ნაწილი პირველი - I
ნოემბრის მიწურულს, დილის ცხრა საათზე, პეტერბურგ-ვარშავის მატარებელი მთელი სისწრაფით უახლოვდებოდა პეტერბურგს. ისეთი ჯანღი და ნესტი იდგა, რის ვაი-ვაგლახით გამოატანა რიჟრაჟმა. ვაგონის სარკმლიდან გზის მარცხნივ თუ მარჯვნივ ათიოდე ნაბიჯზე კაცი ძნელად გაარჩევდა რამეს. მგზავრებში საზღვარგარეთიდან დაბრუნებულნიც ერივნენ: ყველაზე მეტად მესამე კლასის განყოფილება იყო სავსე, მეტწილად წვრილფეხა, მოსაქმე ხალხით; ისინი არცთუ შორიდან მოემგზავრებოდნენ. ჩვეულებისამებრ, ყველა მოთენთილი ჩანდა, ყველას დასივებოდა ღამის თევისაგან თვალები, ყველა გათოშილიყო, ყველას გაცრეცოდა და გაყვითლებოდა სახე ამ ნისლის დარად.
მესამე კლასის ერთ-ერთ ვაგონში დილაუთენია პირისპირ აღმოჩნდა სარკმელთან ორი მგზავრი – ორივე ახალგაზრდა, ორივე თითქმის მსუბუქად, არცთუ კოხტად ჩაცმული, ორივე შესამჩნევი სახისა და ბოლოს ორივე ერთმანეთთან გამოლაპარაკების მოსურნე. ამ ორ ყმაწვილს რომ სცოდნოდა, რით გამოირჩეოდნენ ისინი ამ წუთს, რა თქმა უნდა, გაოცდებოდნენ, რომ განგებამ ასე უცნაურად შეჰყარა პეტერბურგ-ვარშავის მატარებლის მესამე კლასის ვაგონში და ერთმანეთის პირისპირ მოათავსა. ერთი მათგანი, ტანმორჩილი, ოცდაშვიდიოდე წლისა იქნებოდა. ხუჭუჭი, თითქმის შავი თმა ჰქონდა, წვრილი, ჭროღა, მაგრამ ცეცხლიანი თვალები. ძვალმსხვილ სახეზე ჩაჭყლეტილი, განიერი ცხვირი მოუჩანდა, თხელ ტუჩებზე წარამარა რაღაც თავხედური, დამცინავი, ასე განსაჯეთ, ბოროტი ღიმილი დასთამაშებდა. მაგრამ მაღალი, ნატიფი შუბლი სახის ქვედა ნაწილის სიტლანქეს უფარავდა. კაცს მაშინვე ეცემოდა თვალში მისი ჩათეთქილი ფერი, რაც, საკმაოდ ჩასკვნილი გარეგნობის მიუხედავად, ავადმყოფურსა და ამასთან ერთად რაღაც გაწამებულ იერს აძლევდა, რომელიც მის თავხედურ ღიმილსა და უკმეხ გულზვიად გამოხედვას დიახაც, არ ეხამებოდა. ეცვა თბილად, შავი კრაველის განიერი, სარჩულგამოდებული ტყაპუჭი და ამიტომაც ღამით არ შეცივნოდა. სამაგიეროდ, მის მეზობელს თავის ზურგზე გამოეცადა ნოემბრის ნესტიანი ღამის მთელი სიტკბოება რუსეთში, რისთვისაც, ეტყობა, შემზადებული არ იყო. მას საკმაოდ განიერი, სქელი ნაჭრის უსახელო ლაბადა ეცვა, ვეება კაპიუშონით, როგორსაც ხშირად ატარებენ ხოლმე მგზავრები ზამთრობით სადმე საზღვარგარეთ, შვეიცარიაში ან, მაგალითად, ჩრდილოეთ იტალიაში და, რა თქმა უნდა, არა ისეთ გზაზე, ეიდკუნენიდან( ეიდკუნენი – პრუსიისა და რუსეთის მაშინდელ საზღვარზე პრუსიის რკინიგზის სადგური.) პეტერბურგამდე რომაა გაჭიმული. მაგრამ რაც იტალიაში გამოსადეგი და სრულიად საკმარისი იყო, ის რუსეთში არცთუ დიდად მოსახმარი აღმოჩნდა. კაპიუშონიანი