ოქტომბრის რაფსოდია „ეს დღე არაფრისთვის არ მეყო“
ირმა შიოლაშვილი
ციფრულ დროში პოეზია უდაბნოში მღაღადებელ ხმად იქცა. გულის გაწვრთნაა საჭირო, რომ მისი ძახილი სამყაროს ხმაურისგან გამოარჩიო, მის სიჩუმეში კი ის ჩქამი იცნო, სიკვდილსა და სიცოცხლეს რომ მიჯნავს ერთმანეთისგან. ამიტომ ყოველთვის, მაგრამ დღეს მით უმეტეს – დიდი ჯაფა ადგათ პოეტებს, ძნელი გზის მგზავრები არიან, ჩქამის და ძახილის საგზალი ვირტუალურ ქიმერათა ჯუნგლებში უნდა გამოატარონ.
რა აძლევთ ძალას პოეტებს? რის ფასად უწევთ არსებობა და გზის განგრძობა? რაღაცით აღმსარებლობასაც ჰგავს მათი საშრომი. ჰგავს სიკვდილითა სიკვდილით დამთრგუნველი ღმერთის შინაარსს, მათაც თავიანთი რელიგია აქვთ – ტკივილებით ტკივილს თრგუნავენ.
ეს გზები უკვე ხელისგულზეა, სამყაროს ონლაინეკრანთან დაყურსულ თვალს ვეღარაფერს გამოაპარებ – პოეტების გამჭვირვალე ლაბირინთებს მიუყვება მკითხველის კურსორი და ყველა მოსახვევს იმახსოვრებს. ამ ანტიკოსმიურ სურათში, პლანეტის პანოზე, ამოშუქდებიან ხოლმე სიტყვები, რომელთა ჩრდილებითაც შეგიძლია ახალი ენა ააწყო, ახალი სივრცეები გამოაღო სიცოცხლის ჩასასუნთქად.
ირმა შიოლაშვილი გერმანიაში მცხოვრები ქართველი პოეტია, მასაც, როგორც უამრავ ემიგრანტს, სამშობლოსთან უმეტესწილად ვირტუალური ურთიერთობა აქვს, თუმცა იშვიათად მინახავს ადამიანი, ვინც ისე ახლოს იყოს ჩვენს სულიერ-კულტურულ იდენტობასთან, როგორც ეს პოეტი. გერმანიაში მრავალწლიანი ცხოვრების მიუხედავად, ირმას სააზროვნო არეალი მაინც ქართული ენაა (რაც მისი, როგორც ავტორის ცნობადობისთვის ერთგვარი დისკომფორტიცაა გერმანულენოვან სივრცეში; გაცილებით გაუადვილდებოდა თვითდამკვიდრება, თუკი შემოქმედებისთვის ენად გერმანულს აირჩევდა). მშობლიური კულტურულ-მენტალური იდენტობის ერთგულება მისი ბუნებრივი მდგომარეობაცაა და სამოქალაქო პოზიციაც – ის სამყაროსთან დიალოგში ქართულ ენას ირჩევს, მისი კოსმოპოლიტიზმი კი ეროვნულობის ანბანით იწყება. სამშობლო უგულებელყოფილი კი არაა მისთვის (ან მეტიც – შეჩვენებული), არამედ ლიბოა, ქვაკუთხედია, რომელზეც მრავალი ლოდი უნდა დაეხალოს, რათა თავკიდედ იქცეს. სამშობლო მისთვის ხედვის და აზროვნების თავწყაროა, შესაბამისად – ტკივილისაც და სიხარულისაც... და კიდევ – სამშობლო არც ჭეშმარიტებაზე მეტია, არც ნაკლები – ირმა შიოლაშვილის პოეზიაში ის ჭეშმარიტების სინონიმია, რომელსაც მუდმივი ძიება და აღმოჩენა სჭირდება, რომელიც ყველაზე მყარი და ნამდვილია.
ალბათ ამიტომაცაა ირმა შიოლაშვილის ლექსებში ძიების ვნება ასეთი მგზნებარე. ხოლო თუ ვივარაუდებთ, რომ ამქვეყნად ძიების ყველა ფაბულა საკუთარი თავის ძიების იდეამდე დადის, ირმას პოეზიაც ამ მაძიებლური ეპოსის ნაწილად წარმოგვიდგება.
ვეძებ ენას, რომელიც მწარეა და
ბაგეებზე აყვავებულ სიტყვებთან მეგობრობს.
