3. ხასიათი
ხასიათი არის ადამიანში ღრმად დამარხული შინაგანი თვისება, რომ გარკვეულ ექსტრემალურ სიტუაციაში მოიქცეს ისე, როგორც მის ინდივიდუალობას შეესაბამება და ამ ხასიათზე არის მთლიანად აგებული პიროვნების ცხოვრებისეული პრინციპები.
ალბათ შენიშნეთ, რომ, ოლპორტის მტკიცებისაგან განსხვავებით, ხასიათი მთლიანად განსაზღვრავს ადამიანის პიროვნულობას.
ხასიათის განმარტებაში ,,ექსტრემალური სიტუაცია“ იმისთვის დაგვჭირდა, რომ ჩვეულებრივ ცხოვრებაში ადამიანი იქცევა ისე, როგორც აღზარდეს, რა ჩვევებიც აქვს შეძენილი და თავის ხასიათს იგი მხოლოდ კრიტიკულ სიტუაციაში თუ გამოავლენს, ამიტომაც არის საჭირო ადამიანის ხასიათის შესასწავლად დიდი დრო.
როგორც ლუკრეციუსმაც ბრწყინვალედ შეამჩნია, ადამიანის ხასიათს არ ცვლის არავითარი გარემოება და არავითარი აღზრდა. ადამიანი ვალდებულია სიცოცხლის ბოლომდე იცხოვროს იმ ხასიათით, რომელიც დედის მუცლიდან დაჰყვა, უფრო ზუსტად, იმ ხასიათით, რომელიც ჩასახვის მომენტში მშობლებისაგან მიიღო.
შვილის ხასიათი მშობლების ხასიათების რაღაცნაირი ნაკრებია, რომელიც შეიძლება სულაც არ ჰგავდეს რომელიმე მშობლის ხასიათს, ამიტომ, ასეთ შემთხვევაში, აბსოლუტურად მართალია მშობელი, რომელიც ამბობს: ,,შვილი ჩემია, მაგრამ ხასიათი თავისი გამოჰყოლიაო“.
ანუ სავსებით შესაძლებელია, რომ ერთსა და იმავე მშობლებს სხვადასხვა ხასიათის ბავშვები ჰყავდეთ.
კიდევ ერთხელ გავუსვათ ხაზი იმას, რომ ადამიანის ფსიქიკაში მთავარი არის ხასიათი, ყველა დანარჩენი კი ამ ხასიათზე არის მორგებული.
მაგრამ, როგორც აღვნიშნეთ, ადამიანის ხასიათი შინაგანია, დაფარულია და მის შესაცნობად დიდი დროა საჭირო, თუმცა, თუ მოინდომებ, ადამიანის ხასიათის დადგენა სულაც არ არის ძნელი, რადგან იგი თავის ყველა ასპექტით, როგორც სარკეში, გამოვლინდება ადამიანის ტემპერამენტში.
4. ტემპერამენტი
„ფსიქოლოგიის ამოცანას ფაქტიურად ყოველთვის შეადგენდა და შეადგენს ადამიანის გაგება... ფსიქოლოგიური მეცნიერების ერთ-ერთ ძირითად ამოცანას პიროვნების ფსიქიკურ თვისებათა შესწავლა შეადგენს, იმ თვისებათა შესწავლა, რომელნიც ადამიანის ერთიანი, მთლიანი არსების ფსიქოლოგიურ თავისებურებებს წარმოადგენს... პიროვნების ძირითად ფსიქიკურ თვისებებად ითვლება ხასიათი, ტემპერამენტი, ინტელექტი (,,ზოგადი ნიჭიერება“) და ნიჭი.“ (რევაზ ნათაძე ,,ფსიქოლოგიის მოკლე კურსი“ გვ, 275).
