შესავალი. თანასწორობის თანამედროვე იდეები და ისტორიის ფსიქოლოგიური საფუძველი თანასწორობის იდეის წარმოშობა და განვითარება. - მისით გამოწვეული შედეგები. - რას მივიღებდით მისი გამოყენებით. მისი ამჟამინდელი გავლენა მასებზე. - წინამდებარე შრომით დასახული ამოცანები. - ერების ზოგადი ევოლუციის ძირითადი ფაქტორების კვლევა. - ხომ არ წარმოიშობა ეს ევოლუცია ინსტიტუტებში? - ხომ არ მოიცავს ყოველი ცივილიზაციის ელემენტები - ინსტიტუტები, ხელოვნება, აღმსარებლობა და ა.შ. - გარკვეულ ფსიქოლოგიურ საფუძვლებს, რომელიც ყოველი ერისთვის ცალკეულად არის დამახასიათებელი? - შემთხვევითობის მნიშვნელობა ისტორიაში და უცვლელი კანონები. - მოცემულ სუბიექტში მემკვიდრეობითი იდეების შეცვლის სირთულე.
ერების ინსტიტუტთა ხელმძღვანელი იდეები უკიდურესად ხანგრძლივ ევოლუციას განიცდიან. წარმოიქმნებიან რა მდოვრედ, ისინი ასევე მდოვრედ ქრებიან. იქცევიან რა ცხად ცდომილებად განათლებული გონებებისთვის, ისინი კიდევ დიდხანს რჩებიან შეუდავებელ ჭეშმარიტებებად და კვლავ განაგრძნობენ გავლენას ხალხთა ბნელ მასებზე. თუკი ახალი იდეის ჩაგონება რთულია, არანაკლებ რთულია ძველის განადგურება. კაცობრიობა გამუდმებული სასოწარკვეთილებით არის ჩაფრენილი მკვდარ იდეებსა და მკვდარ ღმერთებს.
თითქმის ნახევარი საუკუნე გავიდა მას შემდეგ, რაც პოეტებმა და ფილოსოფოსებმა, რომლებიც უკიდურესად უბირები არიან ადამიანის პირველყოფილ ისტორიასთან, მის სულიერ აგებულებასთან და მემკვიდრეობითობის კანონებთან მიმართებით, სამყაროს ადამიანებისა და ერების თანასწორობის იდეა შესთავაზეს.
მასებისათვის ერთობ მომხიბვლელი ეს იდეა მალე მყარად დამკვიდრდა მათ სულში და არც ნაყოფის გამოღება დაახანა. მან ძველ საზოგადოებათა საფუძვლები შეარყია, ერთ-ერთი უსაზარლესი რევოლუცია და დასავლური სამყაროს მძიმე კონვულსია გამოიწვია, რისი დასასრული არც კი ჩანს.
უდავოა, რომ ინდივიდებისა და ერების გამმიჯვნელი ზოგი უთანასწორობა მეტისმეტად ცხადი იყო, რათა მათ სერიოზულად შევდავებოდით; მაგრამ, ადამიანები იოლად მშვიდდებოდნენ იმ აზრით, რომ ეს უთანასწორობა აღზრდის განსხვავებათა შედეგია და რომ ყველა ადამიანი თანაბრად გონიერი და კეთილი იბადება და მხოლოდ ინსტიტუტები რყვნიან მათ. ამის საწინააღმდეგო საშუალება ერთობ მარტივი გახლდათ: ინსტიტუტების გარდაქმნა და ყველა ადამიანისთვის თანაბარი აღზრდის უზრუნველყოფა. ამგვარად იქცა ინსტიტუტები და განათლება თანამედროვე დემოკრატიათა დიად პანაცეად, საშუალებად უთანასწორობის აღმოფხვრისა, რაც იმ დიადი პრინციპების შეურაცხმყოფელია, თანამედროვეობის ერთადერთ ღვთაებებს რომ წარმოადგენს.
