I
პარიზის წითელი კედლების ძირში საფრანგეთის ჯარი მოწყობილიყო. კარლოს დიდს პალადინების დათვალიერება განეზრახა. სამ საათზე მეტი იყო, რაც იქ იდგნენ. ცხელოდა. ადრეული ზაფხულის ოდნავ მოღრუბლული ნაშუადღევი იყო. საჭურვლის ქვეშ მხედრებს ისე ასდიოდათ ოხშივარი, როგორც ნელ ცეცხლზე მდგარ ქვაბს. ვერ იტყოდით, რომ ამ უძრავ მწკრივში რომელიმე რაინდი გულწასული ან ჩაძინებული არ იქნებოდა, მაგრამ ჯავშანს ყველა ერთნაირად წელში გამართული შეეკავებინა უნაგირზე. მოულოდნელად სამჯერ ჩაჰბერეს საყვირს: მუზარადზე მიმაგრებული ბუმბულები უძრავ ჰაერში ისე შეირხა, თითქოს ქარმა დაუბერაო; უეცრად მიჩუმდა ზღვის ტალღების მსგავსი შხუილი, მანამდე რომ ისმოდა; და ეს იყო, როგორც ჩანს, მეომრების რკინის მუზარადის ყელიდან ამოსული მოგუდული ხვრინვა. აი, ბოლოსდაბოლოს, გამოჩნდა მკერდზე წვერდაფენილი და უნაგირის კეხზე ხელებდაწყობილი კარლოს დიდი, ამხედრებული ცხენზე, რომელიც ბუნებრივზე უფრო დიდი ჩანდა. მეფობს და ომობს, ომობს და მეფობს, და ასე გრძელდება წლიდან წლამდე. ოღონდ, ეგ არის, რომ ცოტა მობერებულა მას შემდეგ, რაც მეომრებმა ბოლოჯერ ნახეს.
თითოეულ ოფიცერთან აჩერებდა ცხენს, შებრუნდებოდა და თავიდან ფეხებამდე ათვალიერებდა.
- და თქვენ ვინ ხართ, საფრანგეთის პალადინო?
- სალომონ ბრეტანელი, სირ! - ხმამაღლა პასუხობდა მხედარი, თან ზარადს ასწევდა, საიდანაც გახურებული სახე მოუჩანდა და რამდენიმე პრაქტიკულ ინფორმაციას დაამატებდა, როგორიცაა, მაგალითად: - ხუთი ათასი ცხენოსანი, სამი ათას ხუთასი ქვეითი, ათას რვაასი საზიდარი, ხუთი წელი ლაშქრობაში.
- წინ, ბრეტანელებთან ერთად, პალადინო! - ამბობდა კარლოსი, და ტოკტოკ, ტოკ ტოკ, ახლა სხვა შენაერთის მეთაურთან ჩერდებოდა.
- დათქვენვინხართ, საფრანგეთის პალადინო? - იწყებდა თავიდან.
- ულივიერი ვენიდან, სირ! - მკაფიოდ წარმოთქვამდნენ ტუჩები, როგორც კი ჩაჩქნის ზარადი აიწეოდა. და იქვე: - სამი ათასი რჩეული ცხენოსანი, შვიდი ათასი ფეხოსანი, ოცი საალყო მანქანა. წარმართი ფიერაბრაჩას მძლეველი, ღვთის წყალობით, და ფრანკების მეფე კარლოსის სადიდებლად!
- კარგია, ყოჩაღ, ვენელო, - ამბობდა კარლოს დიდი და თანმხლებ ოფიცრებს მიმართავდა, - ის ცხენები ცოტა გამხდარან, შვრია დაუმატეთ, - და კვლავ წინ მიიწევდა, - დათქვენვინხართ, საფრანგეთის პალადინო? - იმეორებდა ერთსა და იმავე რიტმში: „ტატა ტატა ტატატატა ტატატატა...“
- ბერნარდო მომპოლიედან, სირ! ბრუნამონტეს და გალიფერნოს დამამარცხებელი.
