შესავალი
ამირანზე არსებულ თქმულებებს ქართულ ფოლკლორში ერთ-ერთი ცენტრალური ადგილი უკავია. ისინი საქართველოს მთელ ტერიტორიაზეა გავრცელებული. თითქმის არ არსებობს კუთხე, სადაც ამ თქმულებებს არ იცნობენ.
მიუხედავად ამგვარი პოპულარობისა, ამირანის თქმულებების ჩაწერა მნიშვნელოვნად დაგვიანდა. ეს პროცესი XIX საუკუნის 60-იანი წლებიდან დაიწყო. იმ დროისთვის უძველესი თქმულების დიდი ნაწილი უკვე ან დაკარგული იყო, ანდა მკვეთრად დამახინჯებული. მან სხვადასხვა კუთხეში სხვადასხვა ცვლილება განიცადა. ბევრგან გაჩნდა ჩანამატები, რომლებიც ამ თქმულებებში სხვადასხვა ზღაპრიდან, ან მითიდან შემოიჭრა. ბევრი ეპიზოდი მთხრობელთა სუბიექტური ემოციების მიხედვით გადაკეთდა, ანდა უბრალოდ დავიწყებულ იქნა.
ასე რომ, ამირანის თქმულებებმა ჩვენამდე ფრაგმენტული სახით მოაღწია. ეს ფრაგმენტებიც საკმაოდ დაზიანებული და დაკნინებული აღმოჩნდა.
როდესაც ამირანის შესახებ არსებული მასალები ჩაიწერა და ერთმანეთთან შედარდა, აღმოჩნდა, რომ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში პირველად თქმულებას მნიშვნელოვანი ცვლილებები განუცდია. საუკუნეების მანძილზე საქართველოს ყველა კუთხემ ერთმანეთისგან მეტ-ნაკლებად განსხვავებული სახე შექმნა.
განვლილ საუკუნეზე მეტი დროის მანძილზე ქართველი ფოლკლორისტებისა და მკვლევრების მიერ დიდი შრომა იქნა გაწეული იმისთვის, რომ ჯერ კიდევ შემორჩენილი მასალა მაინც გადარჩენილიყო და მისი შედარებითი ანალიზის გზით უძველესი ტექსტის მეტ-ნაკლებად მიახლოებული სახის რესტავრაცია მომხდარიყო.
ამ გზაზე ერთ-ერთი საეტაპო მოვლენა იყო პროფესორ მ. ჩიქოვანის მიერ 1947 წელს გამოქვეყნებული მონოგრაფიული ნაშრომი `მიჯაჭვული ამირანი~. მასში თავი მოიყარა საქართველოს ყველა მხარეში შეგროვილმა მასალამ. მონოგრაფიაში შევიდა თქმულებები, რომლებიც ჩაწერილი იყო ქართლში, კახეთში, ფშავში, ხევსურეთში, თუშეთში, ხევში, მთიულეთში, მესხეთ-ჯავახეთში, გურიაში, იმერეთში, რაჭაში, სვანეთში, სამეგრელოში, აფხაზეთში, სამაჩაბლოში. ტექსტების გამოცემის გარდა მ. ჩიქოვანმა მათ კვლევასა და პოპულარიზაციასაც მნიშვნელოვანი დრო დაუთმო. ამ თქმულებების ერთგვარი `გაფილტვრა~ და პირველად ტექსტთან მიახლოება უკვე შემდგომი თაობის მკვლევრების მიერ მოხდა. ტექსტების კრიტიკული ანალიზით შეძლებისდაგვარად რესტავრირებულ იქნა ის მითოსური ეპიზოდები, რომლებიც უძველეს ეპოქაში ამირანის თქმულების ორგანულ ნაწილს წარმოადგენდნენ. დღეისთვის სახეზეა დაზიანებული ფრაგმენტებისგან შედგენილი ტექსტი, რომელიც, მართალია, განსხვავდება მისი პირვანდელი ფორმისგან, მაგრამ მისი ძირითადი ასპექტების მთლიანობაში წარმოდგენის საშუალებას მაინც იძლევა.
