მნემური პროცესების ფსიქოლოგია

მნემური პროცესების ფსიქოლოგია მნემური პროცესის უმარტივესი ფორმები
 
1. მნემე
 
ცნობილია, რომ ზოგიერთი მცენარის, მაგალითად, მიმოზის ან აკაციის ზოგიერთი ჯიშის ფოთლები ღამით იხურება და დილით კვლავ იშლება. ეს გაშლისა და დახურვის მოძრაობები ზუსტი პერიოდულობით ცვლიან ერთმანეთს - ყოველ თორმეტ საათში ერთხელ. იბადება საკითხი: შეიძლება თუ არა ამ რითმის შეცვლა? შეიძლება თუ არა, მაგალითად, აკაცია სხვა რითმს “ მიაჩვიო “ ? ვთქვათ, 18 საათს რომ გაშლილი იყოს და 6-ს დახურული, ანდა, პირიქით? მოვაწყოთ საგანგებოდ ისე, რომ აკაცია განმეორებით 18 საათის განმავლობაში სინათლეში იყოს და 6 საათის განმავლობაში სიბნელეში. ამით, ბოლოსდაბოლოს, ისეთ მდგომარეობას მივაღწევთ, რომ აკაცია ერთხანს დღე-ღამის ნორმალური ცვლილებების პირობებშიც თავის ახლად შეძენილ რითმს დაიცავს: მხოლოდ 6 საათი იქნება დახურული და თვრამეტი გაშლილი (ჰფეფერი).
რას ამტკიცებს ეს ფაქტი? იმის გამო რომ აკაციაზე, განმეორებით, ჩვეულებრივზე უფრო ხანგრძლივად ამოქმედებდნენ სინათლეს, მან თავისი ჩვეულებრივი რითმი დაკარგა და ახალი შეიძინა. ეს რომ არ ყოფილიყო, რასაკვირველია, მას თავისი ბუნებრივი რითმი შერჩებოდა. უეჭველია, ამ შემთხვევაში უკვალოდ არ დაკარგულა ჩვენი მცენარისთვის წარსული: მისი ეხლანდელი რითმი ამ წარსულის გავლენის შედეგია. მაგრამ წარსულის შენახვას, აწმყოზე მის გავლენას, საზოგადოდ, “ მეხსიერება “ ეწოდება, ამ სიტყვის ფართო მნიშვნელობით. მაშასადამე, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მცენარეს “ მეხსიერება “ აქვს.
გამოკვლევათა მთელი რიგის შედეგად ცნობილია, რომ რაგინდ მარტივიც უნდა იყოს ცოცხალი არსება, აკაციის მსგავსი ეფექტი ყველგან შეგვიძლია მივიღოთ. ცნობილ ფიზიოლოგს ევალდ ჰერინგს სწორედ ასეთი ფაქტები ჰქონდა მხედველობაში, როდესაც მან “ მეხსიერება ორგანიზებული მატერიის საერთო ფუნქციად “ გამოაცხადა(1870). და მართლაც, ვერ ნახავთ ცოცხალ არსებას, რომ იმად, რასაც იგი ამჟამად წარმოადგენს, მისი წარსულის ყოველგვარი გავლენის გარეშე იქცეს. პირიქით, შეიძლება დაბეჯითებით ითქვას, რომ მისი აწმყო ძირითადში მისი წარსულის პროდუქტს შეადგენს. ყოველ შემთხვევაში, ერთი მაინც უდაოა: რაგინდ მარტივიც უნდა იყოს ორგანიზმი, სათანადო ზემოქმედების საშუალებით განსაზღვრულ ფარგლებში მისი ასეთი თუ ისეთი შეცვლა შეიძლება. ამიტომაა, რომ ცხოვრების პირობების შეცვლის საშუალებით ცხოველთა და მცენარეთა, წინასწარ განზრახული მიმართულებით, გარდაქმნას ვახერხებთ; ამიტომაა რომ მათ “ კულტურაზე “ შეგვიძლია ვილაპარაკოთ.
მაგრამ რა ნიადაგზე ხდება ამ შემთხვევაში წარსულის აწმყოზე გავლენა? რა მეხსიერებაზე შეიძლება აქ ლაპარაკი? რასაკვირველია: ჩვენ ვერ ვიტყვით, რომ ეს გავლენა ფსიქიკის ნიადაგზე ხდებოდეს; ჩვენ ვერ ვიტყვით, რომ, მაგალითად, აკაციას ფსიქიკურად ახსოვდეს, რომ იგი 18 საათის განმავლობაში გაშლილი იყო და 6 საათის განმავლობაში დახურული. უეჭველია, რომ აქ წმინდა ბიოლოგიურ- ფიზიოლოგიურ პროცესთან გვაქვს საქმე. უეჭველია, რომ ექსპერიმენტული პირობების ზეგავლენით, მცენარეში ერთგვარი ფიზიოლოგიური ხასიათის ცვლილება მოხდა, რომელიც მისი მოძრაობების ახალ რითმს დაედო საფუძვლად.
მაგრამ თუ ეს ასეა, მაშინ ცხადია, რომ აქ ჩვენ საკმაოდ თავისებურ მოვლენასთან გვაქვს საქმე, რომელიც უთუოდ თვალსაჩინოდ განსხვავდება იმისგან, რასაც, ჩვეულებრივ, მეხსიერება ეწოდება. ამიტომ ამ მოვლენას სახელწოდებაც განსხვავებული შეფერის. ზემონმა ამ ელემენტარულის, ბიოლოგიურ-ფიზიოლოგიური “ მეხსიერების “ აღსანიშნავად ახალი ტერმინი, მნემე (ბერძნულად, მეხსიერება), შემოიღო2.
ამრიგად, “ მეხსიერების “ უმარტივეს ფორმად, რომელიც ჰერინგის მიხედვით, ყოველი ორგანიზებული მატერიის ფუნქციას წარმოადგენს, მნემე უნდა ვიგულისხმოთ. მნემე ყოველი ცოცხალი ორგანიზმის თვისებაა. მაშასადამე, იგი არც ადამიანისთვისაა უცხო. წარსულის გავლენას ჩვენ ყოველთვის ფსიქიკურად როდი განვიცდით. ძალიან ხშირია შემთხვევები, რომ იგი მხოლოდ ანატომიურ-ფიზიოლოგიურის ფარგლებით განისაზღვრება. მაგალითად, ვარჯიშის ზეგავლენით კუნთი იზრდება და ფუნქციონალურად ვითარდება. ფსიქიკური მეხსიერების შესახებ, ამ შემთხვევაში, რასაკვირველია, არავინ ილაპარაკებს.
 
