წინასიტყვაობა სულთან ხანი ერთ-ერთი პირველი იყო, ვინც 2001 წლის ნოემბერში ქაბულში ჩასვლისას გავიცანი. მანამდე კი თითქმის ექვსი კვირა ტაჯიკეთის უდაბურ საზღვართან, ჰინდუქუშის მთებში, ფანჯშირის შორეთსა და ქაბულიდან ჩრდილოეთით მდებარე სტეპებში გავატარე, სადაც NATO-ს კომენდანტებთან ერთად ვიმყოფებოდი. თვალყურს ვადევნებდი მათ საბრძოლო მოქმედებებს თალიბანის წინააღმდეგ და ფრონტის ხაზთან ახლოს გათხრილ სანგარში, ქვაღორღიან მიწურში ვცხოვრობდი, ვმგზავრობდი სატვირთო მანქანით, სამხედრო ტრანსპორტით, ცხენით, ფეხით...
თალიბანის დაცემის დღეს NATO-ს ჯარისკაცებთან ერთად ქაბულისაკენ გავემგზავრე. იქ წიგნების მაღაზიაში ერთ ელეგანტურ, ჭაღარა კაცს შევხვდი. საფანტის წვიმასა და ქვა-ღორღში გატარებული რამდენიმე კვირის შემდეგ, სადაც მხოლოდ საომარ ტაქტიკასა და სამხედრო სვლებთან დაკავშირებულ საუბრებს ვისმენდი, წიგნების თვალიერებამ, ლიტერატურასა და ისტორიაზე საუბარმა ერთგვარად განმტვირთა.
სულთან ხანს თაროები მრავალენოვანი წიგნებით, ლექსების კრებულებით, ავღანური ლეგენდებით, ისტორიული ნაწარმოებებითა და რომანებით გაევსო. ის წიგნებით ვაჭრობდა და ამ საქმიანობაში საკმაო წარმატებისთვისაც მიეღწია. პირველივე დღეს მისი მაღაზიიდან შვიდი წიგნი გამოვიყოლე. როგორც კი თავისუფალ დროს გამოვნახავდი, მაშინვე წიგნების მაღაზიაში გავრბოდი ახალი ლიტერატურის მოსაძიებლად და სულთან ხანთან სასაუბროდ. ეს მეტად საინტერესო წიგნებით მოვაჭრე ავღანელი პატრიოტი გახლდათ, რომელიც საკუთარ სამშობლოს არაერთხელ გაეწბილებინა.
– ჯერ იყო და, კომუნისტებმა წიგნები დამიწვეს, მერე მუჯაჰედინმა გამძარცვა, შემდეგ კი, რაც გადარჩა, თალიბებმა გადამიბუგეს, – მიყვებოდა იგი.
ერთ დღესაც სულთან ხანმა თავის ოჯახში დამპატიჟა ვახშამზე. იატაკზე გულუხვად გაწყობილ სუფრას მთელი მისი ოჯახი შემოსხდომოდა გარს: ხანის ერთ-ერთი ცოლი, ვაჟიშვილები, დები, ძმა, დედა და რამდენიმე ბიძაშვილი.
სულთანი ამბებს ჰყვებოდა, მისი ვაჟები კი იცინოდნენ და ხუმრობდნენ. განწყობაც მხიარული იყო და სადილიც სრულიად განსხვავდებოდა იმ მწირი ტრაპეზებისგან, მთაში კომენდანტებთან ერთად რომ მივირთმევდით.
ჩემი ყურადღება მიიქცია იმ ფაქტმა, რომ ქალები თითქმის არაფერს ამბობდნენ. სულთნის ლამაზი, ახალგაზრდა ცოლი თავის პატარასთან ერთად კართან მიმჯდარიყო და კრინტს არ ძრავდა. მეორე ცოლი იმ საღამოს შინ არ იყო. ოთახში მყოფი ქალები მხოლოდ შეკითხვებს პასუხობდნენ, ან გემრიელი სადილის მომზადების გამო მიღებულ შექებას იფერებდნენ, თუმცა დიალოგში არ ერეოდნენ და არც თავად იწყებდნენ საუბარს.