„ჰიპოკრატე (460-370 ძვ. წ.) ამოდიოდა გავრცელებული ნატურფილოსოფიურ შეხედულებებიდან, რომ ბუნება, საზოგადოდ და ადამიანის სხეული, კერძოდ, შედგება ოთხი ელემენტისაგან (ცეცხლი, მიწა, წყალი, ჰაერი), რომელთაც თავისი თვისებები ახასიათებთ (სითბო, სიმშრალე, სისველე, სიცივე). ორგანიზმში მათ შეესაბამება ოთხი სუბსტანცია, ანუ სითხე (homours-ადამიანის ორგანიზმის წვენები). თავისი ჰუმორალური თვალსაზრისით ჰიპოკრატე არა მხოლოდ ავადმყოფობათა მიზეზის გაგებას ცდილობდა, არამედ ადამიანის თავისებურებათა გარკვევასაც, რასაც ტემპერამენტი უწოდა. ტემპერამენტის ტიპი გამოიყოფა იმის მიხედვით, თუ რომელი სითხე სჭარბობს ინდივიდში: თუ ეს არის სისხლი (sanguis), მაშინ ტიპია სანგვინიკი, თუ ნაღველი (chole) – ქოლერიკი, თუ ლორწო (phlegma) - ფლეგმატიკი, ხოლო, თუ შავი ნაღველი (melana chole) - მელანქოლიკი. ტემპერეამენტის ეს სახელები დღემდე შემორჩა ფსიქოლოგიას, მაგრამ ჰიპოკრატეს მიდგომა წმინდა ფიზიოლოგიური იყო. იგი არ უკავშირებდა ტემპერემენტს ადამიანის ფსიქიკურ ცხოვრებას, უფრო ამა თუ იმ ტიპის ადამიანის სხეულის ფუნქციონირებაზე ამახვილებდა ყურადღებას და ცალკეული ორგანოების (მაგ. გული ან ღვიძლი) ტემპერამენტზეც კი ლაპარაკობდა...
ახალ დროში იმანუილ კანტმა თავის ,,ანთროპოლოგიაში“ (1798) ტემპერამენტის ტიპების ფსიქოლოგიური აღწერების სისტემატიზაცია მოახდინა და მას საბოლოო სახე მისცა, რომელიც ახლაც შენარჩუნებულია. სანგვინიკი ცოცხალია და მოძრავი, ხასიათდება უპირატესად დადებითი, სწრაფად ცვალებადი, არც თუ ღრმა ემოციებით. ქოლერიკი ენერგიული, ფიცხი, აფექტური ადამიანია, უპირატესად უარყოფითი და აგრესიული ელფერის, ინტენსიური გრძნობებით. ფლეგმატიკი მშვიდი, არააფექტური, ნელი, მტკიცე, უფრო დადებითი გრძნობების მქონე ადამიანია. მელანქოლიკი ზანტია, ღრმა და ხანგრძლივი ემოციებით, გულჩათხრობილი და ჰუმანისტური, უფრო ხშირად ცუდ გუნებაზე მყოფი ადამიანი.“ (ირაკლი იმედაძე ,,ფსიქოლოგიის ისტორია“ გვ. 296).
ყოველი ადამიანი, გარკვეული თვალსაზრისით, ფსიქოლოგი უნდა იყოს, უფრო მეტიც, აუცილებლად ფსიქოლოგი უნდა იყოს ის პიროვნება, რომელსაც თავისი პროფესიით უშუალოდ ადამიანებთან აქვს საქმე, მაგალითად: მღვდელი, მასწავლებელი, მოსამართლე, გამომძიებელი, პროკურორი, დაწესებულების ხელმძღვანელი, პოლიტიკოსი და სხვა, ამიტომ მან ზეპირად უნდა იცოდეს ტემპერამენტი
ახლა უკვე ვიცით, რომ ტემპერამენტი ადამიანის ხასიათის გარეგნული გამოვლინებაა, რომელიც ოთხი სახის არსებობს: სანგვინიკური, ქოლერიკული, ფლეგმატიკური და მელანქოლიკური. მაშასადამე, უნდა არსებობდეს ხასიათის ოთხი ტიპიც: სანგვინიკი, ქოლერიკი, ფლეგმატიკი და მელანქოლიკი, მაგრამ რა მოვუხერხოთ ედუარდ შპრანგერის (1882-1963) მიერ აღმოჩენილ ადამიანის განსაკუთრებულ ტიპს?
„სოციალური ადამიანისათვის ბატონობა კი არა, სხვების სამსახურია ის სფერო, სადაც განსაკუთრებული ხალისით მოქმედებს, მას იმდენად მბრძანებლობა კი არ აინტერესებს, რამდენადაც სოლიდარობა და თანამშრომლობა..“ (ირაკლი იმედაძე ,,ფსიქოლოგიის ისტორია“ გვ 263).
