ოქროს ქვიშა

შესავალი უდაბნო და მისი თილისმა,
სუფიური მისტიკა, დრო და ბედისწერა
იბრაჰიმ ალ-ქუნის რომანში „ოქროს ქვიშა“
იბრაჰიმ ალ-ქუნი, ცნობილი თანამედროვე ლიბიელი პროზაიკოსი, ნოველისტი და რომანისტი, მრავალი ლიტერატურული პრემიის ლაურეატი, თანამედროვე არაბული რომანის ერთ-ერთ საუკეთესო ავტორად მიიჩნევა.
წარმოშობით ტუარეგი, 1948 წელს დაიბადა და გაიზარდა ლიბიის უდაბნოს ფეზანის ოაზისებში მდებარე პატარა ქალაქ ღადამესში. ბავშვობიდან შეისისხლხორცა უდაბნო, მისი ცხოვრების წესი და მორალი.
1977 წელს დაამთავრა მაქსიმ გორკის სახელობის ლიტერატურის ინსტიტუტი მოსკოვში, სადაც რუსულ ენას, მარქსისტულ ფილოსოფიასა და შედარებით ლიტერატურას სწავლობდა. პუბლიცისტური კარიერა სტუდენტობის წლებში დაიწყო. ლიბიის ახალი ამბების სააგენტოს კორესპონდენტი იყო, მოსკოვში ლიბიის კულტურის ცენტრში მუშაობდა, წერდა სოციალიზმსა და პოსტკოლონიურ ლიბიაზე.
მის ჟურნალისტურ საქმიანობას სამწერლობო გზა მოჰყვა. როგორც მოგვიანებით კრიტიკოსები დაწერენ მასზე, სწორედ რუსულმა განათლებამ და რუსული ლიტერატურის ღრმა ცოდნამ – დოსტოევსკის, ტოლსტოის, ჩეხოვისა და სხვა რუსი მწერლების ნაწერებმა, მათ შორის, გორკის, შოლოხოვის, სოლჟენიცინის და ასევე ბახტინისეული ლიტერატურის თეორიისა და ე. წ. სოციალისტური რეალიზმის მიმდინარეობის ლიტერატურათმცოდნეობითმა ანალიზმა იბრაჰიმ ალ-ქუნის, როგორც მწერლის, ინდივიდუალური ხელწერისა და მწერლური სტილის ჩამოყალიბებაში თავისი როლი ითამაშა და წარუშლელი კვალი დაამჩნია მას, შექმნა ე. წ. ალ-ქუნის „მაგიური რეალიზმი“ სუფიური ფაბულებით, ეგზისტენციური კითხვებითა და რომანის პოეტიკით.  
იბრაჰიმ ალ-ქუნის ნოველების და რომანების ფოკუსი უდაბნოსკენაა მიმართული. უდაბნოს სუნთქვა, უდაბნოს ტონები ძალიან დიდი დოზით იგრძნობა მწერლის ცხოვრებაშიც და მწერლობაშიც. ის რაღაც შინაგანი მეექვსე გრძნობით აღიქვამს უდაბნოს მაჯისცემას, უდაბნოში ცხოვრების ფილოსოფიას, სიკვდილ-სიცოცხლის კანონზომიერებებსაც უდაბნოს ვექტორით, უდაბნოს პრიზმაში გამოტარებულს ხედავს. მისი მკითხველიც პირველივე გვერდებიდან გრძნობს, რომ უდაბნოს სცენები, ამდენი უცხო ტოპონიმიკა – უდაბნოს პატარა დასახლებების, მთების, ხეობების, ოაზისების სახელები, ამდენი დაწვრილებითი ეთნოგრაფიული დეტალი, ტუარეგების ყოფა-ცხოვრების, ზნე-ჩვეულებების ამსახველი ტრადიციები, ეს არაა გარეგნული, ზედაპირული ეგზოტიკის ელემენტების შემოტანა მკითხველის მოსახიბლად და მისაზიდად – ბედისწერა, დრო, წუთისოფლის ცვალებადობა, უდაბნოს თილისმა და ადამიანთა ხვედრი, მწერლის მიერ კლასიკური სუფიზმის პრინციპებითა და საოცარი მხატვრული ძალით ერთმანეთთან დაკავშირებული და ერთმანეთს გადაწნული, ჩაითრევს მკითხველს თავის ჯადოსნურ მისტიკაში და ამ ყველაფერზე სრულიად ახლებურად ჩააფიქრებს.
