დანაშაული და სასჯელი

ნაწილი პირველი - I ივლისის დამდეგი იყო. სიცხე-პაპანაქებაში, საღამო ჟამს, თავისი ვიწრო და პატარა ოთახიდან გამოვიდა ახალგაზრდა კაცი, რომელიც ს-ის ქუჩის შესახვევში ცხოვრობდა, და მძიმედ, თითქოს ყოყმანით კ-ის ხიდისკენ გასწია.
კიბე მშვიდობიანად ჩაიარა, დიასახლისისთვის თვალი არ მოუკრავს. მისი ოთახი ხუთსართულიანი სახლის ჩარდახქვეშ იყო მოთავსებული და კარადას უფრო წააგავდა, ვიდრე საცხოვრებელ ბინას. თვითონ ბინის დიასახლისი, ვისგანაც ეს ოთახი ჰქონდა ნაქირავები, სადილითა და მომსახურებით, ცალკე ცხოვრობდა, ერთი კიბით დაბლა. ახალგაზრდას ისე არ შეეძლო ჩასვლა, რომ სამზარეულოს მუდამ ღია კარიდან არ დაენახა ვინმეს. ყოველთვის, როგორც კი სამზარეულოს გაუვლიდა, რაღაც ავადმყოფური შიშის გრძნობა დაურბენდა ხოლმე მთელ სხეულში, რომლისაც კიდეც რცხვენოდა და თან ბრაზობდა. დიასახლისის ვალში იყო ყელამდე და მასთან შეხვედრის ეშინოდა.
არ ითქმოდა, მშიშარა და ბეჩავი ახალგაზრდააო, პირიქით, მაგრამ ამ ბოლო ხანებში იპოქონდრიის მსგავსი რამ მოუსვენრობა და დაძაბულობა შეეპარა. მანამდე იყო დაფიქრებული და განაპირებული, არა მარტო დიასახლისს, თითქმის ყველას ერიდებოდა. სიღარიბისგან მიწასთან იყო გასწორებული, თუმცა ამ ბოლო დროს აღარც გაჭირვებული მდგომარეობა აგრძნობინებდა რამეს. თავის ყოველდღიურ საქმეებზეც სულმთლად აიღო ხელი, აღარაფერს აკეთებდა. სწორედ რომ ყველაფერი მოჰბეზრებოდა... უკეთესი იყო, ისე შეუმჩნევლად ჩაპარულიყო კიბეზე, არავის დაენახა.
მაგრამ მევალესთან შეხვედრის შიშმა იმჟამად თვითონვე გააკვირვა, ქუჩაში რომ გამოვიდა. „გულში რა განზრახვა მაქვს და ამისთანა უბრალო რამის კი მეშინია! – გაიფიქრა და უცნაურად გაეღიმა, – ჰმ... ყველაფერი კაცის ხელთ არის და ვერაფერი უქნია, მხოლოდ იმიტომ, რომ ეშინია... კი, ნამდვილად ასეა... საყურადღებოა, რისი უფრო მეტად ეშინია ხალხს? ყველაზე მეტად ახალი ნაბიჯის და ახალი საკუთარი სიტყვის... მაგრამ ბევრს ვყბედობ. იმიტომაც აღარაფერს ვაკეთებ, რომ ვყბედობ. მაგრამ შეიძლება იმიტომაც ვყბედობდე, რომ არაფერს ვაკეთებ. ამ ბოლო დროს მივეჩვიე სწორედ ყბედობას, ვფიქრობ, რაღაც უაზრო რამეზე. არა, რატომ მივდივარ ახლა? ნუთუ მართლა შემიძლია ეს ჩავიდინო? ნუთუ ეს მართლა მოხდება? არა, არა, ტყუილია. ისე, ვოცნებობ მხოლოდ, თავს ვიტყუებ... თავის შექცევაა და სხვა არაფერი! დიახაც, რომ თავის შექცევაა!“