- მშვენიერი ქალაქია მომპოლიე! ლამაზი ქალების ქალაქი! - და ისევ თანმხლებს მიუბრუნდებოდა, - ნახე, იქნებ დავაწინაუროთ.
მეფის მიერ წარმოთქმული ასეთი სიტყვები სიამოვნების მომგვრელი კი იყო, მაგრამ წლების განმავლობაში სულ ერთი და იგივე მეორდებოდა.
- დათქვენვინხართ, ამ ნაცნობი გერბით? - ყველას ცნობდა ფარზე გამოსახული გერბით, არაფრის თქმა არ სჭირდებოდა, მაგრამ ასეთი იყო წესი: მათ თვითონ უნდა წარედგინათ თავი და გამოეჩინათ სახე. ალბათ იმიტომ, რომ, შესაძლოა, ვინმეს თავისი აღჭურვილობით სხვა წარეგზავნა ხაზზე მოსაწყობად და თვითონ უფრო საინტერესო საქმით დაკავებულიყო.
- ალარდო დორდონიდან, ჰერცოგ ამონის ვაჟი.
- ყოჩაღ, ალარდო! მამიკო რას ამბობს? - და ასე შემდეგ. „ტატა ტატა ტატატატა ტატატატა...“
- გუალფრე მონჟუადან! რვა ათასი მხედარი, დახოცილების გარდა!
მუზარადებზე ჯიღები ირხეოდა.
- უჯერი დანიიდან! ნამო ბავარიიდან! პალმერინო ინგლისიდან!
საღამოვდებოდა. უკვე ჭირდა სახეების გარჩევა მუზარადის წინაფრებსა და ზარადებს შორის. თუმცა, წინასწარ ადვილი გამოსაცნობი იყო თითოეული სიტყვა, თითოეული მოძრაობა, ისევე, როგორც სხვა დანარჩენი: ყოველი შეტაკება, ყოველი შერკინება, რაც მუდამ წესების დაცვით ხდებოდა, ისე, რომ უკვე დღეს იცოდი, ხვალ ვინ გაიმარჯვებდა და ვინ დამარცხდებოდა, ვინ გმირობას ჩაიდენდა და ვინ სიმხდალეს გამოიჩენდა, ვინ დარჩებოდა მუცელგაფატრული და ვინ იოლად, მხოლოდ უნაგირიდან გადმოვარდნით და მიწაზე საჯდომის დაკვრით, გადარჩებოდა. საღამოობით, ჩირაღდნების შუქზე, მჭედლები ჩაქუჩით სულ ერთსა და იმავე ადგილზე შეჭეჭყილ ჯავშნებს ასწორებდნენ.
- და თქვენ? - მეფე თეთრჯავშნიანი რაინდის წინ იდგა; ჯავშანს მხოლოდ ნაპირებზე მიუყვებოდა შავი წვრილი ზოლი, დანარჩენი კი სულ ქათქათა თეთრი იყო, კარგად მოვლილი, ერთი ნაკაწრიც არ ჰქონდა, მისი ყველა ნაწილი უზადოდ ებმოდა ერთმანეთს; მუზარადის ბიბილოს ცისარტყელასფრად მოელვარე რომელიღაც აღმოსავლური ჯიშის მამლის ბუმბულები უმშვენებდა. ფარზე გამოსახული იყო ფართო ქსოვილის ნაოჭასხმულ კალთებს შორის მოქცეული გერბი; ამ გერბის შიგნით ქსოვილის კიდევ ორი კალთა იშლებოდა, ასევე გერბით შუაში, რომლის შიგნით კიდევ უფრო პატარა გერბი გახვეულიყო. გამოსახულება თანდათან პატარავდებოდა და ქსოვილის კალთები ერთმანეთში იგრაგნებოდა. შუაში რაღაც უნდა ყოფილიყო, მაგრამ გარჩევა ჭირდა, ისეთი პაწაწინა იყო გამოსახულება.
- და თქვენ, ასეთი სუფთა რომ ხართ... - თქვა კარლოს დიდმა, რომელსაც რაც უფრო დიდხანს გრძელდებოდა ომი, მით უფრო ხშირად უწევდა იმის ნახვა, რომ