თეოდიცეის ყველა ფილოსოფიური მცდელობის წარუმატებლობისთვის

თეოდიცეის ყველა ფილოსოფიური მცდელობის წარუმატებლობისთვის „ თეოდიცეის “ ქვეშ ჩვენ გვესმის შემოქმედის უზენაესი სიბრძნის დაცვა ბრალდებისგან, რომელსაც გონება წაუყენებს მას ყველაფრისთვის, რაც მიზანშეუწონელია სამყაროში. ჩვენ ამას „ ღმერთის საქმის დაცვას “ ვუწოდებთ, თუმცა კი ეს არსებითად შესაძლოა იყოს ჩვენი თავდაჯერებული გონების საქმე, რომელიც უარს ამბობს საკუთარი საზღვრების აღიარებაზე. რასაკვირველია, ეს საქმეთაგან საუკეთესო არ არის, თუმცა კი შესაძლოა იმდენად იქნეს გამართლებული, რამდენადაც (გარდა ქედმაღლობისა) ადამიანური არსებაა გამართლებული, როგორც რაციონალური, თავისი ყველა მტკიცებისა და დოქტრინის შემოწმებაში, რომლებიც მას პატივისცემას უნერგავენ, სანამ ის მათ დანებდება, რათა ეს პატივისცემა გულწრფელი და არამოჩვენებითი იყოს.
მსგავსი გამართლებისათვის აუცილებელია, რომ ღმერთის ამ პოტენციურმა ვექილმა დაამტკიცოს, რომ, ან ყველაფერი ამქვეყნად, რასაც ჩვენ მიზანშეუწონლად მივიჩნევთ, ასეთი არ არის, ან თუ ასეთი რამ არსებობს, ის განხილულ უნდა იქნას არა როგორც განზრახული რეზულტატი, არამედ როგორც საგანთა ბუნების გარდაუვალი შედეგი; ან, ბოლოს და ბოლოს, იგი, სულ ცოტა, განხილულ უნდა იქნას არა როგორც ყოველივეს შემოქმედის განზრახული რეზულტატი, არამედ უმალ იმ არსებებისა სამყაროში, რომლებსაც შესაძლოა რაიმე მიეწეროთ, ანუ ადამიანური არსებებისა (ასევე უმაღლესი სულიერი არსებების, ბოროტისა თუ კეთილის, გარემოებებიდან გამომდინარე).
ამგვარად, თეოდიცეის ავტორი   თანახმაა, რომ მსგავსი სასამართლო პროცესი გონების სამსჯავროს წინაშე გაიმართოს; ის ასევე თანახმაა ვექილის სახით წარმოადგენდეს ბრალდებულს მოსარჩლის ყველა პრეტენზიის ოფიციალური უარყოფისათვის; ამდენად, მას არ ეძლევა ამ სარჩელის აცილების უფლება სასამართლო გარჩევის განმავლობაში ადამიანური გონების სამსჯავროს არაქმედუნარიანობის შესახებ დადგენილების საფუძველზე (exceptio fori[1]), ანუ მას არ აქვს უფლება აიცილოს საჩივარი სამყაროს შემოქმედის უზენაესი სიბრძნის აღიარებით მოსარჩლის მიერ, რაც მყისვე, განხილვის გარეშე აქცევდა უსაფუძვლოდ ყველა ეჭვს, რომელიც შესაძლოა მის წინააღმდეგ ყოფილიყო გამოთქმული. ის უმალ ყურადღებას უნდა უთმობდეს საპირისპირო არგუმენტებს და გასაგებად აქცევდეს იმას, რომ ისინი სრულებით არ ამცირებენ უზენაესი სიბრძნის კონცეფციას, რისთვისაც უნდა განმარტოს და უარყოს ისინი[2]. თუმცა, არის რაღაც, რასაც მან ყურადღება არ უნდა მიაქციოს, კერძოდ კი ღმერთის სიბრძნის მოწმობა, რის საფუძველზეც გვასწავლის ამ სამყაროში გამოცდილება, რადგან ამ წამოწყებაში ის უბრალოდ ვერ მიაღწევს წარმატებას, ვინაიდან ყოვლისმცოდნეობა იქნებოდა საჭირო მოცემულ სამყაროში (რამდენადაც ის გამოცდილებით გაცნობიერების საშუალებას გვაძლევს) ისეთი სრულყოფილების წვდომისთვის, რომლის შესახებაც ვიტყოდით, რომ სხვა აბსოლუტურად შეუძლებელია, როგორც ქმედებაში, ისე მის მართვაში.