ამირანის ამ ხალხური სახეებიდან უნდა განვასხვაოთ მისი კიდევ ორი მხატვრული სახე, რომლებიც მეცხრამეტე საუკუნის ოთხმოციან წლებში, თითქმის ერთდროულად შექმნეს აკაკი წერეთელმა და ვაჟა-ფშაველამ.
აკაკისა და ვაჟას მიერ შექმნილი მხატვრული სახეები ერთმანეთისგან დიდად განსხვავდება. ორივე მათგანს საერთო ის აქვთ, რომ ირიბად ორივე შემთხვევაში გაუქმებულია ეპოსის ის ეპიზოდი, როცა გმირი ღმერთს დაუპირისპირდა და მისგან მძიმე სასჯელი მიიღო. პოეტებთან ამირანი წარმოდგენილია როგორც ვიღაც გაურკვეველი მტრისაგან უსამართლოდ დასჯილი გმირი და მისი განთავისუფლება საოცნებო მიზნადაა დასახული.
აკაკის იდეა ძალზე კონკრეტული და ნათელია. მან ამირანი პრომეთეს პროტოტიპად წარმოადგინა, ეს ორი მითოსური გმირი გააიგივა. მეორე მხრივ, იგივე ამირანი თავისი დამონებული ქვეყნის, საქართველოს სიმბოლოდაც აქცია და ამირანის განთავისუფლების იდეა საქართველოს განთავისუფლების იდეასთან მხატვრულად დააკავშირა. იმ დროისთვის ეს იდეა ძალზე აქტუალური იყო და, ცხადია, საზოგადოებაზე რეალური ზემოქმედების მძლავრი ძალაც ჰქონდა.
ვაჟას იდეა განსხვავებულია. ის ასე მკვეთრად არ გამოსულა მითოსური ჩარჩოებიდან. ამ თემაზე დაწერილ პირველ ლექსში (`ამირანი~) ძირითადი აქცენტი არასამართლიანად დასჯილი გმირის განთავისუფლების მოლოდინზეა. შემდგომ ლექსებში ამირანის სურათ-ხატს განსხვავებული ასპექტებიც დაემატა. ზოგადად, ვაჟას ამირანი ძალზე მისტიკურია, იგი დაუკავშირდა ბუნებაში არსებულ ციკლურ პროცესებს _ მარადიული სიკვდილისა და აღდგომის მონაცვლეობას. ზამთარი წარმოსახულ იქნა დამონებისა და დატყვევების ძალების გამომხატველად, ხოლო გაზაფხილზე ბუნებაში გამოვლენილი სასიცოცხლო ძალები ამირანის სურათ-ხატს დაუკავშირდა.
ეს იდეა ყველა ხალხის მითოსურ ცნობიერებაში არსებობდა. ის მარადიულად ცოცხალი მითოსური სახეა და ამიტომაც დატყვევებული ამირანის სახეც ბუნებრივად ჩაეწერა მასში.
აკაკის და ვაჟას შექმნილი მხატვრული სახეები ძალზე საინტერესოა, მაგრამ მათი განხილვა ხალხური თქმულებების ამირანად სრულიად დაუშვებელია.
ყველა შემოქმედს აქვს ლეგიტიმური უფლება ფოლკლორული მასალით ისარგებლოს და საკუთარი მხატვრული სახე შექმნას, მასში საკუთარი იდეა გააჟღეროს. ეს მოვლენა სრულიად მართებული და გასაგებია. ზოგადად ისეთი შესაძლებლობაც არსებობს, რომ ეს მხატვრული სახეები ფოლკლორშიც დაბრუნდნენ და იქ დამოუკიდებელი ცხოვრება განაგრძონ, მაგრამ ამირანის შემთხვევაში ასე ვეღარ მოხდა, რადგან აკაკიმ და ვაჟამ ამირანის თქმულებას იმ ეტაპზე მიუსწრეს, როცა ის უკვე სულს ღაფავდა, როცა მითოსური ცნობიერება გაფერმკრთალებულიყო და ახალი დროის რაციონალური აზროვნება საქართველოშიც ძალას იკრებდა.
