კულტურის გავლენაზე, არ უნდა დავივიწყოთ, რომ საქართველო თავისუფლად იღებდა სხვა ქვეყნების გამოცდილების შენაკადებს. მაგრამ საქმეც ისაა, რომ უმეტესად ხდებოდა ჰარმონიული შეთავსება, გამთლიანება, „სრულადი ქვეყნის“ გათავისება და გარემომცველ სამყაროსთან ზიარება. მაგრამ ეს მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, როდესაც ერი (ხელოვანი), ერთი მხრივ, მდიდარი და მაღალმხატვრული „სულიერი საგანძურის“ პატრონი და განმკარგავია და შესაბამისად, მზადაა, ჩამოყალიბებულია სიახლის, „ინფორმაციის“ მისაღებად, ზიანის, რაღაცის მოსპობის გარეშე.
ამასთან, ქართულმა კულტურამ, ისევ და ისევ ისტორიულ გარემოებათა გამო (რელიგიური, პოლიტიკური ექსპანსია, ბოლშევიზმი, საბჭოთა წყობა - საუკუნეების განმავლობაში სხვა სახელმწიფოებზე დამოკიდებულება და განსაკუთრებით, სწორედ სსრკ-ის შემადგენლობაში 70-წლიანი ყოფნის დროს), ევროპულ/ამერიკულისგან განსხვავებით, ხელოვნების მიმდინარეობების რამდენიმე ეტაპი გამოტოვა. კარჩაკეტილი ცხოვრების გავლენა, რასაკვირველია, კულტურამაც განიცადა.
თანამედროვეობამ ეს ბარიერი წაშალა და ქართული კულტურა მსოფლიო ცივილიზაციათა ნაწილად აქცია, უფრო ზუსტად, მის წიაღში დააბრუნა. თუმცა, ამავე დროს, გლობალიზაციის პროცესმა თანამედროვე ხელოვნებას თავისი შეუქცევადი კვალი დააჩნია. და კვლავ დადგა საკითხი (ისევე, როგორც საბჭოთა „ეროვნული სწორების“ დროს) - ხომ არ იკარგება უმთავრესი ეროვნული მახასიათებლები, სხვადასხვაგვარი გამოხატულებით, რომლებიც ქართულ მხატვრობას, თეატრს, სახვით ხელოვნებას, მუსიკას, კინემატოგრაფს XX საუკუნის შუა ხანებამდე (თუნდაც, 70-80-იან წლებამდე), კომუნისტური იდეოლოგიის მიუხედავად (თუნდაც, როგორც მასთან ბრძოლის იარაღი) შემორჩა?! შემდგომ, როდესაც თანდათან მოსწყდა „ძირებს“ და ვრცელ სამყაროსთან შეუზღუდავ „დიალოგში შევიდა“ - არსებობს თუ არა ის სპეციფიკური ნიშნები, რომლებიც ქართული ხელოვნების თავისთავადობასა და განსხვავებულობას განსაზღვრავენ და რაც არის (უნდა იყოს) კიდეც მის მიმართ მსოფლიო საზოგადოების ინტერესისა და ყურადღების საფუძველი?!
შეგვიძლია გავიხსენოთ, რომ ქართული კინო 100-ზე მეტი წლისაა (თუ ათვლას 1908 წლიდან დავიწყებთ), მსოფლიო კინემატოგრაფზე (თეატრის ანალოგიით, სისტემაში მოქცეულ სინთეზურ ხელოვნებაზე) მხოლოდ 10-12 წლით უმცროსი. როგორც ვიცით, ქართველმა კინემატოგრაფისტებმა, ძმებ ოგიუსტ და ლუი ლუმიერების გავლენითა და მიბაძვით (როგორც მსოფლიოს სხვა ქვეყნებში), ფილმი-სიუჟეტების გადაღება XX საუკუნის პირველ წლებში დაიწყეს - ეპიზოდების საქართველოს ცხოვრებიდან და აღებული იმ რეალობიდან, რომელსაც პირველი რეჟისორ-ოპერატორები, დოკუმენტალისტები - ალექსანდრე დიღმელოვი (დიღმელაშვილი), სიმონ ესაძე, ვასილ ამაშუკელი - კავკასიაში მოგზაურობებისას აწყდებოდნენ.
გამბედავი და ნიჭიერი ადამიანები, რომლებსაც პირველი ბილიკების გაყვანა მოუწიათ იქ, სადაც გზები არ იყო. რომლებმაც „ჯადოსნური ფარნით“ (Laterna Magica) განათებული სამყარო აღმოაჩინეს, ამ სამყაროში არსებული კანონები უპირობოდ მიიღეს და მათ საკუთარი ფიქრები, მოსაზრებები, აზროვნება, ხელწერა, ფორმები და ხერხები მიუსადაგეს. რომლებმაც საკუთარი ეპოქა შექმნეს და შეძლეს „საკუთარი სიტყვებით გამოეხატათ დრო“.
აქედან იწყება ქართული კინემატოგრაფის ისტორია და მისი რთული და წინააღმდეგობებით (სამწლიანი დამოუკიდებლობის შემდეგ გასაბჭოებით, საბჭოთა რესპუბლიკად გადაქცევით, საბჭოთა იდეოლოგიის გაბატონებით, ცივილიზებული სამყაროსგან იზოლირებით, ხელოვანის თავისუფალი ნებისა და არჩევანის შეზღუდვითა და დიქტატორული რეჟიმისთვის დამახასიათებელი სხვა წინააღმდეგობრივი რეალიებით განპირობებული) გაჯერებული ცხოვრება.
1930 წლიდან საბჭოთა კავშირის მმართველმა კლასმა ახალ და ყოვლისმომცველ იდეოლოგიას ჩაუყარა საფუძველი და საყოველთაო სავალდებულო „წესად“ გამოაცხადა ხელოვნების მიმდინარეობა - სოციალისტური რეალიზმი (სოციალისტური რეალიზმი („სოცრეალიზმი“), ე. წ. სტალინის სტილი, ოფიციალურად დამკვიდრდა 1934 წლიდან - ხელოვნებაში აღწერის მეთოდი, რომელიც სამყაროსა და ადამიანის სოციალისტურ კონცეფციებს ემყარება. ავტორის მოვალეობა სოციალისტური საზოგადოების მშენებლობისთვის მსახურება იყო. შესაბამისად, ცხოვრების სოციალიზმის იდეალების ფონზე ასახვა. „რეალიზმი“ ხელოვნებას უკავშირდება, „სოციალისტური“ - იდეოლოგიას. ეს ორი ცნება ურთიერთგამომრიცხავია, თუმცა ამ თეორიაში ერთმანეთს ერწყმის. კომუნისტური პარტიის კარნახით, იქმნებოდა ნორმები და კრიტერიუმები, ხელოვანი იძულებული იყო, ამ ნორმების მიხედვით ემუშავა. ხელოვნება პარტიული იდეოლოგიის იარაღი გახდა, რომლის მოვალეობა ახალი მოქალაქის აღზრდა იყო, პარტიის სულისკვეთებით. პიროვნების სურვილები, სუბიექტური
ჩუქება
