ნეტარი სიცოცხლისათვის თავი I
1. ძმაო გალიონ, ყველას სურს ბედნიერი ცხოვრება, მაგრამ არავისთვისაა ცნობილი ცხოვრების ბედნიერად ქცევის სანდო საშუალება. ბედნიერი ცხოვრების მოპოვება რთულია, რადგან რაც უფრო სწრაფად ცდილობს ადამიანი მის მოპოვებას, მით უფრო დაშორებული აღმოჩნდება ხოლმე მისგან, თუკი გზა აებნა; ხომ მართალია, რომ რაც უფრო სწრაფად გარბიხარ საპირისპირო მხარეს, მით უფრო შორდები მიზანს. ამგვარად, უპირველეს ყოვლისა, უნდა გავარკვიოთ, რა წარმოადგენს ჩვენს სწრაფვათა საგანს; შემდეგ დავსახოთ უმოკლესი გზა მისკენ და უკვე გზადმყოფებმა, თუკი ის სწორი და მართებული აღმოჩნდება, მოვისაზროთ, რა მანძილი უნდა განვვლოთ დღეში და რა მანძილი გვაშორებს მიზანს, რომელიც თვით ბუნებამ აქცია ესოდენ სასურველად ჩვენთვის.
2. სანამ აქეთ-იქით დავეხეტებით, სანამ არა ეტიკი, არამედ ბობოქარი ბრბოის მრავალხმიანი ხმაური მიგვითითებს მიმართულებას, ჩვენი ხანმოკლე ცხოვრება ცდომილებებს მოხმარდება, თუნდაც დღითა და ღამით ბეჯითად ვიშრომოთ ქველი საქმისათვის. სწორედ ამიტომაა აუცილებელი იმის ზუსტი განსაზღვრა, თუ საით უნდა წავიდეთ და რომელი გზით აღმოვჩნდებით იქ; გამოცდილი ეტიკის გარეშე იოლად ვერ გავალთ, ისეთისა, გასავლელი გზის ყველა სირთულეს რომ იცნობს; რადგან ეს მოგზაურობა სხვათა მსგავსი არ არის: სხვაგან, გზას რომ არ აცდე, საკმარისია ნაურმალზე გახვიდე ან ადგილობრივები გამოჰკითხო; აქ კი, რაც უფრო გაკვალული და ხალხმრავალია გზა, მით უფრო მეტად დაგვაშორებს იგი მიზანს.
3. შესაბამისად, მთავარი ჩვენთვის არის ის, რომ ცხვრებს არ დავემსგავსოთ, რომლებიც გამუდმებით ფარას მისდევენ, მიემართებიან რა იქით კი არა, საითაც საჭიროა, არამედ იქით, საითაც ყველა მიდის. არაფერია ამქვეყნად, იმდენივე სიავე და ბოროტება მოჰქონდეს ჩვენთვის, როგორც საზოგადოებრივი აზრისთვის ხმის შეწყობის ჩვევა, მივიჩნევთ რა საუკეთესოდ იმას, რასაც უმრავლესობა თვლის ასე და რისი მაგალითებიც მრავლად გვეძლევა; ჩვენ არა განსჯით ვხელმძღვანელობთ, არამედ მიბაძვით. აქიდანაა ეს ზედახოცვა, როცა ყველა ხელს კრავს ერთმანეთს და ავიწროებს.
4. ისევე, როგორც ადამიანთა დიდი თავყრილობისას ხდება ხოლმე ზოგჯერ, რომ ადამიანები იხოცებიან ჭყლეტის დროს (ბრბოში ისე ვერ დაეცემი, თუ სხვა არ წაიყოლე, ასე რომ, წინმავლები წაბორძიკებისას უკანმავალთა დაღუპვის მიზეზად იქცევიან), ცხოვრებაშიც, თუ დააკვირდები, ყველა ადამიანს, რომელიც ცდება, სხვებიც შეცდომაში შეჰყავს; მართლაც რომ საზიანოა წინ მავალთა მიდევნება, მაგრამ უმრავლესობა ხომ გულს მეტად უჯერებს, ვიდრე გონებას. ამგვარად, ერთი და იგივე შეცდომები ხელიდან ხელთ გადადის, ჩვენ კი ამის გამოისობით აქეთ-იქით ვეხეთქებით. ჩვენ სხვათა მაგალითი გვღუპავს; თუკი მცირე ხნით მაინც ვახერხებთ ადამიანთა ჯგროსთვის თავის დაღწევას, გაცილებით უკეთ ვგრძნობთ თავს.