ასე რომ, აკაკისა და ვაჟას ამირანი ცალკე განხილვის საგანია და მათი ფოლკლორულ ამირანთან გაიგივება დაუშვებელია.
ამჯერად ჩვენ მხოლოდ ხალხურ ცნობიერებაში დამკვიდრებულ ამირანს შევეხებით.
ამირანის ეპოსის კვლევის გზაზე განსაკუთრებით რთულ პრობლემად იქცა დათარიღების საკითხი. ვერ გამოინახა მყარი კრიტერიუმები, რომლითაც შეიძლებოდა დადგენილიყო, თუ რომელ პერიოდში შეიქმნა თქმულებები.
ერთადერთ ცხადლივ საკითხად შეიძლება ის ჩაითვალოს, რომ XII საუკუნეში მოსე ხონელმა დაწერა საგმირო რომანი, რომლის მთავარი გმირი ამირან დარეჯანისძეა და სათაურიც სწორედ ამას მიანიშნებს _ `ამირანდარეჯანიანი~. ეს ტექსტი პირვანდელი სახითაა შემონახული, ხალხური თქმულებები კი ძალზე დანაწევრებული და დაკნინებულია.
ლიტერატურულ ტექსტსა და ხალხურ თქმულებას შორის ბევრი მსგავსებაცაა და განსხვავებაც.
განსხვავებათა შორის ყველაზე მნიშვნელოვანი ისაა, რომ ლიტერატურულ ტექსტში არ არსებობს თქმულების ყველაზე მნიშვნელოვანი ფრაგმენტები _ მისი დასაწყისი, ანუ ამირანის სასწაულებრივი დაბადება და ფინალური ნაწილი _ ღმერთთან შერკინება და კლდეზე მიჯაჭვა.
ამირანის საგმირო საქმეთაგან რამდენიმე ორივე მასალაში იდენტურია.
მოსე ხონელთან ბადრი იამანისძე და უსიბი ამირან დარეჯანისძის ძმადნაფიცები არიან.
ფოლკლორულ თქმულებებში ბადრი და უსიბი ძირითადად ამირანის ძმები არიან, იშვიათად _ ბიძები, ან ძმობილები.
გველეშაპთან ბრძოლის ეპიზოდი ორივე მასალაში სრულიად იდენტურია. აშკარა მსგავსებაა ბაყბაყ დევთან შერკინების ეპიზოდშიც.
შორეულ ზღვათა სამეფოდან ქალის მოპოვების მოტივებიც ემსგავსება ერთმანეთს. ხალხურ თქმულებებში ამირანი მოიპოვებს მას, ლიტერატურულში კი _ ბადრი იამანისძე.
ორივე მასალაში გვხვდება მოღალატე შიკრიკის ეპიზოდი. თქმულებებში ეს შიკრიკი ამირანს ბაყბაყ დევმა გააყოლა, ლიტერატურულ ტექსტში ამ სახით ბერი არაბი გვხვდება, რომელიც ბადრი იამანისძის დაღუპვას ცდილობს.
აშკარა პარალელი არსებობს ამბრი არაბთან შეხვედრის ეპიზოდშიც. თქმულებებში ამირანი მკვდარ (ზოგ შემთხვევაში მომაკვდავ) ამბრი არაბს ხვდება და მათ შორის დრამატული ურთიერთობა ვითარდება. `ამირანდარეჯანიანში~ ავტორი ამირანის განცდილ მარცხს არ მოგვითხრობს და მხოლოდ იმას აღნიშნავს, რომ როცა ამირან დარეჯანისძე ამბრი არაბთან ჩავა, იგი უკვე გარდაცვლილია და მის სამგლოვიარო პროცესიას ხვდება.
გარკვეული მსგავსებები ცალკეულ დეტალებშიც არსებობს, მაგრამ სიუჟეტური იგივეობა ძირითადად ამით ამოიწურება.