თუკი ლიბიის საჰარისა და რუსული ლიტერატურის სიყვარულმა და ღრმა ცოდნამ ერთი მხრივ, იბრაჰიმ ალ-ქუნის პროზას განუმეორებელი იერი და გამორჩეული ხელწერა შესძინა, მეორე მხრივ, სწორედ ამავე მიზეზით დიდი ხნის მანძილზე არაბული ლიტერატურული და კულტურული წრეებისთვის ცნობილი და აღიარებული მწერალი თითქმის უცნობი რჩებოდა დასავლელი მკითხველისთვის და დასავლური ლიტერატურათმცოდნეობისთვის. ლიბიის ჩაკეტილობა და დასავლეთისგან იზოლირება, ასევე გარკვეული სტერეოტიპული წარმოდგენები, რომლის მიხედვით საბჭოური სივრცის გავლენის სფეროში და მის ორბიტაზე მოხვედრილი, რუსულ განათლებამიღებული და საბჭოთა იდეოლოგიური მანქანით დაპროგრამებული არაბული ქვეყნების ინტელიგენცია ქმნიდა უფრო ტოტალიტარულ რეჟიმებზე მორგებულ პათეტიკურ, რიტორიკულ და იდეოლოგიზირებულ, ცენზურაგამოვლილ ლიტპროდუქციას, რომელსაც ყავლი მალე გასდიოდა და ჭეშმარიტი ლიტერატურული ფასეულობების მწვავე ნაკლებობას განიცდიდა, რის გამოც არც სერიოზული კრიტიკისა და არც სამეცნიერო კვლევის ობიექტი არ ხდებოდა ხოლმე დასავლეთში, რომ აღარაფერი ვთქვათ მის თარგმანზე, იბრაჰიმ ალ-ქუნის და მის მწერლობას ლოკალურ არაბულ გარემოში კეტავდა და მიუხედავად მისი გამორჩეულობისა, ადგილობრივ მოვლენად ტოვებდა.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ იბრაჰიმ ალ-ქუნი რაღაც პერიოდით, 1994 წლამდე, პოლონეთში მკვიდრდება, სადაც კვლავ ლიბიის ახალი ამბების სააგენტოს კორესპონდენტია და ვარშავაში ლიბიის კულტურის ცენტრში მუშაობს, ლიბიურ-პოლონური მეგობრობის საზოგადოების წევრია და რედაქტორობს ამ საზოგადოების მიერ გამოცემულ ჟურნალს, არაბულენოვანი ლიტერატურის თარგმანითა და პოპულარიზაციითაა დაკავებული.
1994 წლიდან კი იბრაჰიმ ალ-ქუნი უკვე შვეიცარიაში ცხოვრობს, ქ. გოლდვილში. არაბული ლიტერატურის მთარგმნელ, კრიტიკოს, ლიტერატურათმცოდნე არაბისტ დოქტ. ჰართმუთ ფენდრიჰთან შეხვედრამ იბრაჰიმ ალ-ქუნის ცხოვრება მთლიანად შეცვალა. ფენდრიჰმა მისი ბევრი ლიტერატურული ნაწარმოები თარგმნა და მანამდე ლოკალურ არაბულ გარემოში ცნობილი 60-მდე წიგნის ავტორი ეს მწერალი უცებ იხვეჭს საერთაშორისო პოპულარობას და ინტერესს, იღებს მრავალ საერთაშორისო ლიტერატურულ პრემიასა და ჯილდოს, მათ შორის შვეიცარიის სახელმწიფო პრემიას მისი გერმანულად თარგმნილი რომანებისთვის, ფრანგულ-არაბული მეგობრობის კომიტეტის პრიზს, ფრანგულმა ჟურნალმა “ლირე” იბრაჰიმ ალ-ქუნი თანამედროვეობის 50 საუკეთესო რომანისტთა შორის დაასახელა და მას მომავლის მწერალი უწოდა. მისი რომანების თარგმანებს 35 ენაზე ასევე არაერთი პრესტიჟული ჯილდო ხვდა წილად. მწერალი, შეიძლება ითქვას, ახლა თავისი დიდების ზენიტშია. აქტიურად ითარგმნება და გამოიცემა მრავალ ენაზე.

* * *

ამჯერად ქართველ მკითხველს არაბულიდან ქართულად თარგმნილ იბრაჰიმ ალ-ქუნის 1989 წ. დაწერილ რომან „ოქროს ქვიშას“ ვთავაზობთ, რომლის მთავარი გმირის – ტუარეგული ტომის ბელადის ვაჟის, ბედუინი უხაიადის ცხოვრების ისტორიით მწერალი საოცრად