ლაბადის პატრონი ახალგაზრდა კაცი იყო, ისიც ოცდაექვსი თუ ოცდაშვიდი წლისა, საშუალოზე მომაღლო, მეტად ქერა, გრუზათმიანი, ჩაცვივნული ლოყებითა და პატარა, ცანცარა, თითქმის სრულიად ჟღალი წვერით. მისი დიდრონი, ცისფერი თვალები მოსაუბრეს ჩაციებით უმზერდნენ. გამოხედვა რაღაც მშვიდი, მაგრამ დანისლული ჰქონდა, უცნაური მეტყველებით სავსე, სწორედ ამ გამოხედვით სცნობენ ზოგიერთები ერთი შეხედვით ბნედით ავადმყოფებს. თუმცა სახე ამ ყმაწვილი კაცისა სასიამოვნო, ნაზი, გამხდარი ჩანდა, ოღონდ ფერფურის ნატამალი არ ეცხო, სიცივეს კი ახლა მთლად გაელურჯებინა. ხელზე ერთი პატარა, ძველი, გახუნებული ფულიარის ბოხჩა უკონწიალებდა, როგორც ჩანს, მთელი მისი ავლადიდება გზაში. ფეხზე შტიბლეტებიანი სქელძირა ფეხსაცმელი ეცვა, – რუსული ყაიდისა არც ის იყო. შავთმიანმა, ტყაპუჭიანმა მეზობელმა ეს ყოველივე კარგად შეუთვალიერა, რაკი სხვა საქმე მაინც არ ჰქონდა, და ბოლოს იმ უზრდელი ღიმილით ჰკითხა, რომელშიც ზოგჯერ მოყვასის უბედურებით გამოწვეული სიამე აგრე უბოდიშოდ იგრძნობა:
– გცივათ, განა? – და თან მხრები შეათამაშა.
– ძალიან, – მყის მიაგება მეზობელმა პასუხი, – ზამთარი მაინც იყოს. ყინვებში რაღა იქნება? არც მეგონა, თუ ჩვენში ასე ეციებოდა. გადავეჩვიე.
– მაშ, საზღვარგარეთიდან მოდიხართ?
– დიახ, შვეიცარიიდან.
– ეჰეი, საიდან სადაო!..
შავთმიანმა დაუსტვინა და გადაიხარხარა.
საუბარი გაიბა. ქერა ყმაწვილი, შვეიცარული ლაბადის პატრონი, საოცარი სიხალისით აძლევდა პასუხს შავტუხა მეზობლის ყოველ კითხვას და ზოგი შეკითხვის აგდებულ კილოს და უადგილობას ვერც ამჩნევდა. სხვათა შორის, ისიც აუწყა, რომ მართლაც, თითქმის ოთხ წელზე მეტია აღარ ყოფილა რუსეთში, რომ საზღვარგარეთ იმიტომ გაგზავნეს, რაღაც სენი სჭირებოდა, ბნედისა თუ ფილენჯის ქარის მსგავსი, რაღაც ცახცახი და კრუნჩხვები დასჩემებოდა. შავტუხამ ამის მოსმენისას რამდენჯერმე ჩაიღიმა, განსაკუთრებით იმაზე გაეცინა, როცა მის კითხვაზე: – მერე და, მოგარჩინესო? – ქერათმიანმა უპასუხა: – ვერა, ვერ მომარჩინესო.
– ჰე-ჰე! ვინ იცის, რამდენი ფული დაგახარჯვინეს ტყუილა, ჩვენ კი აქ როგორ გვჯერა მაგათი, – გესლიანად დაურთო შავტუხამ.
– სრულ ჭეშმარიტებას ბრძანებთ! – ჩაერია საუბარში ერთი გვერდით მჯდომი, უხეიროდ ჩაცმული ჯმუხი ვაჟბატონი, ასე ორმოციოდე წლისა, წითელი ცხვირისა და ფერიმჭამელებიანი სახის პატრონი. ზედ ეტყობოდა, კანცელარიებში გამოქექილი მოხელე უნდა ყოფილიყო, – სრულ ჭეშმარიტებას ბრძანებთ, მაშა, ყოველივე სიკეთეს ტყუილად გვცანცლიან!
– ჰო, რარიგ სცდებით ამ ჩემს ამბავში, – მიუგო ამაზე შვეიცარიელმა პაციენტმა მშვიდად და
ჩუქება