`ამირანდარეჯანიანში~ მოთხრობილი სხვა საფალავნო ისტორიები და სახელგანთქმული გმირების სახელები ფოლკლორში არ გვხვდება. ლიტერატურულ ტექსტში სხვადასხვა პერსონაჟის დამოუკიდებელი ისტორიებია თავმოყრილი. ამირან დარეჯანისძე მათში ხშირად არანაირად არ მონაწილეობს. მისი დაკავშირება ამ გმირებთან მათი დამეგობრებით გამოიხატება, რითაც ნაწარმოების ერთიანი სიუჟეტი იქმნება. იგი მოვლენებს სიუჟეტურად კრავს.
თქმულების გმირების სახელთა ეტიმოლოგიასთან დაკავშირებით ბევრი გამოკვლევა არსებობს.
ბევრი მკვლევარი თვლის, რომ თქმულება ძველია და მისი გმირების სახელები წარმართულ ეპოქაში განსხვავებული იყო. XII საუკუნეში მოსე ხონელის `ამირანდარეჯანიანის~ დაწერის შემდეგ ამ საფალავნო რომანის გავლენით ხალხურ თქმულებებში საქართველოს ყველა კუთხეში მის მიხედვით გადაკეთდა სახელები. ამირანის თქმულებებთან დაკავშირებულ კვლევებში, რომლებიც ამ თქმულებების წინარექრისტიანულ წარმომავლობას ვარაუდობენ, თავიდანვე დამკვიდრდა მოსაზრება, რომ წარმართულ ეპოქაში `ამირანიანის~ გმირებს სრულიად სხვა სახელები ერქვათ, ხოლო შუა საუკუნეებში ყველა ეს სახელი შეიცვალა და სპარსულ-არაბული `შეფერილობა~ შეიძინა.
ერთ-ერთ ვერსიად ჩამოყალიბდა ამირანის სახელის დაკავშირება უძველეს აღმოსავლურ ღვთაებასთან _ მითრასთან. ამ ვერსიის ჩამოყალიბებას ხელი შეუწყო იმ გარემოებამ, რომ სომხურ ფოლკლორშიც არსებობს კლდეზე მიჯაჭვული გმირი, რომელსაც `მჰერი~ ჰქვია. ამირანის, მჰერის და მითრას სახელთა ერთგვარმა მსგავსებამ წარმოშვა ამგვარი ვარაუდი.
თქმულების სხვა გმირების სახელები რომ არ განვიხილოთ, თავად მთავარი გმირის, ამირანის სახელის შუა საუკუნეებში შეცვლაც მთლად დამაჯერებლად ვერ გამოიყურება. თუ წარმართულ ეპოქაში ეს თქმულება საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე იყო გავრცელებული, როგორ შეიძლებოდა მომხდარიყო, რომ სხვადასხვა კუთხეში დღემდე შემორჩენილი უამრავი ვარიანტიდან არსად შემორჩა მისი პირვანდელი სახელი.
ერთგვარ გამონაკლისად შეიძლება მივიჩნიოთ თქმულებათა ორი ვერსია, რომლებშიც ამირანის სახელი მცირედ განსხვავებულად ჟღერს. ერთ-ერთ სვანურ ვერსიაში გმირს ფრაგმენტულად მოიხსენიებენ, როგორც `ამირმ~. იმავე ტექსტში ეს სახელი შემდეგ იცვლება და კვლავ `ამირანი~ ხდება. ერთ-ერთ კახურ ვერსიაში კი ნათქვამია, რომ გმირს ნათლობისას `ამირანდო~ დაარქვეს, მაგრამ შემდეგ `ამირანად~ გადააკეთესო. ამ ორ უწყებაში მკრთალად, მაგრამ მაინც არსებობს ხელმოსაკიდი ვარაუდისთვის, რომ ამირანს ძველად ამ სახელის მსგავსი სახელი ერქვა და შემდეგ იგი ამირანად შეიცვალა.