შპრანგერის მიერ დახასიათებული სოციალური ადამიანი სრულიად ჰგავს დასავლეთ-ევროპულ ჰოროსკოპებში აღწერილ ,,მერწყულს“, რომელიც თავის საკუთარ წყალს სხვებისთვის ღვრის, ანუ თავისი სიცოცხლის უმეტეს ნაწილს სხვებისადმი ზრუნვაში ატარებს. მერწყულს ლათინურად ჰქვია აქვარიუსი, ჩვენც ეს სახელი ვუწოდოთ ხასიათის ამ მეხუთე ტიპის ადამიანს და გვექნება ადამიანთა ხასიათის ხუთი ტიპი: სანგვინიკი, ქოლერიკი, ფლეგმატიკი, მელანქოლიკი და აქვარიუსი. მათგან პირველის და მეხუთის სახელები ლათინურია, ხოლო მეორის, მესამისა და მეოთხის - ბერძნული.
რადგან ხასიათი ხუთია, ხომ არ ნიშნავს ეს, რომ ჰიპოკრატე შეცდა და ტემპერამენტიც ხუთია? არა, არც ჰიპოკრატე შემცდარა და არც იმანუილ კანტი - ტემპერამენტის ტიპი ოთხია, აქვარიუსი კი ერთბაშად ორი ტემპერამენტის მატარებელია: შინაგანად იგი ღრმაა, როგორც მელანქოლიკი და გარეგნულად ზერელეა, როგორც სანგვინიკი, ამიტომ ამ ტიპის ადამიანებს ხშირად ,,დიდ ბავშვებს“ უწოდებენ (ალბერტ აინშტაინი, ჩარლი ჩაპლინი და სხვები).
5. ხასიათის ტიპები
სანგვინიკი
სანგვინიკის შეცნობა ადვილია მისი გადაჭარბებული სითამამით, ან, პირიქით, გადაჭარბებული სიმორცხვით, ყველაფერი გარემო პირობებზე არის დამოკიდებული. მისი ქცევების საფუძველი იმ ტრადიციებში უნდა მოვძებნოთ, რომლებითაც არის იგი აღზრდილი („დედა ნახე, მამა ნახე და შვილი ისე გამონახე“) და განწყობაში, რომელსაც საგნობრივი ინტერესები უქმნიან.
თუ სანგვინიკთან ნდობა შეგექმნათ, ,,თვალში რომ ჩაუვარდეთ, ხელს არ ამოისვამს“, თქვენს ერთგულებაში დალევს სულს, ხოლო, თუ ამ ნდობას დაჰკარგავთ, ან საერთოდ ვერ შექმნით, მაშინ იგი შეეცდება გაგაცუროთ, დაგჩაგროთ, უსიამოვნება მოგაყენოთ.
მასთან ნდობას ადვილად მოიპოვებთ, თუ თქვენგან გამოსარჩენს ელის, ანუ თუ რაიმეს დაჰპირდებით, მაგრამ ეს დაპირება ხშირ-ხშირად უნდა გაუმეოროთ, ხოლო, თუ დაპირებას შეუსრულებთ, ახალი დაპირება უნდა მიაყოლოთ. დაპირებას იგი არასოდეს ივიწყებს. მისგან სამართლიანობას ნუ მოელით და ნურც უსამართლობა გეწყინებათ, ,,რამეთუ არ იცის, რასა იქმს“.
მისი მთავარი თვისებებია: სიჯიუტე, ინტუიცია, ფანატიკურობა და ერთგულება, რაც სიყვარულში ყოველთვის არ გამოუდის. ეჭვიანი არ არის, მაგრამ ჯერავს ჭორების.
სანგვინიკის სიყვარულის მოპოვება შეიძლება საჩუქრებით, მაჭანკლობითა და ნათხოვარი მანქანით,
სანგვინიკი საყვარელია მისი გულუბრყვილობისა და ერთგულების გამო, მაგრამ საძულველიც კი შეიძლება გახდეს მისი სიჯიუტის გამო.
სნგვინიკები შეადგენენ კაცობრიობის დაახლოებით 70 %-ს, მათი ერთი ნაწილი უყვართ, მეორე ნაწილი კი სძულთ, ან ერთბაშად სძულთ და უყვართ კიდევაც.
