რედაქტორისაგან
არსებობს ლიტერატურული ძეგლები, რომელთა თარგმნა ნებისმიერ ერს მსოფლიოს კულტურულ და ინტელექტუალურ მემკვიდრეობასთან უფრო აახლოებს და მის ზიარად აქცევს. ერთ-ერთი ასეთია მე-13 საუკუნის სპარსელი მისტიკოსი პოეტისა და მოაზროვნის, ჯალალ ედ-დინ რუმის „მასნავი-ე მა’ნავი“, ანუ „არსთა მესნევი“, რომელსაც „სუფიზმის ენციკლოპედიასაც“ უწოდებენ.
ამ შედევრის შექმნის შემდეგ მრავალი საუკუნე გავიდა, მაგრამ მის პოპულარობას არათუ არაფერი დაჰკლებია, არამედ პირიქით, რაც დრო გადის, „არსთა მესნევის“ თაყვანისმცემელთა რიცხვი სულ უფრო იზრდება. მრავლდება რუმის შემოქმედების შემსწავლელი ცენტრებისა და საზოგადოებების, მისი ფილოსოფიური და ლიტერატურული მემკვიდრეობის კვლევისადმი მიძღვნილი სამეცნიერო ნაშრომებისა თუ პოპულარული გამოცემების რიცხვი. ლიტერატურულ და სამეცნიერო წრეებში შეუმჩნეველი არ რჩება ამ ძეგლის ან მისი მონაკვეთების ახალი თარგმანები სხვადასხვა ენაზე. ვფიქრობ, ასეთსავე ყურადღებას დაიმსახურებს ჯალალ ედ-დინ რუმის „მასნავი-ე მა’ნავის“ პირველი წიგნის პირველი სრული თარგმანი ქართულ ენაზე, რომელსაც მკითხველს ვთავაზობთ. თარგმანი ეკუთვნის მრავალმხრივი ნიჭით დაჯილდოებულ პოეტს, მთარგმნელსა და აღმოსავლეთმცოდნეს, გიორგი ლობჟანიძეს.
ერთი ცნობილი სპარსული ანდაზა ამბობს: „ყველა თხის საქმე არ არის კალოს ლეწვა, [ამ საქმეს] ხარი სჭირდება და დროული კაცი“. მართლაც, „მესნევის“ თარგმნა ყველას არ შეუძლია, ამისათვის განსაკუთრებული მონაცემებია საჭირო. მშობლიურის გარდა მთარგმნელი სრულყოფილად უნდა ფლობდეს მინიმუმ ორ ენას – სპარსულსა და არაბულს, ღრმად იცოდეს ყურანი და ჰადისები, ერკვეოდეს აღმოსავლურ მისტიციზმში, კარგად იცნობდეს სუფიურ ლიტერატურასა და ტერმინოლოგიას, ამ სფეროებში შექმნილ სათანადო სამეცნიერო პროდუქციას, ჰქონდეს პოეტის ნიჭი და ალღო, პასუხისმგებლობის გრძნობა და კეთილსინდისიერება და ა.შ. ყოველივე ამასთან ერთად, „არსთა მესნევის“ თარგმნა დიდ გაბედულებასა და სითამამეს მოითხოვს, ეს უმალ ტვირთია, ვიდრე სიამოვნება. დამატებითი სირთულე იქმნება, როცა დგას ფილოლოგიური თარგმანის აუცილებლობა. ამ დროს მთარგმნელის თავისუფლება მნიშვნელოვნად შეზღუდულია, თარგმანში წახნაგების „პოეტური შელამაზება“ ვეღარ ხერხდება და, ფაქტობრივად, მკითხველის წინაშე შიშვლდება ორიგინალის ტექსტი. გამჭვირვალე რიდის მიღმა შემჩნეული სიშიშვლე კი უფრო მომხიბლავია, ვიდრე რიდეახდილი...