2. ხანიერობა
 
განვითარების შემდგომ საფეხურზე წარსულის აწმყოში მოქმედებას უკვე ფსიქიკური ხასიათი იძლევა: წარსული არა მარტო ბიოლოგიურ-ფიზიოლოგიურ არეში, არამედ განცდაშიც განაგრძობს არსებობას. მაშასადამე, ახლა უკვე ნამდვილი მეხსიერების შესახებ შეგვიძლია ვილაპარაკოთ.
ვნახოთ, როგორია მეხსიერების გამოვლენის ყველაზე უფრო მარტივი ფორმა! ჯერ კიდევ ფეხნერმა მიაქცია ყურადღება, რომ ზოგიერთი მოდალობის, მაგალითად, მხედველობის, არეში აღქმა იმწამსვე როდი ქრება, როგორც კი შესატყვისი გაღიზიანების ზემოქმედება შეწყდება, არამედ ერთგვარი კვალის სახით კვლავ განაგრძობს ერთხანს არსებობას.
შევაჩეროთ უძრავად თვალი ნათელი კვადრატის ერთ გარკვეულ წერტილზე 40-მდე სეკუნდის განმავლობაში, გადავიტანოთ შემდეგ მხედველობა სრულიად ცარიელს ნეიტრალურ არეზე, ვთქვათ, თეთრი ქაღალდის ფურცელზე. ჩვენ იქაც კვადრატის გამოხატულებას დავინახავთ. ფეხნერმა ამას თანამიმდევარი ხატი უწოდა (Nachbild). როგორც ვხედავთ, მისი სახით წინანდელი განცდა ახლაც განაგრძობს არსებობას - წარსული აწმყოშიც მოქმედობს. მაშასადამე, შეიძლება იფიქროს კაცმა, რომ თანამიმდევარი კვალის სახით მეხსიერების გამოვლენის ერთ-ერთ სახეობასთან გვაქვს საქმე. მაგრამ ნამდვილად ეს ასე