ამგვარად, ის, რაც მიზანშეუწონელია სამყაროში და შესაძლოა შემოქმედის სიბრძნეს ეწინააღმდეგებოდეს, სამმაგი თვისებისაა:
I. აბსოლუტურად მიზანშეუწონელი, რასაც ვერც შევურიგდებით და ვერც ვისურვებთ, როგორც მიზანს ან საშუალებას;
II. პირობით მიზანშეუწონელი, რომელიც სინამდვილეში ვერ თანაარსებობს ნების სიბრძნესთან, როგორც მიზანი, მაგრამ ეს ძალუძს, როგორც საშუალებას.
პირველი - მორალურად მიზანშეუწონელია, როგორც საკუთრივ ბოროტება (ცოდვა); მეორე მიზანშეუწონელია ფიზიკურად, როგორც სატანჯველი (ტკივილი). - მაგრამ, აქ ჯერ კიდევ გვაქვს მიზანშეწონილობა სატანჯველისა და მორალური ბოროტების თანაფარდობაში, თუკი ეს უკანასკნელი არსებობს და შეუძლებელი ან დაუშვებელია თავიდან მისი არიდება, კერძოდ, სატანჯველისა და ტკივილის, როგორც სასჯელის, კავშირი ბოროტებასთან, როგორც დანაშაულთან. სწორედ ამ მიზანშეწონილობის გამოისობით ისმება სამყაროში კითხვა, იღებს თუ არა ამ მიმართებით ყველა საკადრისს. შესაბამისად, სამყაროში III სახის მიზანშეუწონლობაც განაზრებადია, სახელდობრ, ამქვეყნად დანაშაულსა და სასჯელს შორის არათანაშეზომილობა.
სამყაროს შემოქმედის უზენაესი სიბრძნის ატრიბუტები, რომელთა წინააღმდეგ ეს [სამი სახის] მიზანშეუწონლობა გამოდის, როგორც შეპასუხება, ასევე სამია:
პირველი, სიწმიდე სამყაროს შემოქმედის, როგორც კანონმდებლისა (დემიურგის), საპირისპიროდ მორალური ბოროტებისა სამყაროში;
მეორე, მისი სათნოება, როგორც მმართველისა (მცველისა), საპირისპიროდ სამყაროში რაციონალურ არსებათა ურიცხვი სატანჯველისა და ტკივილის;
მესამე, მისი სამართლიანობა, როგორც მსაჯულისა, შედარებით ურიგო მდგომარეობასთან, რომელზეც, როგორც ჩანს, სამყაროში მანკიერთა დაუსჯელობასა და მათ დანაშაულს შორის არათანაშეზომილობა მიანიშნებს[3].
შესაბამისად, არგუმენტი ამ სამი ბრალდების წინააღმდეგ მოწოდებული უნდა იქნას [მიზანშეუწონლობის] სამი ხსენებული სახეობისათვის და ასევე შემოწმებულ იქნას მათი საფუძვლიანობა.
I. წინააღმდეგ პრეტენზიისა ღვთიური ნების სიწმიდის გამო, რომელიც საწყისს მორალურ ბოროტებაში იღებს, რაც სამყაროს, ღმერთის ქმნილებას, ამახინჯებს, პირველი გამართლება შემდეგში მდგომარეობს:
ა) არ არსებობს ისეთი აბსოლუტური მიზანშეუწონლობა, როგორადაც ჩვენი გონების წმინდა კანონების დარღვევას მივიჩნევთ,   არსებობს მხოლოდ შებღალვა ადამიანური სიბრძნისა, როდესაც ღვთიური სიბრძნე ამას განსჯის სრულიად განსხვავებული წესების მიხედვით, რომლებიც ჩვენთვის მიუწვდომელია, სადაც ის, რასაც ჩვენ სამართლიანად მივიჩნევთ გაკიცხვის ღირსად ჩვენი პრაქტიკული გონებისა და მისი განსაზღვრებების შესაბამისად, შესაძლოა ღვთიურ მიზნებთან და უზენაეს სიბრძნესთან კავშირში ყველაზე შესაფერისი საშუალება იყოს ჩვენი კერძო კეთილდღეობისა და მთლიანად სამყაროს სიკეთისათვის; უფლის გზები ჩვენი გზები არ არის!