ქოლერიკი
ყველაზე მეტად ქოლერიკის შეცნობაა ძნელი, მაგრამ, რა გინდ საუცხოო და დახვეწილი მანერების პატრონი არ იყოს, ამ ტიპში გამჭრიახი თვალი ყოველთვის შეამჩნევს საკუთარი ,,მეს“ გაფეტიშებას, ანუ ეგოიზმს. თხოვეთ რაიმე დახმარება და დახმარების ნაცვლად ჭკუის დარიგებას მიიღებთ.
ქოლერიკი ,,ოქროსხელებიანია“, პროფესიონალია ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით, ოღონდ ტყუილ-უბრალოდ არაფერს გაგიკეთებთ.
თუ ქოლერიკმა შეგიყვარათ, ღმერთად გაქცევთ, თქვენთვის ყველაფერს გააკეთებს შესაძლებელსაც და შეუძლებელსაც, სამაგიეროდ ეჭვიანობით ამოგხდით სულს.
ქოლერიკს თუ გააკრიტიკებთ, ,,ცხენი შეკაზმული უნდა გყავდეთ“, რადგან იგი ამას არასოდეს გაპატიებთ, შურისძიება ქოლერიკისათვის ერთგვარი სპორტული აზარტია.
თუ ქოლერიკი აღსარების ხასიათზე დადგა, ყურადღებით მოისმინეთ მისი სევდიანი მონოლოგი განვლილი ცხოვრების უკუღმართობისა და ხელმოცარულობის შესახებ, გულრწფელად გაიზიარეთ მისი ,,უბედურება“ და იგი ამას შემდგომში ძლიერ დაგიმადლებთ.
მისი ძირითადი თვისებებია: პროფესიონალიზმი და ეგოიზმი.
ქოლერიკის გრძნობები ძალიან ძლიერი და ღრმაა, თუ იგი საკუთარ მეს ეხება. იგი აღმერთებს იმას, რაც მისია: რაც რომ მისია, ხომ მისია, რაც საზიაროა, ისიც მისია და რაც არ არის მისი, იმის მოზიარეა. იგი ყოველთვის მართალია და ხშირად მის სიყვარულს ეჭვიანობა ასაზრდოებს.
ქოლერიკებს უყვართ საკუთარი თავი, ფული და დიდება, ზოგადად ისინი არავის არ უყვარს, მათი რაოდენობა მიახლოებით კაცობრიობის 20 %-ია.
ფლეგმატიკი
ფლეგმატიკი დინჯია და ინტელიგენტური, მაგრამ დასკვნის გაკეთებას ნუ იჩქარებთ, დაუკვირდით, ახასიათებს მას სამართლიანობაც, თუ არა.
ფლეგმატიკზე უკეთესი მეგობარი არ არსებობს, იგი თქვენი სულის სარკეც იქნება, გამგებიც, მხარდამჭერიც, მზრუნველიც და განმსჯელიც. მის გვერდით ყოველთვის იპოვით სითბოს და მყუდრო საბუდარს, სამაგიეროდ არ დაივიწყო, რომ ფლეგმატიკი ყველაზე მეტად ერთგულებას და პატიოსნებას აფასებს. ეცადე, ამ მხრივ იმედი არასოდეს გაუცრუო, თორემ ისე სასტიკად გიღალატებთ, როგორც უკანასკნელი მეძავი.
ფლეგმატიკის მთავარი თვისებებია: სამართლიანობა და ინტელიგენტურობა.
მასში სიყვარულს გამოიწვევთ პატიოსნებითა და ერთგულებით, თვით ფლეგმატიკი ყოველთვის საყვარელია და თუ იგი არ გიყვართ, მიზეზი საკუთარ თავში ეძებეთ.
ფლეგმატიკები კაცობრიობის დაახლოებით 7 %-ია, არ არსებობს, რომ მათ ვინმე არ უყვარდეთ და არც ის არსებობს, რომ ისინი ვინმეს არ უყვარდეთ.
მელანქოლიკი
მელანქოლიკს ყველაზე ადვილად მისი აფეთქების დროს მძვინვარე აგრესიულობით შეიცნობთ, იგი ამ დროს გესლავს ყველას და ყველაფერს, განსაკუთრებით, საკუთარ თავს.
საქმისადმი ერთგულებით მელანქოლიკი ქოლერიკს ჰგავს, ოღონდ დახმარების თხოვნაზე, მისგან განსხვავებით, თუკი სურს, მელანქოლიკი ჯერ საქმით დაგეხმარება და შემდეგ კარგ რჩევასაც მოგცემთ.
