დიუნის მესია

შესავალი
 „დიუნის მესია“ ფრენკ ჰერბერტის რომანებს შორის ყველაზე უფრო არასწორად აღქმული ნაწარმოებია. ამის მიზეზები ისეთივე მომნუსხველი და მრავალმხრივია, როგორიც თავად ეს გამოჩენილი მწერალი გახლავთ.

„დიუნის“ ეს პირველი გაგრძელება 1969 წელს გამოიცა, მანამდე კი ის ნაწილ-ნაწილ იბეჭდებოდა სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟურნალ „გალაქსიში“ (Galaxy). ამგვარად გამოქვეყნებული „დიუნის მესია“ სატირულმა ჟურნალმა „ნეშენალ ლემპუნმა“ (National Lampoon) „წლის იმედგაცრუებად“ დაასახელა. მანამდე ნაწარმოების გამოცემაზე უარი თქვა „ანალოგის“ რედაქტორმა ჯონ უ. კემპბელმა, რომელსაც, ლემპუნელების არ იყოს, მოსწონდა „დიუნის“ დიდებული, ჰეროიკული ანტურაჟი და თვალში აღარ მოუვიდა გაგრძელების სწორედ რომ საპირისპირო ელემენტები; ასე თქვა, ჩემს მკითხველს უნდა ამბავი გმირებსა და მათ საგმირო საქმეებზე, და არა „თიხისფეხება“ მთავარი გმირიო.

ამ ნაწარმოების აბუჩად ამგდებთ არ ესმოდათ, რომ „დიუნის მესია“ ასრულებდა ხიდის როლს „დიუნსა“ და ტრილოგიის ჯერაც დაუმთავრებელ მესამე წიგნს შორის. იმისათვის, რომ მკითხველი მესამე წიგნამდე მიეყვანა, სერიის მეორე წიგნმა ამოაყირავა პოლ მუად’დიბის საგულდაგულოდ შექმნილი საგმირო მითი და გამოამზეურა მესიის ფენომენის ბნელი მხარე – იმისა, „დიუნში“ ასე ბრწყინვალე რომ ჩანდა. ბევრ მკითხველს სულაც არ უნდოდა რეალობა ამ დოზით; მათ ვერ აიტანეს თავიანთი საყვარელი, ქარიზმატული ფალავნის ჩამოქვეითება, განსაკუთრებით მას მერე, რაც ავტორმა „დიუნში“ უკვე დაუხოცა ორი საყვარელი პერსონაჟი: ატრეიდესების ერთგული ფარიკაობის ოსტატი დუნკან აიდაჰო( ფრენკ ჰერბერტმა მთლად არ წაუყრუა მკითხველთა სურვილებს. „დიუნის მესიაში“ ის დუნკან აიდაჰოს სახეცვლილი ფორმით აცოცხლებს და შემოჰყავს „გოლა“, სახელად ჰეიტი – არსება, რომელიც მკვდარი ოსტატის უჯრედებისგან იყო კლონირებული და თავდაპირველი დუნკანის მეხსიერება არ გააჩნდა.) და იდეალისტი პლანეტოლოგი ლიეტ-კაინსი.

მაგრამ მათ გამორჩათ მნიშვნელოვანი მინიშნებები, რომლებიც ფრენკ ჰერბერტს გზადაგზა ჰქონდა დატოვებული. „დიუნში“, როცა ლიეტ-კაინსი მომაკვდავი აგდია უდაბნოში, მას ახსენდება მამის, პარდოტის, სიტყვები, წლების წინ ნათქვამი და ხსოვნის ღრმა კუნჭულებში განდევნილი: „შენს ხალხს არ ემუქრება იმაზე უარესი განსაცდელი, ვიდრე გმირის ხელში ჩავარდნაა“. რომანის ბოლოსკენ, წინასწარ მიმანიშნებელ ეპიგრაფში, პრინცესა ირულანი ძლევამოსილ მუად’დიბს აღწერს მრავალფეროვანი და ზოგჯერ ურთიერთგამომრიცხავი სიტყვებით: „იგი იყო მეომარი და მისტიკოსი, ეშმა და წმინდანი, ცბიერი და მიამიტი, რაინდული და უწყალო, ღმერთზე ნაკლები, კაცზე მეტი“. და „დიუნის“ დანართებში ფრენკ ჰერბერტმა დაწერა: „...სანამ ერთ დღესაც პლანეტას გმირი არ დაატყდა თავსო“.