5. ადამიანი, საღი აზრის საწინააღმდეგოდ, ყოველთვის იმას იცავს, რაც მისთვის უბედურების მომტანია. ასე ხდება სახალხო კრების არჩევნებშიც: საკმარისია პოპულარობის ტალღამ უკან დაიხიოს, და ჩვენ გაოცებას ვეძლევით, თუ როგორ იქცნენ პრეტორებად ადამიანები, რომლებსაც ჩვენ თვით მივეცით ხმა. ერთსა და იმავე მოვლენებს ჩვენ ხან ვკიცხავთ და ხან ვიწონებთ; ამაშია გარდუვალი ნაკლი გადაწყვეტილებისა, რომელსაც უმრავლესობა იღებს.
თავი II
1. რამდენადაც ნეტარი ცხოვრების შესახებ საუბარს შევუდექით, გთხოვ, ისე ნუ მიპასუხებ, სენატში რომ სჩვევიათ, განხილვაზე უარს რომ ამბობენ და კენჭისყრაზე გადადიან: „ ამ მხარეს აშკარა უმრავლესობაა “ . - მაშასადამე, ეს მხარე უარესია. არც იმდენად საშურია ადამიანთა მდგომარეობა, რომ უმრავლესობა საუკეთესოს უჭერდეს მხარს: მიმდევართა დიდი ბრბო ცუდის სანდო ნიშანია.
2. ამგვარად, შევეცადოთ გავარკვიოთ, თუ როგორ ვიმოქმედოთ საუკეთესოდ და არა საყოველთაოდ მიღებული წესების მიხედვით; ვეძიოთ ის, რაც მარადიული ბედნიერებით დაგვაჯილდოებს, და არა ის, რაც ბრბოს - ჭეშმარიტების უმდაბლესი განმმარტებლის - მიერაა ხოტბაშესხმული. ბრბოს ვუწოდებ მე, როგორც ქლამიდის მატარებელთ, ისე გვირგვინოსნებს; მე ვერ ვხედავ სამოსის ფერს, რომელიც სხეულს ფარავს, და არ ვუჯერებ საკუთარ თვალებს, როდესაც საუბარი ადამიანის შესახებაა. არის შუქი, რომლით გასხივოსნებისას მე უკეთ შემიძლია ჭეშმარიტისა და ყალბის გარჩევა: მხოლოდ სულს შეუძლია იმის გაცხადება, თუ რა სიკეთეს ფლობს სხვა სული.
ჩვენს სულ რომ სულის მოთქმის საშუალება ჰქონდეს, ო, რარიგ ამოიგმენდა იგი, თავისი თავის იმდენად გამტანჯველი, რომ საბოლოოდ გაბედავდა საკუთარი თავისთვის თქმას:
3. „ რარიგ ვისურვებდი, რომ არაფერი, ნამოქმედარი ჩემს მიერ, არ მომხდარიყო! ო, რარიგ მშურს უენოებისა, როდესაც ვიხსენებ ყველაფერს, რაც კი ოდესმე მითქვამს! ყველაფერს, რაც ოდესმე მისურვია, ჩემს უსასტიკეს მტერს ვუსურვებდი ახლა. ყველაფერი, რისიც მეშინოდა - ო, კეთილო ღმერთებო! - რაოდენ უფრო იოლი იქნებოდა ამის გაძლება, ვიდრე იმისა, რასაც ვესწრაფოდი! მრავალს