ქუჩაში საშინლად ცხელოდა. ჰაერი შეხუთული იყო. ყველგან კირი, აგური, ხეტყე ეყარა და მტვრის ბუღი იდგა. ირგვლივ ის თავისებური ზაფხულის მყრალი სუნი ტრიალებდა, რომელსაც აგარაკად წასვლის საშუალებას მოკლებული პეტერბურგელი ასე კარგად იცნობს. ყველაფერმა ამან ისედაც აჩოჩქოლებული ნერვები უარესად შეურყია ახალგაზრდას. საძაგელსა და გულის შემაღონებელ ქუჩის საერთო სურათს ზედ ერთოდა დუქნების აუტანელი სიმყრალე, რომელთა რიცხვიც ქალაქის ამ ნაწილში მრავალზე უმრავლესია. ფეხის ყოველ გადადგმაზე გალექებული ხალხი ირეოდა, თუმცა დღე სამუშაო იყო. ახალგაზრდა კაცს ნაზ სახეზე ერთ წამს ღრმა ზიზღი გამოეხატა. თავად მართლაც შესანიშნავი შეხედულების იყო: ლამაზი, შავი თვალები ჰქონდა, მუქი წაბლისფერი თმა, ტანად საშუალოზე მაღალი იყო, ნატიფი და კარგად მოყვანილი. მაგრამ მალე იგი რაღაც ღრმა ფიქრს მიეცა, უფრო სწორად რომ ვთქვათ, თავდავიწყებას და ისე მიდიოდა, გარშემო ვეღარაფერს ამჩნევდა და არც უნდოდა, რომ დაენახა. იშვიათად მხოლოდ რაღაცას ბურტყუნებდა თავისთვის, მონოლოგებს ჩვეული, და სწორედ ახლა გამოუტყდა თავს, რომ ეს მონოლოგები დასჩემებოდა. თვითონვე გრძნობდა იმჟამად, რომ ზოგჯერ აზრები ერეოდა, ძალზე დაბნეული იყო. მეორე დღეა, პირიც არაფრისთვის დაუკარებია.
ისე ღარიბულად ეცვა ტანთ, რომ თუნდაც სიღარიბეს ნაჩვევი კაციც კი დაირცხვენდა და ისეთი ძონძებით დღისით გარეთ არ გამოვიდოდა, თუმცა იმ უბანში ჩაცმულობით ვერავის გააკვირვებდი. სენაიას მოედნის სიახლოვეს დუქნებისა და მსგავსი გასართობი ადგილების სიმრავლე, განსაკუთრებით კი პეტერბურგის ამ შუაგულ ქუჩებსა და შესახვევებში მჭიდროდ მოსახლე ამქრები და მუშა-ხელოსანი ხალხი ისე აჭრელებდნენ საერთო სურათსა და დროდადრო აქ ისეთი ხალხი ირეოდა, რომ სხვარიგად ჩაცმული კაცის დანახვა არავის გააკვირვებდა. მაგრამ იმდენ ბოროტ ზიზღს დაებუდებინა ახალგაზრდის გულში, რომ ზოგჯერ, გადამეტებული ყმაწვილური თავმოყვარეობის მიუხედავად, თითქმის აღარც კი ეჩოთირებოდა და აღარც კი რცხვენოდა თავისი ძონძების. სულ სხვა იყო, თუკი ნაცნობებს ან ძველ მეგობრებს შეხვდებოდა, რაც მართლა უხერხულობაში აგდებდა... მაგრამ, როცა უშველებელი ცარიელი ფორნიდან თვალი მოჰკრა ვიღაც მთვრალმა, რომელიც კაცმა არ იცის, სად და რატომ მიჰყავდა ფორანს და უცბად შეუყვირა: – ეი, შენ, ნემენცურქუდიანოო! – თან, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა დაიღრიალა და ხელი მისკენ გამოიშვირა, – ახალგაზრდა უცბად შედგა და აკანკალებული ხელი ქუდზე იტაცა. თავზე მთლად გახუნებული, გახვრეტილი და გაქონილი, მაღალი, მრგვალი, ციმერმანისეული ქუდი ეხურა, რომელსაც გარშემო ფარფლები სულ აღარ ჰქონდა და გვერდზე უგვანოდ გადაწოლილიყო. მაგრამ უფრო შიშის იყო, ვიდრე სირცხვილისა