მეოცე წინასიტყვაობა ეს ტექსტი მსახიობ ეუჯენიო ალეგრისა და რეჟისორ გაბრიელე ვაჩისისთვის დავწერე. მათ სპექტაკლი დადგეს, რომლის პრემიერაც წელს, ივლისში, ასტის ფესტივალზე შედგა. არ ვიცი, კმარა თუ არა ეს იმის სათქმელად, რომ თეატრალური ტექსტი დავწერე: თუმცა, ვფიქრობ, ასეა. ახლა, როცა მას წიგნად გამოცემულს ვხედავ, ნამდვილ პიესასა და ხმამაღლა წასაკითხ მოთხრობას შორის რაღაც შუალედურს უფრო წააგავს. არა მგონია, ამ ტიპის ნაწარმოებისთვის სახელი არსებობდეს. თუმცა, ამას მნიშვნელობა არ აქვს. ჩემთვის ერთი ლამაზი ამბავია, რომლის მოყოლაც ღირდა და მსიამოვნებს ფიქრი, რომ მას ვინმე წაიკითხავს.
ა. ბ.
სექტემბერი 1994
ბარბარას
ყოველთვის ასე ხდებოდა ხოლმე... ერთი, რომელიმე ერთი, გაიხედავდა და... დაინახავდა. როგორ გითხრათ... მოკლედ... ათასზე მეტი ვიყავით იმ გემზე. მდიდარი მოგზაურები, ემიგრანტები, უცნაური ტიპები, და ჩვენ... და მაინც, ვიღაც ერთი იყო ყოველთვის, ერთადერთი, ვინც პირველი დაინახავდა ხოლმე... იქნებ სულაც შემთხვევით იდგა იქ, ჭამდა, ან სეირნობდა, უბრალოდ, გემბანზე... ან ისე, თავისთვის იდგა, შარვალს ისწორებდა... წამით აიხედავდა, ზღვას გახედავდა და... დაინახავდა. ადგილს მიელურსმებოდა, გული აუბაგუნდებოდა და ყოველთვის, გეფიცებით ყოველთვის, ჩვენკენ, გემისკენ, დანარჩენებისკენ მოტრიალდებოდა და ყვიროდა (ჩუმად, ნელა): ამერიკა! მერე ადგილზე ქვავდებოდა, თითქოს ფოტოზე უნდა აღბეჭდილიყო, ისეთი გამომეტყველებით, თითქოს თავად შეექმნა ის, ამერიკა. საღამოობით, სამსახურის შემდეგ ჩხირკედელაობდა, კვირაობით კალატოზი ცოლისძმაც ეხმარებოდა, კარგი კაცი იყო... ადრე დიდად არ ეხატებოდა გულზე, მაგრამ მერე ხელი წააშველა და... აჰა, ამერიკა...
ის, ვინც პირველი ხედავს ამერიკას... ყოველ გემზე ერთია ასეთი. არ იფიქროთ, შემთხვევით ხდებოდეს, არა... არც მხედველობის ამბავია, ბედისწერაა ეგ. ამ ადამიანებს ყოველთვის ამოტვიფრული ჰქონდათ ბედზე ის წამი. ბავშვობაშივე, თვალებში რომ ჩაგეხედა მათთვის და კარგად დაკვირვებოდი, მაშინვე დაინახავდი მას, ამერიკას, უკვე მზად იყო გამოსასხლტომად, ნერვებსა და სისხლს დაღმა დასაყოლად, რა ვიცი კიდევ, ტვინამდე მისაღწევად, იქიდან ენამდე და ენიდან იმ დაყვირებამდე (ყვირილით): ამერიკა! უკვე იყო, იმ თვალებში, ბავშვის თვალებში, მთლიანად, ამერიკა.
იქ იყო, და იცდიდა.
ეს დენი ბუდმენ ტ.დ. ლემონ მეოცემ მასწავლა, უდიდესმა პიანისტმა, ვისაც კი ოდესმე დაუკრავს ოკეანეზე. ადამიანების თვალებში ის ჩანს, რასაც მომავალში ნახავენ, და არა ის, რაც წარსულში უნახავთო. ასე ამბობდა: ის, რასაც ნახავენო.
