როცა მძვინვარებს შიში და ძრწოლა
ქალბატონი თამარის სიზმარი და ცხადი
ვუძღვნი დედაჩემის ხსოვნას.
„37 წელს, დიდი ტერორის დროს, თვალის დახუჭვას ვერ
მოვასწრებდი, შემზარავი კოშმარები მაფხიზლებდა;
სინამდვილეც კოშმარული იყო და ხშირად
ერთმანეთში მერეოდა ცხადი და სიზმარი“.
დედაჩემის ბარათიდან
ქალბატონი თამარი ბიბლიოთეკის კარტოთეკიან, გრძელ მაგიდასთან იჯდა, გარს ლექსიკონები შემოეწყო, ვაჟა-ფშაველას საყმაწვილო მოთხრობები გადაეშალა და ფიქრად არ მოსდიოდა და გუმანითაც ვერ ხვდებოდა, ბედისწერა რა ხიფათს უმზადებდა. ხიფათის ძიებას კი არა, ახლა ის სავსე მთვარეს ალეწდა თავის საბრძოლო ისრებს. „ამოდის, ნათდება!“ – საკვირველია, ერთი შეხედვით ასეთი უბრალო და სადა სიტყვათა წყვილი, ასეთი ჩვეულებრივი ორი სიტყვა როგორ ხატოვანსა და ექსპრესიულ მთელს ქმნიდა, როგორ იყო ზღვრამდე გაჯერებული ძირეული სათქმელით. უამრავი რუსული ვარიანტი დაახვავა და ვერცერთი ვერ შეარჩია, წვალობდა, თავს იმტვრევდა და ჯერ ვერაფერი გაეწყო... და რაც უფრო მეტად იმეორებდა ამ საოცარ სათაურს, რაც უფრო უღრმავდებოდა და უკვირდებოდა, მით უფრო რწმუნდებოდა, რომ ეს იყო გენიოსის სიტყვა, სიტყვა ქმნისა, ნათელი რომ ახლდა თან, ის ნათელი, რომელი იგი ბნელსა შინა ჩანდა და თამარს ძველებური ჟინი ეუფლებოდა, ძველებური სურვილი, მისწვდომოდა ამ ნათელს, და განა საკვირველია, რომ თავჩარგული ამ ძალისხმევაში ვერ ამჩნევდა ირგვლივ რა ხდებოდა. მარტო იყო, სრულიად მარტო, იანვრის მზით სავსე მყუდრო დარბაზში. მარო საოლიმპიადე რეპეტიციაზე იყო წასული და იმ გიგლა-ნიბლას შემდეგ შემოსვლითაც არავინ შემოსულა, არცერთი სტუდენტი, ოთარის მოლოდინიც არ ჰქონდა. ის ახლა, გამოცდების მომთავრების შემდეგ, აღმა-დაღმა დაქროდა, თანაც საღამოს დაბადების დღეზე იყო დაპატიჟებული და თამარი ფიქრობდა, გვიანობამდე დავრჩები და ვიმუშავებო. დღეს დილით, მოვიდნენ თუ არა, თამარმა და მარომ ჯერ საამკინძაოსთვის გამზადებული წიგნები შეკრეს და ჩაიტანეს. არდადეგები ახლოვდებოდა, ბიბლიოთეკაში ჩვეულებრივ ელოდნენ ინვენტარიზაციასა და შემოწმებას, ხმარებისაგან შელახული წიგნებიდან ზოგს ასაკინძად არჩევდნენ, ზოგსაც, თითო-ოროლა ფურცელი თუ ჰქონდა ამოვარდნილი, თვითონვე უვლიდნენ და აწესრიგებდნენ. გარდა მოვალეობისა, მაროსაც და თამარსაც ძალიან უყვარდათ წიგნების მოვლა, წიგნებთან ლოლიაობა. საწყალი თამარი თავისთვის, გულში დაქადნებითაც კი ამბობდა, მოვიდნენ ერთი, შემამოწმონ და დარწმუნდნენ, ხალხის მტრებსა და მავნებლებს, – ის საკუთარ თავს თავისი დაუვიწყარი შალვასგან არასდროს გამოყოფდა, – წიგნების როგორი მოვლა და სიყვარული შეგვიძლიაო; იქიდანაც ბევრი აღარ იყო წამოსაღები, თამარიც თავისუფლად