თუმცა, მეცნიერების უახლესმა მიღწევებმა ეგალიტარულ თეორიათა სრული უნაყოფობა ცხადყვეს და დაამტკიცეს, რომ გონებრივი უფსკრული, რომელიც წარსულის მიერ არის შექმნილი ადამიანებსა და ერებს შორის, შესაძლოა მხოლოდ უკიდურესად დინჯი მემკვიდრეობითი დაგროვებებით ამოივსოს. თანამედროვე ფსიქოლოგიამ წარსულის მკაცრ გაკვეთილებთან ერთად გვიჩვენა, რომ აღზრდა და ინსიტუტები, რომლებიც კონკრეტულ პიროვნებებსა და ერებს არის მორგებული, შესაძლოა ერთობ საზიანო აღმოჩნდეს სხვებისთვის. მაგრამ, ფილოსოფოსთა ძალაუფლებას აღემატება მიმოქცევიდან ამოღება იმ იდეებისა, რომლებსაც მათ გაუღეს სამყაროს კარი, მას შემდეგ, რაც მათ სიცრუეში დარწმუნდებიან. როგორც ნაპირებს გადმოლახული მდინარე, რომელისაც ვერანაირი კაშხალი შეაჩერებს, იდეაც განაგრძობს თავის გამაუდაბურებელ, დიდებულ და საზარელ დენას.
იხილეთ, რაოდენ დაუმარცხებელია იდეის ძალა! ერთი ფსიქოლოგიც კი არ არსებობს, ერთი ოდნავ მაინც განათლებული სახელმწიფო მოხელე, განსაკუთრებით კი, მოგზაური, რომელსაც არ ეცოდინება, რამდენად მცდარია ადამიანთა თანასწორობის შესახებ ქიმერული წარმოდგენა, რომელმაც სამაყრო ამოაბრუნა, ევროპაში გიგანტური რევოლუცია წარმოშვა და ამერიკა სისხლისმღვრელ ომში ჩაითრია სამხრეთის შტატების ჩრდილო-ამერიკული კავშირისგან გამოყოფისათვის; არავის აქვს იმის უგულვებელყოფის ზნეობრივი უფლება, თუ რამდენად დამღუპველია ჩვენი ინსტიტუტები და განათლება უმდაბლესი ერებისთვის; ამავე დროს, ერთი ადამიანიც კი არ მოიძებნება - სულ ცოტა, საფრანგეთში მაინც - ვინც ძალაუფლების მიღწევის შემდეგ საზოგადოებრივ შეხედულებასთან შეწინააღმდეგებას შეძლებდა და იგივე განათლებასა და იგივე ინსტიტუტებს მოითხოვდა ჩვენს კოლონიათა ადგილობრივი მცხოვრებლებისთვის. სისტემის გამოყენება, რომელიც თანასწორობის ჩვენი იდეიდან გამომდინარეობს, აკოტრებს მეტროპოლიას და თანდათანობით ჩვენი ყველა კოლონია სავალალო დაკნინებისკენ მიჰყავს; მაგრამ, პრინციპები, საიდანაც სისტემა საწყისს იღებს, ჯერ კიდევ შეურყეველია.
თუმცა, არის რა დაკნინებისგან შორს, თანასწორობის იდეა ზრდას განაგრძობს. ამ თანასწორობის სახელით სოციალიზმი, რომელმაც, როგორც ჩანს, მცირე ხანში დასავლეთის ქვეყნების უმრავლესობა უნდა დაიმონოს, მათი ბედნიერების მიღწევას ესწრაფის. მისი სახელით თანამედროვე ქალი მამაკაცთან თანაბარ უფლებებსა და თანაბარ განათლებას მოითხოვს.
იმ პოლიტიკური და სოციალური გადატრიალებების შესახებ, რომლებიც თანასწორობის პრინციპებით არის წარმოშობილი, და კიდევ უფრო მნიშვნელოვანთა შესახებ, რომლებიც მან მომავალში უნდა წარმოშვას, მასები სრულებით არ ზრუნავენ, ხოლო სახელმწიფო მოხელეთა პოლიტიკური ცხოვრება მეტისმეტად ხანმოკლეა იმისათვის, რომ მათ იზრუნონ ამის შესახებ. თუმცა, თანამედროვეობის უმაღლესი მბრძანებელი - საზოგადოებრივი აზრია, და სრულიად შეუძლებელია, არ გაყვე მას.
რაიმე იდეის სოციალური მნიშვნელობის შეფასებისთვის მეტად უტყუარი საზომი არ არსებობს, ვიდრე ის ძალაუფლებაა, რომლითაც ის გონებებზე მოქმედებს. მასში მოქცეული ჭეშმარიტების ან სიცრუის ნაწილი საინტერესო შესაძლოა მხოლოდ ფილოსოფიური თვალსაზრისით იყოს. მას შემდეგ, რაც ჭეშმარიტი
ჩუქება
