თავი პირველი. ხალხების ისტორია, როგორც მათი ხასიათის შედეგი ხალხის ისტორია ყოველთვის მისი სულიერი აგებულებიდან გამომდინარეობს. - სხვადასხვა მაგალითები. - როგორ გამომდინარეობს საფრანგეთის პოლიტიკური ინსტიტუტები ერის სულიდან. - მათი ჭეშმარიტი უცვლელობა მოჩვენებითი ცვალებადობის ქვეშ. - ჩვენი სრულიად განსხვავებული პოლიტიკური პარტიები განსხვავებული სახელების ქვეშ მსგავს პოლიტიკურ მიზნებს მისდევენ. - ცენტრალიზაცია და პირადი ინიციატივის განადგურება სახელმწიფოს სასარგებლოდ. - საფრანგეთის რევოლუცია მხოლოდ ძველი მონარქიის პროგრამას ახორციელებდა. - წინააღმდეგობა ანგლოსაქსური ერისა და ლათინური ერის იდეალს შორის. - მოქალაქის ინიციატივა, ჩანაცვლებული სახელმწიფოს ინციატივით. - წინამდებარე ნაშრომში გადმოცემული პრინციპების გამოყენება ჩრდილო-ამერიკის შეერთებული შტატებისა და ესპანურ-ამერიკული რესპუბლიკების შედარებითი შესწავლისადმი. - ერთთა გაფურჩქვნისა და მეორეთა დაკნინების მიზეზები, მიუხედავად ერთგვაროვანი პოლიტიკური ინსტიტუტებისა. - მმართველობისა და ინსტიტუტთა ფორმას მხოლოდ უკიდურესად სუსტი გავლენა აქვთ ხალხთა ბედზე. - ბედი უმთავრესად მისი ხასიათიდან გამომდინარეობს.
ისტორია თავისი ძირითადი ნიშნებით შესაძლოა განხილულ იქნას, როგორც უბრალო გადმოცემა შედეგებისა, რომლებიც ერების ფსიქოლოგიური აგებულებით არის ნაწარმოები. იგი ისევე გამომდინარეობს ამ აგებულებიდან, როგორც თევზების სასუნთქი ორგანოები წყალში მათი ცხოვრებიდან. ერის სულიერი აგებულების წინასწარი ცოდნის გარეშე მისი ისტორია მოვლენათა ერთგვარ ქაოსად წარმოგვიდგება, რომლებსაც მხოლოდ შემთხვევითობა მართავს. პირიქით, როდესაც ერის სული ჩვენთვის ცნობილია, მისი ცხოვრება წარმოდგება მის ფსიქოლოგიურ თვისებათა მართებულ და ფატალურ შედეგად. ერის ცხოვრების ყველა გამოვლინებაში ვამჩნევთ, რომ ერის უცვლელი სული თვით ქსოვს თავის ბედისწერას.
ერის სულის უზენაესი ძალაუფლება განსაკუთრებით ცხადად პოლიტიკურ ინსტიტუტებში ვლინდება. ოილად შეიძლება ამის დამტკიცება რამდენიმე მაგალითით.
თავდაპირველად საფრანგეთი განვიხილოთ, ანუ ერთ-ერთი ქვეყანა მსოფლიოში, რომელმაც ყველაზე ღრმა გადატრიალებები განიცადა, სადაც რამდენიმე წლის განმავლობაში ინსტიტუტები ძირფესვიანად იცვლიდნენ სახეს, სადაც პარტიები არა მხოლოდ განსხვავებულად გვეჩვენება, არამედ ერთმანეთთან შეუთავსებლადაც. მაგრამ თუ ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით განვიხილავთ ამ ერთი შეხედვით შეუთავსებელ, მუდმივ ბრძოლაში მყოფ პარტიებს, იძულებულნი ვიქნებით ვაღიაროთ, რომ ისინი სინამდვილეში ფლობენ სრულიად ერთგვაროვან რესურსს, რომელიც ზუსტად წარმოადგენს მათი ერის იდეალს. შეურიგებლები, რადიკალები, მონარქისტები, სოციალისტები, ერთი სიტყვით, ყოვლად განსხვავებულ დოქტრინათა ყველა დამცველი სხვადასხვა დროშის ქვეშ სრულიად ერთგვარ მიზანს ესწრაფის: პიროვნების შთანთქმას სახელმწიფოს მიერ. ის, რასაც ასე მხურვალედ ესწრაფვის ყოველი მათგანი, - ესაა ძველი ცენტრალისტური და ცეზარისტული რეჟიმი, ყოვლის განმგებელი, ყოვლის მარეგულირებელი, ყოვლის შთანმთქმელი სახელმწიფო, რომელიც ცხოვრების უმცირესი წვრილმანების რეგულირებას ახდენს მოქალაქეთა ცხოვრებაში და ამით ათავისუფლებს მათ აუცილებლობისგან, აზროვნებისა და ინიციატივის მცირედი ნაპერწკალი მაინც გამოავლინონ. თუნდაც სახელმწიფოს სათავეში მყოფ ხელისუფლებას ერქვას მეფე, იმპერატორი, პრეზიდენტი, კომუნა, მუშათა სინდიკატი და ა.შ., ამ ხელისუფლებას, როგორიც არ უნდა იყოს ის, აუცილებლად ერთი და იგივე იდეალი ექნება, ეს იდეალი კი ეროვნული სულის გრძნობათა გამოხატულებაა. სხვას იგი არ დაუშვებს.