მოერეოდა, ამიტომ მარომ ცენტრალურ ბიბლიოთეკაში შეუხვია ინვენტარიზაციის საქმეზე, მერე კი პირდაპირ გუნდის მეცადინეობაზე უნდა წასულიყო. თამარი კი, დაბრუნდა თუ არა და გაახლებული წიგნები დააბინავა, დარბაზისკენ არც გაუხედავს, თავის მაგიდას მიუჯდა და ვაჟას საყმაწვილო მოთხრობები გადაშალა, ერთი სული ჰქონდა, მშიერი მგლებისა და სავსე მთვარის ამბავს შესდგომოდა. მუშაობის ხალისით იყო სავსე, ლამის ძველებურად სავსე. გიგლა ნიბლაძესთან ურთიერთობამ და იმ ვაიდისერტაციის სწორებამ კიდევ უფრო მოაწყურა ნამდვილი მუშაობა, ხალას სიტყვასთან ურთიერთობა. მთელი ერთი კვირა იყო ჩაფლული, აბა, „ვიდვიჟენეცსა“ და იდეოლოგიის მსახურს მეტი რა მოეთხოვებოდა?! თანამედროვე მარქსისტულ-ლენინური ესთეტიკა ყველაზე უფრო ავტორიტეტულია მთელ მსოფლიოში, ხოლო სოციალისტურ ქვეყნებში იგი წარმოადგენს კულტურის შენებისა და მასების ესთეტიკური აღზრდის რთული პროცესების თეორიულ საფუძველსო. იგი ეფუძნება დიალექტიკური და ისტორიული მატერიალიზმის ფილოსოფიურ საძირკველსო და სოციალისტური რეალიზმის თეორიულ პლატფორმას წარმოადგენსო... მიუხედავად ამ ტრაფარეტული სისულელისა, დასაწყისში მაინც კმაყოფილებას გრძნობდა, სიმყარეს და კმაყოფილებას, ერთგვარ ჩუმ სიამაყესაც კი, რომ ხალხის მტრის ცოლს შრომა ანდეს, ესე იგი საჭირო ადამიანად ცნეს და ზედმეტად არ ჩათვალეს მისი აქ ყოფნა. თანაც ვინა, მარქსისტული ესთეტიკის კაბინეტის გამგემ გიგლა ნიბლაძემ, ანუ როგორც სტუდენტები ჩუმ-ჩუმად და დაცინვით ეძახდნენ, გიგლა-ნიბლამ. სწორედ ერთი კვირის წინ, დღის ბოლოს, როცა დარბაზში არავინ იყო და თამარი ვაჟა-ფშაველას „ფესვებს“ ამთავრებდა, გიგლა ნიბლაძემ შემოიხედა, დარბაზი მოათვალიერა, მერე ფრთხილად შემოვიდა, კარი ჩარაზა და თამარისკენ თავისებური კეკლუცი ყელყელაობით წამოვიდა, – იგი არასდროს ივიწყებდა, რომ მოსაწონი მამაკაცის სახელი ჰქონდა დავარდნილი და უნდოდა, პლასტიკაც შესაფერისი ჰქონოდა.
„ქალბატონო თამარ! თქვენ ხართ ადამიანი, ვისაც თავისი ყურით გაუგონია დიდი ლენინის დაუვიწყარი, ისტორიული შეძახილი „არის ასეთი პარტია!“ პათეტიკური კილოთი წარმოთქვა გიგლამ და დატალღულ თმაზე ხელი მოხდენილად გადაისვა. თამარმა კი მხრები აიწურა და თვალები სწრაფად აახამხამა. „ამიტომ გამომცემლობაში ჩაბარებამდე მინდა ჩემი სადოქტორო შრომა „ლენინი ხელოვნების შესახებ“ თქვენ წაგაკითხოთ, და თუ საჭიროება მოითხოვს, გენდოთ და გაგაჩარხინოთ“, – და ისე მომხიბლავად გაიღიმა, ცხადია, ესმოდა თავისი წყალობის მნიშვნელობა.
შალვას შემდეგ თავში ჩარტყმულსა და დაშინებულ თამარს ფეხქვეშ თითქოს ნიადაგი გაუმაგრდა, ესიამოვნა, ოჰ, როგორ ესიამოვნა; დიახ, დიახ, თავისი ყურით გაუგონია და თავისი
ჩუქება