მელანქოლიკი იგივე მზეა: შორიდან გათბობთ, ახლოს მიხვალთ, დაგწვავთ. ნურც იფიქრებთ მასთან მეგობრობას, თუ თვითონ არ შემოგთავაზებთ, მელანქოლიკი მეგობარს თვითონ ირჩევს.
მის უგუნებობას გულთან ახლოს ნუ მიიტანთ, გაუვლის, მაგრამ ამ დროს გარიდება სჯობია.
მელანქოლიკი გულისხმიერებისა და პატიოსნების განსახიერებაა, ამიტომ გაჭირვებაში არ მიგატოვებთ და ტყუილსაც არ გაპატიებთ. თუ გინდა, მისი კეთილგანწყობა დაიმსახუროთ, ხშირად ჰკითხეთ რჩევა და კიდევაც შეასრულეთ მისი დარიგება, ამით არ წააგებთ, რადგან მელანოლიკის მიერ მოცემული რჩევა შელოცვის ტოლფასია.
მისი მთავარი თვისებებია: პატიოსნება და ასკეტიზმი.
მელანქოლიკი პირველი სიყვარულის ერთგულია, რომელიც იშვიათად უმართლებს, რადგან თავშეუკავებლად ეშვება მის მორევში. ოჯახს და მეუღლეს თითქმის არ ღალატობს. თუმცა მას შეუძლია ყოველ წელიწადს სხვადასხვა პიროვნებაზე სხვადასხვანაირად იყოს შეყვარებული, მაგრამ პირველი სიყვარული არასოდეს ამოუდის გულიდან.
ყველა შემთხვევაში, როგორც უკვე ვთქვით, მელანქლიკი პარტნიორს თვითონ ირჩევს და რადგანაც თვითონაც ძალზე ნიჭიერია, ამიტომ მისთვის თავის მოწონება მხოლოდ ნიჭიერებით შეიძლება.
იგი ხშირად გაწყენინებთ, მაგრამ მაგრამ ვერ გაუბედავთ, რომ არ გიყვარდეთ, მათი რაოდენობა კაცობრიობის რაოდენობის დაახლოებით 2,5 %-ს შეადგენს.
აქვარიუსი
ხასიათის ეს ტიპი თავისთავში ერთბაშად ორ ტემპერამენტს აერთიანებს. იგი შინაგანად ღრმაა როგორც მელანქოლიკი, მაგრამ გარეგნულად ზერელეა როგორც სანგვინიკი. იგი იმდენად არასერიოზულად გვეჩვენება, რომ სავსებით ზედგამოჭრილია მისთვის სახელი ,,დიდი ბავშვი“.
აქვარიუსი სხვებისათვის ანთებული სანთელია, ამიტომ მას იმ სითბოთი და სიკეთით იცნობთ, რომელსაც იგი ირგვლივ უხვად მიმოაბნევს და უპირველესად ყოვლისა, ხალისიანი და ოპტიმისტური განწყობით. ის თითქმის არასოდეს იმახსოვრებს, თუ რაიმე აწყენინეს და იშვიათად ივიწყებს, თუ რაიმე სიკეთე გაუკეთეს. მას არ უყვარს სხვებზე დახმარების თხოვნა, ხოლო თვითონ სხვების მოსამსახურე და მონაა, მკურნალი ექიმი და მეგობარია.
მისი მთავარი თვისებებია: ყურადღების მაქსიმალური მობილიზება (რაც გარეგნულად დაბნეულობაში გამოიხატება) და ჰუმანიზმი (ის თავის კუთვნილ წყალს სხვებისთვის ღვრის).
აქვარიუსებს უფრო ისინი უყვართ, ვინც სუსტი, ნაზი და უძლური არსებანი არიან, რადგან სხვებზე ზრუნვა მათთვის ბუნებრივი მოთხოვნილებაა.
თუ აქვარიუსმა თქვენ ყურადღება მოგაკლოთ, ნუ ინერვიულებთ, რადგანაც ეს მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ, მისი აზრით, თქვენ ძალიან კარგად ხართ და არაფერი გაწუხებთ.
აქვარიუსები, რომლებიც კაცობრიობის დაახლოებით 0,5 %-ია, ძალიან საყვარლები არიან, მაგრამ ხშირად სძულთ მათი პირდაპირობისათვის და შურთ დიდი ნიჭიერების გამო.
ჩუქება