სულთნის ოჯახიდან წამოსულს, გონებაში ერთადერთი აზრი მიტრიალებდა: „ეს ხომ ავღანეთია. საინტერესო იქნებოდა, ამ ოჯახზე წიგნი დამეწერა.“
მეორე დღესვე სულთანი მოვინახულე და ჩანაფიქრი გავანდე.
– ძალიან დიდი მადლობა! – გაუხარდა მას.
– მაგრამ ეს ხომ იმას ნიშნავს, რომ თქვენთან ერთად უნდა ვიცხოვრო.
– კეთილი და პატიოსანი.
– თქვენთან ერთად უნდა ვიარო ყველგან, ვიცხოვრო ისე, როგორც თქვენ ცხოვრობთ: თქვენ გვერდით, თქვენი ცოლების, დების, ვაჟების გვერდით.
– კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება! – მითხრა სულთანმა.
მის ოჯახში თებერვლის ერთ ნისლიან დღეს გადავბარგდი. ბევრი არაფერი მქონდა, მხოლოდ ერთი ლეპტოპი, რვეულები ჩანაწერებისთვის, კალმები, მობილური ტელეფონი და ის, რაც ტანთ მეცვა და თავზე მეხურა. დანარჩენი ნივთები მგზავრობისას, სადღაც უზბეკეთთან ახლოს გაუჩინარდა.
ოჯახში გულღიად შემხვდნენ. მალევე გავშინაურდი და ნათხოვარ ავღანურ კაბებშიც მშვენივრად ვგრძნობდი თავს.
ლეიბი იატაკზე, ლეილას გვერდით დამიგეს. მასვე დაევალა ჩემი მოვლა-პატრონობა და ზრუნვა იმაზე, რომ თავი კარგად მეგრძნო.
– შენ ჩემი პატარა ბაია ხარ, – მითხრა ცხრამეტი წლის გოგონამ პირველივე საღამოს, – მე უნდა მოგიარო.
როგორც კი შევირხეოდი, ლეილა მაშინვე ფეხზე იდგა.
ჩემი ყველა სურვილი უნდა შესრულებულიყო – ასეთი ბრძანება გაუცია ოჯახში სულთანს, თან ისიც დაუმატებია, ვინც ჩემს ნებას არ დაემორჩილება, დაისჯებაო. ეს ყველაფერი მოგვიანებით მითხრეს.
მთელი დღის განმავლობაში ჩაითა და საჭმლით მიმასპინძლდებოდნენ. მეც თანდათანობით შევეჩვიე ამ ოჯახის ცხოვრების რიტმს. ოჯახის წევრები თავიანთ ამბებს მაშინ მიყვებოდნენ, როცა ეს თავად სურდათ და არა მაშინ, როცა მე ვეკითხებოდი. ზოგჯერ, სწორედ იმ დროს, როდესაც ჩემი ჩანაწერების რვეული მქონდა მომარჯვებული, მათ ლაპარაკის ხალისი არ ჰქონდათ, ხოლო ქუჩაში, ბაზარში, ავტობუსში, ან გვიან ღამით, როცა უკვე ლოგინში ვიწექით, სიამოვნებით მიყვებოდნენ ამბებს. ამ დროს თავისდაუნებურად ისეთ კითხვებზე ვიღებდი პასუხებს, რომელთა დასასმელად ფანტაზია არც კი მეყოფოდა.
ჩემი ნაწერი მხატვრული ლიტერატურაა, მაგრამ იგი ნამდვილ ფაქტებსა და ისტორიებს ემყარება, რომელთაც თავად შევესწარი, ან სხვებისგან მოვისმინე. როდესაც ჩემი გმირების ფიქრებსა და გრძნობებს აღვწერ, სწორედ მათ მონათხრობს ვეყრდნობი.
ძირითადად საკუთარი თვალით ნანახსა და განცდილს გიამბობთ: ოჯახის ყოველდღიური ცხოვრების, ფეშავარში ტურის, ლაჰორში პილიგრიმების მოგზაურობის, ბაზარში საყიდლებზე სიარულის, ქორწილის, ნიშნობის სამზადისის, აბანოს, სკოლის, განათლების სამინისტროს, ალ-ქაიდაზე ნადირობის, პოლიციის სადგურისა და ციხეების შესახებ.
სხვა ისტორიებს, მაგალითად, ჯამილას ამბავს,