„ ასეთია, - წერს ღრმააზროვანი დამკვირვებელი დიუპონ ვაითი, - საფრანგეთის განსაკუთრებული გენია: მას არ შესწევს უნარი, წარმატებას მიაღწიოს ზოგ არსებით და სასურველ საქმეში, რაც ცივილიზაციის შემკობას ან სულაც არსს უკავშირდება, თუ თვით სახელმწიფოს მიერ არ არის წაქეზებული და მარდაჭერილი “ .
ამგვარად, თუ ჩვენი უკიდურესი ნევროზულობა, ჩვენი ძლიერი მიდრეკილება არსებულით უკმაყოფილებისკენ, ის იდეა, რომ ახალი მთავრობა ჩვენს ხვედრს მეტად ბედნიერს გახდის, იმას იწვევს, რომ ჩვენ უწყვეტად ვიცვლით ინსტიტუტებს, ყოველი ჩვენგანის ხელმძღვანელი დიადი ხმა გარდასული წინაპრებისა იმას გვიქადის, რომ ჩვენ მხოლოდ სიტყვებსა და გარეგნობას ვიცვლით. ჩვენი ერის სულის არაცნობიერი ძალაუფლება იმგვარია, რომ ჩვენ ვერც კი ვამჩნევთ ილუზიებს, რომელთა მსხვერპლნიც ვართ.
თუ მხოლოდ გარეგნობას მივაქცევთ ყურადღებას, მაშინ, რასაკვირველია, რთული იქნება სხვა რეჟიმის წარმოდგენა, რომელიც უფრო მეტად იქნებოდა განსხვავებული ძველისგან, ვიდრე ის, ჩვენი დიდი რევოლუციის მიერ რომ არის შექმნილი. თუმცა, სინამდვილეში, და ამაში ეჭვს ვერ შევიტანთ, ის მხოლოდ სამეფო ტრადიციის გამგრძელებელი იყო, ასრულებდა რა საქმეს ცენტრალიზაციით, რომელიც მონარქიამ იმ დრომდე რამდენიმე საუკუნით ადრე დაეწყო. ლუდოვიკო XIII და ლუდოვიკო XIV რომ საკუთარი საფლავებიდან ამდგარიყვნენ რევოლუციის საქმის განსასჯელად, მათ უდავოდ მოუწევდათ ძალადობის ზოგი იმ შემთხვევის დაგმობა, რაც რევოლუციის ხორცშესხმას ახლდა თან, მაგრამ განიხილავდნენ მათ, როგორც მათ ტრადიციებსა და პროგრამასთან მკაცრ შესაბამისობაში მყოფს, და აღიარებდნენ, რომ თუ რომელიმე მინისტრს ექნებოდა მათ მიერ დავალებული ამ პროგრამის ხორცშესხმა, ის ამას უკეთ ვერ შეასრულებდა. ისინი იტყოდნენ, რომ მთავრობათაგან ყველაზე ნაკლებად რევოლუციური, რომელიც კი საფრანგეთს ოდესმე უნახავს, სწორედ რევოლუციის მთავრობაა. გარდა ამისა, ისინი დაადასტურებდნენ, რომ საუკუნის განმავლობაში საფრანგეთში ერთმანეთის მომდევნო განსხვავებულ რეჟიმთაგან არც ერთს არ უცდია შეხებოდა
ჩუქება