მე იმდენი მინახავს, ამერიკები... ექვსი წელი იმ გემზე, წელიწადში ხუთი, ექვსი რეისი, ევროპიდან ამერიკისკენ და უკან, სულ ოკეანის მისადგომთან, მიწაზე რომ ფეხს დადგამდი, ჩეჩმაში სწორად ვეღარც აფსამდი. არა, ის კი იდგა თავის ადგილას, შენ ვეღარ უმიზნებდი... რადგან... გემიდან შეიძლება ჩახვიდე, მაგრამ ოკეანიდან... რომ ავედი, ჩვიდმეტის ვიყავი. და ერთადერთი რამ მადარდებდა ცხოვრებაში: საყვირზე დაკვრა. ხმა რომ გავრცელდა, პორტში ორთქლის გემის, „ვირჯინიანისთვის“ ხალხს ეძებენო, რიგში ჩავდექი. მე და საყვირი. 1927-ის იანვარი. „უკვე გვყავს მუსიკოსები“, მითხრა ტიპმა კომპანიიდან. „ვიცი“, ვუთხარი, და დაკვრა დავიწყე. იჯდა და მიყურებდა, წარბიც არ შერხევია. უსიტყვოდ დამელოდა, სანამ დავამთავრებდი. მერე მკითხა:
„რა იყო ეს?“
„არ ვიცი“.
თვალები გაუბრწყინდა.
„როცა არ იცი რა არის, ჯაზია“.
მერე რაღაც უცნაურად მობრიცა პირი. მგონი, გაიღიმა, ოქროს კბილი ჰქონდა ზუსტად აქ, ცენტრში, თითქოს ვიტრინაში გამოედო გასაყიდად.
„გიჟდებიან მაგ მუსიკაზე, იქ“.
იქ ნიშნავდა გემზე. ის ღიმილისმაგვარი კი ნიშნავდა, რომ ამიყვანეს.
დღეში სამჯერ, ოთხჯერ ვუკრავდით. ჯერ მდიდრებისთვის, პირველ კლასში, მერე მეორე კლასში, შიგადაშიგ იმ უბადრუკ ემიგრანტებთან გადავდიოდით და მათთვის ვუკრავდით, მაგრამ ფორმის გარეშე, ისე, როგორც გამოგვდიოდა. ხანდახან ისინიც უკრავდნენ ჩვენთან ერთად. ვუკრავდით, იმიტომ, რომ ოკეანე დიდია და საშიში, ვუკრავდით, რომ ხალხს დროის გასვლა ვერ ეგრძნო, დავიწყებოდა, სად იყო, ვინ იყო. ვუკრავდით, რომ გვეცეკვებინა, რადგან თუ ცეკვავ, არ მოკვდები და თავს ღმერთად გრძნობ. რეგთაიმს ვუკრავდით, იმიტომ, რომ ამ მუსიკაზე ღმერთი ცეკვავს, როცა არავინ ხედავს.
ჰო, ღმერთი ამ მუსიკაზე ცეკვავდა, მხოლოდ... თუ ზანგი იყო.
(მსახიობი სცენიდან გადის. ჟღერს დიქსი, მხიარული და, კაცმა რომ თქვას, იდიოტური. მსახიობი ელეგანტური, გემის ჯაზმენის ტანსაცმლით ბრუნდება სცენაზე. ამ წამიდან ისე იქცევა, თითქოს ჯაზბენდი სცენაზე იყოს.)
ლედიზ ენდ ჯენტლმენ, მაინე დამენ უნდ ჰერრენ, სინიორე ე სინიორი... მედამ ე მესიე, კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება ამ გემზე, ამ მოტივტივე ქალაქზე, რომელიც ფრიად ჰგავს ტიტანიკს, მშვიდად, ისხედით, ეგერ, ბატონმა უკვე ხელი წაივლო ყვერებზე, მშვენივრად დავინახე, კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება ოკეანეზე, მართლა, რას აკეთებთ აქ? თავს დავდებ, მევალეებმა შემოგიტიეს, ოცდაათიოდე წლით დაგაგვიანდათ ოქროს