რომელმაც მხოლოდ პირდაპირი გზები იცის, –
გადახვევების გარეშე,
ამიტომაც ხშირად ვკბენ ხოლმე.
ირმა შიოლაშვილის პოეზია მეხსიერების ტურბულენტობის ანაბეჭდებია – ყველაფერი ხსოვნის დაძაბულ ფაზებადაა ქცეული, წარსულიც, აწმყოც და მომავალიც, შესაბამისად, საკუთარი თავის ძიება მის გახსენებასაც ნიშნავს. ცხოვრებამ საზღვრები დაუწესა პოეტს – გეოგრაფიული, ენობრივი, კულტურული და ა. შ., პოეზია სწორედ ამ საზღვრების დისკურსია („გასწი მერანო, შენს ჭენებას არ აქვს სამძღვარი...“ ნ. ბარათაშვილი), მეხსიერების ფსკერიდან კი მათი გადალახვის პატერნები ამოიზრდებიან მაშინ, როცა „სარეცხის თოკზე ფრიალებენ ამბები წარსულიდან, კაბებს აკრულები უფერო მაქმანებად“.
ირმა შიოლაშვილის პოეზიაში მკაფიოდ იგრძნობა ფემინური ხიბლი – სისუსტის ძალად ქცევის საიდუმლო, გნებავთ ჯადოქრობა, რომელიც ასე შესაშურად ეხერხებათ პოეტ ქალებს (ამ შემთხვევაში, ერთადერთხელ გავუსვამ ხაზს სქესს). ირმას ლექსებში ქალის გამჭვირვალე და ღონიერი სულიერი სამყარო იხატება, იდუმალებით სავსე, კოსმიური ატმოსფერო, ერთი შეხედვით ბანალური ყოფის ფაზლით დანაწევრებული; სამყარო, რომელსაც ბევრი მტერი ჰყავს, თუმცა თავადვე ფლობს წინააღმდეგობათა დაძლევის ენერგიას, უფრო მეტიც – გამარჯვების ენერგიასაც.
„და არ ვამხელდი, რომ ფეხები მიკანკალებდა
ცხოვრების ღია, დაუნდობელ გაკვეთილებზე“.
ეს შიში შემოქმედებითი პროცესით იძლევა, ყოფიერების გამოწვევებზე პასუხი კი ასეთია:
„როცა ფრთას ფურცელზე ვუსვამ,
ირიბად ვურტყამ ცხოვრებას,
რომელმაც ტყვია მესროლა“.
ამ ტყვიებს ირმა შიოლაშვილის ბევრ ლექსში წააწყდებით. უფრო სწორად, ნატყვიარებს, ჭრილობებს, რომლებიც, ალბათ სწორედ დაძაბული მეხსიერების და მგრძნობელობის მაღალი ხარისხის გამო, დღემდე სისხლმდინარეა. ყოველ შემთხვევაში, ისინი პოეტისთვის დღემდე რჩებიან მთავარ ინსპირაციად, ტკივილის ერთგვარ „გამღიზიანებლად“. ეს ჩვენი საერთო სხეულის ჭრილობებია – ჩვენი უახლესი წარსულის ტრავმები, რომლებმაც გვაქცია იმად, როგორებიც დღეს ვართ.
„რაც დრო გადის – უფრო ხშირად ვხედავ ჩემს თავს
ოთხმოცდაათიანი წლების თბილისში,
ვაკეში. მეცხრე საავადმყოფოსთან,
გაჩერებაზე მდგომ ჩვიდმეტი წლის გოგოს,
ახლად ჩამოსულს დედაქალაქში,
დედაქალაქში, რომელიც იწვის,
მას კი გულში მიზნები და იმედები მაინც უნთია“.
ომები, აპათია, სიდუხჭირე, ოკუპაცია – ჩვენი საიმიჯო სიტყვებია, რეალობაა, რომელიც თავდაყირა აყენებს ყველაფერს. საგულისხმოა, რომ ირმა შიოლაშვილის მეექვსე კრებულში, რომელშიც პოეტის ბოლოდროინდელმა ლექსებმა მოიყარა თავი, ხშირად შეხვდებით სიტყვას „თავდაყირა“. როგორც ჩანს, პოეტის გაფაქიზებული აღქმაც ასეთია – იგრძნოს „თავდაყირა“ მდგომარეობა, ეს არაკონვენციური რაკურსი, საიდანაც