არსებობს ერთი არგუმენტი, რომელიც საყრდენს უმაგრებს გმირის ამ სახელის, და საერთოდ, მთელი თქმულების უძველეს ეპოქაში შექმნის კონცეფციას.
ძველი წელთაღრიცხვის III საუკუნეში დაიწერა აპოლონიოს როდოსელის `არგონავტიკა~. გამოთქმულია მოსაზრება, რომ ამ ტექსტის ერთ-ერთ ფრაგმენტში მოხსენებული ტერმინი `ამარანტოს~ ორგანულად უნდა უკავშირდებოდეს ამირანის სახელის ეტიმოლოგიას. აპოლონიოს როდოსელი კოლხთა სამკვიდრებელი ადგილების შესახებ ამგვარად მოგვითხრობს:
`იქ, კუტაიის მიწაზე, მოჩქეფს ამარანტების თეთრი მთებიდან
და კირკეონის ველზე მდინარი, შორით მოსული შორეულ ზღვაში
ზვირთთა შრიალით ჩადის ფაზისი, ტრიალებს მისთა მორევთა
წყება.
გემს ამ მდინარის დიდ შესართავში რომ შეაცურებთ, თქვენ იქ იხილავთ
არესის ჭალაკს, კოშკსა და ქალაქს კუტაიელი აიეტისას.~
როგორც ვხედავთ, პოეტი ზუსტად აღწერს კოლხეთის გარემოს. ფაზისი, ანუ რიონი მართლაც კავკასიონის მთებიდან გამოედინება. კავკასიონის ამ ნაწილში მართლაც დიდი ოდენობითაა `თეთრი მთები~, ანუ კირქვები. თანამედროვე ქუთაისთან რიონი უკვე გაშლილ ველზე მოედინება.
აპოლონიოს როდოსელი შემდეგ უკვე საბერძნეთში კარგად ცნობილ მითს იხსენებს და მოგვითხრობს, რომ არგონავტებმა თავად იხილეს ის არწივი, რომელიც პრომეთეს ღვიძლს კორტნის და გმირის კვნესაც კი შემოესმათ:
`იქ უჟანგავი სპილენძის ჯაჭვით კლდეზე დაკრული დიდი პრომეთე
საკუთარ ღვიძლით კვებავდა არწივს, რაც განუწყვეტლივ
მოისწრაფვოდა,
დაუკორტნიდა გულსა და ღვიძლსა და მერე ისევ გაფრინდებოდა...
...ცოტა ხანიც და გმირების სმენას მისწვდა პრომეთეს გმინვა-გოდება.
ზევსის არწივი მკერდს უკორტნიდა, იტანჯებოდა, გმინავდა ღმერთი.~
`არგონავტიკის~ ამ ნაწილს ჯერ კიდევ აკაკი წერეთელმა მიაქცია ყურადღება. მან გამოთქვა მოსაზრება, რომ ბერძნულ ტექსტში აღნიშნული `ამარანტა~ ქართულ ზეპირსიტყვიერებაში არის იგივე `ამირანმთა~, სადაც ამირანი იყო მიჯაჭვული. პავლე ინგოროყვამაც გაიზიარა ეს ვარაუდი და ამ დასახელების გარდაქმნის სურათიც წარმოადგინა:
ამარანტა = ამარანთა = ამირან-თა = ამირან-მთა
ამ, ერთი შეხედვით, ნათელ კონცეფციას მაინც აქვს გარკვეული წინააღმდეგობები. ჯერ ერთი, ბერძნები მთის ამ დასახელების (`ამარანტის~) განმარტებას თავიანთი ენიდან ხედავენ და მას განმარტავენ, როგორც `უჭკნობი~. ბერძნულიდან იგი სწორედ ასე ითარგმნება.
მეორე წინააღმდეგობა ისაა, რომ იგივე ძველ ბერძნულ ტექსტებში მითითებულია, რომ ამარანტები კოლხური ტომია. ესე იგი, იგივე დასახელება ტომის სახელადაა მოხსენიებული. ამ შემთხვევაში გამოდის, რომ ამარანტების მთა ის მთა ყოფილა, სადაც ეს ტომი ცხოვრობს.