როცა საუბარია მე-13 საუკუნის ტექსტზე, ზემოჩამოთვლილ სირთულეებს ემატება კიდევ ერთი, ტრადიციული: როგორი ენა უნდა შეარჩიოს მთარგმნელმა მკითხველთან ტექსტის მისატანად: დღევანდელი თუ ორიგინალის ენობრივ ეპოქასთან დაახლოებული? თუკი მთარგმნელი არქაულობის სასარგებლოდ გადაიხრება, მას ზომიერების დაცვა მართებს – ეს ერთ-ერთი ყველაზე სახიფათო ბეწვის ხიდია, რომელზეც მას მოუწევს გავლა. არადა, ტექსტის მეტისმეტ გათანამედროვებას გაუბრალოების და გაპრიმიტიულების საფრთხე ახლავს თან. ასე, სცილასა და ქარიბდას შორის მოქცეული მთარგმნელი, „მესნევის“ შემთხვევაში, კიდევ ერთი პრობლემის გადაწყვეტის აუცილებლობის, კერძოდ, ზოგიერთი სუფიური ტერმინისა თუ ცნების ქართული ადეკვატის გამოგონების წინაშე დგება. ეს ადეკვატი კი ისეთი უნდა იყოს, რომ მთლიანი და, ამასთან, არაერთგვაროვანი ტექსტის ქსოვილში ორგანულად ჩაჯდეს – „მესნევიში“ ენობრივად შედარებით სადა არაკებს ღრმა ფილოსოფიური მსჯელობა, ცნებებით, რელიგიური ალუზიებითა და ფრაზეოლოგიით გაჯერებული მონაკვეთები ენაცვლება.
ვფიქრობ, ამ და კიდევ სხვა სირთულეების გამო, რომელთან გამკლავებაც წარმოუდგენლად ძნელია, „მასნავი’ე მა’ნავის“ რუსულ თარგმანს მთარგმნელთა მთელმა კოლექტივმა მოჰკიდა ხელი. კოლექტივის გასაკეთებელ საქმეს კი ჩვენთან გიორგი ლობჟანიძე მარტო შეეჭიდა. ასაკით მას „დროული“ არ ეთქმის, მაგრამ თუ მისი, როგორც მთარგმნელის, ბიოგრაფიას გადავხედავთ, გიორგი ლობჟანიძე სწორედ ის კაცია, სპარსული ანდაზა რომ ითხოვს „კალოს გასალეწად“: ყურანის ორიგინალიდან შესრულებული თარგმანი (2006 წ., „კავკასიური სახლი“), რომელიც ირანის ისლამური რესპუბლიკის უმაღლესი ჯილდოთი – წლის წიგნის საერთაშორისო პრიზით აღინიშნა (2008 წ.) და, აგრეთვე, საადი შირაზელის „გოლესთანი“ (2010 წ., „კავკასიური სახლი“), ასევე, პრემირებული „საბას“ ლიტერატურულ კონკურსში საუკეთესო თარგმანის ნომინაციაში (2011 წ.), ერთგვარი „მოთელვა“ აღმოჩნდა ჯალალ ედ-დინ რუმის „არსთა მესნევის“ თარგმნის წინ. აღსანიშნავია ისიც, რომ გიორგი ლობჟანიძეს საკმაოდ ახალგაზრდა ასაკში ვირტუოზულად აქვს თარგმნილი ამავე ავტორის ყაზალები (1995 წ., „რუბიკონი“). 2000 წელს გაზეთ „ჩვენი მწერლობის“ 20-27 ოქტომბრის ნომერში დაიბეჭდა ჯალალ ედ-დი რუმის თეორიული ხასიათის პროზაული თხზულების („ფიჰი მა ფიჰი“) ფრაგმენტების მისეული ქართული თარგმანი. ამდენად, სრულიად ლოგიკურად მეჩვენება, რომ „მასნავი-ე მა’ნავის“ ქართულ ენაზე თარგმნა სწორედ ამ კონკრეტულ მთარგმნელს შესთავაზეს.
ცხადია, „მასნავი-ე მა’ნავის“ მშობლიურ ენაზე გადმოღებისას მთარგმნელს ერთგვარ დასაყრდენად ევლინება მისი წინამორბედების ნაღვაწი და სპარსული კლასიკური ლიტერატურის ქართულ ენაზე თარგმნის ცხრასაუკუნოვანი ტრადიცია. ამ კონტექსტში პირველ რიგში უნდა გავიხსენოთ პროფ. მაგალი თოდუას მიერ თარგმნილი მონაკვეთები ჯალალ ედ-დინ რუმის „მესნევიდან“. სამწუხაროა, თუმცა არა გასაკვირი, რომ ბ-ნმა მაგალიმ სრულად არ თარგმნა ეს შედევრი – მას კონკრეტული ძეგლის თუ ავტორის საარაკო ერთგულებასთან ერთად (ამის მაგალითად „ქილილა და დამანასადმი“ მისი სამეცნიერო ინტერესი და ნიზამის