„დიუნში“ ჩაყრილი ეს ნამცეცები იყო ნიშნულები, რომლებიც მიუთითებდა, თუ რა მიმართულებით ჰქონდა განზრახული წასვლა ფრენკ ჰერბერტს; რომ უტოპიურ ცივილიზაციას ძალადობრივ დისტოპიად ქცევა ელოდა. სიმართლე თუ გინდათ, მეორე წიგნისთვის თავდაპირველი სამუშაო სათაური იყო „სულელი წმინდანი“, რომელიც მერე ავტორმა ორჯერ შეცვალა, სანამ „დიუნის მესიაზე“ შეჯერდებოდა; მაგრამ უკვე გამოქვეყნებულ რომანში ის მუად’დიბზე წერდა:

„იგია სულელი წმინდანი,

ოქროს მგზავრი უცხო მხარიდან, სამარადჟამოდ

დასახლებული გონის კიდეზე.

თუ მოადუნებ ოდნავ სიფხიზლეს,

ის იქ გაჩნდება!“

ავტორი გრძნობდა, რომ გმირი ლიდერები ხშირად უშვებენ შეცდომებს... შეცდომებს, რომლებსაც მათ ქარიზმას დამონებულ მიმდევართა მრავალრიცხოვნება კიდევ უფრო ამრავლებს. მამა XX საუკუნის 50-იან წლებში ვაშინგტონში მუშაობდა, პოლიტიკოსებისთვის საჯარო გამოსვლის ტექსტებს თხზავდა. მას ხელისუფალთა განდიდების მანიაც ენახა და მომაჯადოებელ, მომხიბვლელ პოლიტიკოსთა მიმდევრად ყოფნის საფრთხეებიც. „დიუნში“ მან მორიგი საინტერესო თესლი ჩააგდო, როცა დაწერა: „უდაბნოში ამბობენ, ბევრი წყლის ქონა კაცს საბედისწეროდ უზრუნველს ხდის“. ეს მნიშვნელოვანი მინიშნებაა ბერძნულ ჰიბრისზე. ძალიან ცოტა მკითხველმა თუ გაიაზრა, რომ პოლ ატრეიდესის ამბავი არ იყო მხოლოდ ბერძნული ტრაგედია პიროვნული და ჩვეული მასშტაბით. მასში იყო სხვა ფენაც, უფრო დიდიც კი, რომელშიც ფრენკ ჰერბერტი გვაფრთხილებდა, რომ საზოგადოება შეიძლება სწორედ გმირმა წაიყვანოს დაღუპვისკენ. „დიუნსა“ და „დიუნის მესიაში“ ის გვაფრთხილებდა ამპარტავნობისა და ზედმეტი თავდაჯერებულობის საფრთხეზე – ბერძნულ ტრაგედიებში აღწერილი ნარცისიზმის იმ სახეზე, რომელსაც გარდაუვლად მოსდევს დიდი დაცემა.

კაცობრიობის ისტორიაში არსებულ საშიშ ლიდერებს შორის მამაჩემი ზოგჯერ ახსენებდა გენერალ ჯორჯ ს. პატონს, მისი ქარიზმატული თვისებების გამო, მაგრამ უფრო ხშირად მაგალითად პრეზიდენტი ჯონ ფ. კენედი მოჰყავდა. კენედის გარშემო ჩამოყალიბდა მეფობის მითი, ლეგენდა კამელოტზე. სიმპათიური ახალგაზრდა პრეზიდენტის მხარდამჭერებს მის მიმართ კითხვები არ უჩნდებოდათ და მზად იყვნენ, გაჰყოლოდნენ, ფაქტობრივად, ყველგან, საითაც კი ის გაუძღვებოდათ. ეს საფრთხე ახლა ჩვენთვის თვალსაჩინოა ისეთი ადამიანების მაგალითით, როგორიცაა ადოლფ ჰიტლერი – რომლის ძალუმმა მიმზიდველობამაც მისი ხალხი უბედურებამდე მიიყვანა. თუმცა ეს უფრო ნაკლებად ცხადია იმ ადამიანების შემთხვევაში, რომლებიც არ არიან ფსიქიკურად გაუწონასწორებლები ან ბოროტები – როგორიცაა კენედი ან გამოგონილი პოლ მუად’დიბი. ამ უკანასკნელისგან მომავალი საფრთხე მდგომარეობს მის გარშემო აგებული რელიგიური მითის