ასე რომ, ამირანის სახელის წარმართულ ეპოქაში არსებობას გარკვეული საფუძველი კი აქვს, მაგრამ ბოლომდე გადაწყვეტილად ვერ ჩაითვლება.
ამ წინააღმდეგობათა ფონზე მეცნიერებაში ბუნებრივად გაჩნდა მოსაზრება იმის შესახებ, რომ შესაძლოა ამირანთან დაკავშირებული ყველა ხალხური თქმულება მხოლოდ XII საუკუნის შემდეგ, ანუ მოსე ხონელის მიერ `ამირანდარეჯანიანის~ დაწერის შემდეგ გაჩნდა. ამ მოსაზრებას ის ფაქტიც აძლიერებდა, რომ იმავე პერიოდში შექმნილ `ვეფხისტყაოსანსაც~ შედეგად მოჰყვა ტარიელთან დაკავშირებული თქმულებების შექმნა. ეს ხალხური `ტარიელიანი~ ცალკე ფოლკლორულ მიმართულებადაც კი ჩამოყალიბდა.
არსებობს მეორე არგუმენტიც:
როგორც `ამირანდარეჯანიანის~, ასევე ხალხური თქმულებების გმირების სახელები აშკარად სპარსულ-არაბული წარმოშობისაა. `ამირანდარეჯანიანის~ თავად ლიტერატურული ჟანრიც (საფალავნო რომანი) აშკარა ნათესაობას ამჟღავნებს შუა საუკუნეების სპარსულ ლიტერატურასთან.
მოსე ხონელის მიერ შექმნილი სიუჟეტი აღმოსავლეთის ვრცელ ტერიტორიაზე ვითარდება. ეს, დაახლოებით, ის გეოგრაფიული სივრცეა, რომელიც `ვეფხისტყაოსანშია~ მოცემული. ამ ნაწარმოებების გმირების მოქმედების არენა ეგვიპტიდან ინდოეთამდე არსებულ ვრცელ ტერიტორიას მოიცავს.
რამდენადაც `ვეფხისტყაოსანში~ ნესტან-დარეჯანი ქალი იყო, ბუნებრივად, მისი მიბაძვით, `დარეჯანი~ ქალის სახელად გავრცელდა საქართველოში. `ამირანდარეჯანიანში~, მართალია, ამირანი დარეჯანის ძეა, მაგრამ აქ აშკარად მამა იგულისხმება. სწორედ ამიტომაა, რომ ამირანის თქმულებებში დარეჯანი ხან მის დედას ჰქვია და ხან მამას. სვანურში მამაა დარჯელანი. ხევსურულ ვერსიაშიც ამირანის მამას ჰქვია დარეჯანი. ფშავური გადმოცემის მიხედვით, ამირანის მამა სულკალმახია, ხოლო დედა _ დარეჯანი.
როგორც აღინიშნა, ამირანის თქმულების დათარიღების პრობლემა საბოლოოდ გადაწყვეტილად ჯერ კიდევ ვერ ჩაითვლება.
ყველაზე სარწმუნოდ მაინც ის ვერსია გამოიყურება, რომლის მიხედვითაც ამირანის თქმულება რაღაც სახით მოსე ხონელამდეც არსებობდა და გმირს შესაძლოა სხვა სახელი, მაგრამ `ამირანთან~ ფონეტიკურად მიახლოებული, ერქვა. მოსე ხონელმა მისი სახელის სპარსული ენიდან მომდინარე გადაკეთება მოახდინა. შემდგომში მოსე ხონელის საფალავნო რომანის გავლენით ხალხურ ცნობიერებაში ამირანის ძველი თქმულების ახლებური გამოცოცხლება მოხდა. სახელიც ამ ტექსტიდან ტრანსფორმირდა და მივიღეთ სახელი _ ამირანი. `ამირანი~ დამოუკიდებელ სახელად ჩამოყალიბდა.
ქვემოთ ჩვენ ძირითადად ამირანის ეპოსის მხოლოდ იმ ფრაგმენტებს შევეხებით, რომლებიც მეტ-ნაკლებად საქართველოს მთელ ტერიტორიაზეა გავრცელებული და შინაარსობრივადაც ეპოსის ძირითად ჩონჩხს ქმნის.
ეპოსის შესახებ არსებული ზეპირსიტყვიერი მასალა, ცხადია, გაცილებით ვრცელია. მათში ბევრი ისეთი თქმულებაა, რომლებსაც აშკარად არავითარი კავშირი არა აქვს ამირანის ეპოსის ძირითად თემასთან. ისინი სხვა თქმულებებიდან, ან ზღაპრებიდანაა შემოჭრილი და მათი ამირანთან დაკავშირება მხოლოდ ბოლო პერიოდის მთხრობელთა ფანტაზიის ნაყოფია, მაგრამ არსებობს ისეთი ფრაგმენტებიც, რომლებიც, მართალია, მხოლოდ საქართველოს ცალკეულ კუთხეშია ჩაწერილი, მაგრამ ისინი მითოსის საერთო შინაარსიდან არ არიან ამოვარდნილი. უმთავრესად ეს ფრაგმენტები მოგვიანებით შეემატა ძირითად ტექსტს. არც იმის მტკიცება შეიძლება, რომ ამირანის მითი ოდესღაც რაღაც ერთი კანონიკური ტექსტის სახით არსებობდა. ეს მითი ზეპირსიტყვიერად ვრცელდებოდა და, ცხადია, საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში მისი სხვადასხვა ფრაგმენტი განსხვავებული იმაგინაციური სახეებით გადმოიცემოდა. ხშირად შინაარსი უცვლელია, მაგრამ მათი გამომსახველი სურათ-ხატებია განსხვავებული. მაგალითად, ამირანის განთავისუფლების პრობლემას ერთგან თუ გამოქვაბულში მონადირის, ან მწყემსის მოხვედრით გამოსახავენ, სხვაგან მხოლოდ ძაღლისგან ჯაჭვის ლოკვისა და მჭედლების განწყობილების სურათ-ხატებით ამჯობინებენ მასზე საუბარს. სხვაგან იგივე სცენაში პალოზე დამჯდარი ჩიტის სურათ-ხატს ვხედავთ. კონკრეტულად ეს სურათ-ხატი სხვა თქმულებებშიც არსებობს, მაგრამ ხატოვანი სახეების მრავალჯერადი გამეორება არავითარ უხერხულობას არ იწვევს.
სხვა თემებთან დაკავშირებითაც ანალოგიური შემთხვევებია. ერთგან თუ რაიმე იდეა კონკრეტული სურათ-ხატით გამოიხატება, სხვაგან იგივე ფრაგმენტს უფრო აფართოებენ და დამატებით კომენტარებს უკეთებენ _ ერთგვარად ამძაფრებენ სიუჟეტს. ასეთი ჩამატებები პრინციპულ წინააღმდეგობას არ ქმნის. ზოგადად, მითოსური ტექსტებისთვის მაქსიმალური ლაკონიურობაა დამახასიათებელი. მთხრობელისაგან გამოხატული ზედმეტი სუბიექტური ემოციები ნამდვილად არ არის მითოსური ტექსტის ორგანული ნაწილი, მაგრამ რადგან ზეპირსიტყვიერებამ ეს მონათხრობები ამგვარი სახით მოიტანა ჩვენამდე, ალბათ მათი არსებობაც ლეგიტიმურად უნდა ჩავთვალოთ.
ზემოთ აღნიშნული ჩანამატების მთლიანი მასალიდან გამორჩევა, ცხადია, რთული პრობლემაა. ამის გასაკეთებლად რაიმე მეცნიერული, სისტემური მეთოდი არც არსებობს. იგი უფრო მეტად მკვლევრის ინტუიციაზეა დამოკიდებული, ვიდრე რაიმე სამეცნიერო მეთოდზე.
ჩუქება
