სიამოვნების პრინციპს მიღმა

სიამოვნების პრინციპს მიღმა I
 
ფსიქოანალიტიკურ თეორიაში ჩვენ გაბედულად ვაკეთებთ იმ ვარაუდს, რომ ფსიქიურ პროცესთა მსვლელობა ავტომატურად რეგულირდება სიამოვნების პრინციპით, ანუ მიგვაჩნია, რომ მისი სტიმულირება ხდება უსიამოვნო დაძაბულობით, შემდეგ კი იღებს მიმართულებას, რაც თანხვდება დაძაბულობის შემცირებას ანუ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, უსიამოვნების გაუქმებასა და სიამოვნების მიღებას. თუკი იმ ფსიქიურ პროცესებს განვიხილავთ, რომლებსაც ასეთ მიმდინარეობასთან აქვთ კავშირი, ამით ჩვენს შრომაში ეკონომიკურ თვალსაზრისს შემოვიტანთ. ჩვენ მიგვაჩნია, რომ თეორია, რომელიც აქტუალური და დინამიური მომენტის გარდა ეკონომიურსაც ითვალისწინებს, ყველაზე სრულყოფილია მათ შორის, რაც კი შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, და მეტაფსიქოლოგიურის სახელს იმსახურებს.
ამასთან, ჩვენთვის სრულებით არ აქვს მნიშვნელობა იმას, თუ რამდენად მივუახლოვდით რაიმე განსაზღვრულ ფილოსოფიურ სისტემას და რამდენად დავუკავშირეთ ის სიამოვნების პრინციპს. ასეთ გონებაჭვრეტით დებულებებთან ჩვენ მივდივართ იმ ფაქტების აღწერისა და განმარტების გზით, რომლებსაც ყოველდღიურად ვაკვირდებით. პრიორიტეტი და ორიგინალობა არ წარმოდგენს ფსიქოანალიტიკური კვლევის მიზანს, ხოლო მოვლენები, რომლებსაც ეყრდნობა ეს პრინციპი, იმდენად ცხადია, რომ შეუძლებელია ვერ შევამჩნიოთ. მეორეს მხრივ, მადლიერი ვიქნებოდით იმ ფილოსოფიური ან ფსიქოლოგიური სისტემისა, რომელიც შეძლებდა განემარტა, როგორია სიამოვნებისა და ტკივილის გრძნობათა მნიშვნელობა, რაც ესოდენ აუცილებელია ჩვენთვის. სამწუხაროდ ამ მიმართებით ვერაფერს გვთავაზობენ სასარგებლოს. ეს გახლავთ სულიერი მოღვაწეობის ყველაზე ბნელი და მიუწვდომელი სფერო, ხოლო თუ მისი გათვალისწინება აუცილებელია, მაშინ, ჩემი აზრით, ყველაზე თავისუფალი ვარაუდი საუკეთესოც იქნება. ჩვენ გადავწყვიტეთ, რომ სიამოვნება და უსიამოვნება დამოკიდებულებაში ჩაგვეყენებინა სულიერი მღელვარების რაოდენობასთან, რომელიც არაფერთან არის დაკავშირებული, ისე, რომ უსიამოვნება შეესაბამებოდეს ამ რაოდენობის მატებას, ხოლო სიამოვნება - შემცირებას. ამასთან, ჩვენ არ ვფიქრობთ მარტივი დამოკიდებულების შესახებ ამ გრძნობებსა და იმ რაოდენობრივ ცვლილებებს შორის, რომლებიც მათ იწვევენ; ამასთანავე, ფსიქოლოგიის მონაცემთა თანახმად, აქ ყველაზე ნაკლებად უნდა ვივარაუდოთ პირდაპირპროპორციული დამოკიდებულება. შესაძლოა, რომ გადამწყვეტ მომენტს გრძნობისთვის წარმოადგენდეს ამ ცვლილებათა მეტი ან ნაკლები ხანგრძლიობა; ჩვენთვის, ანალიტიკოსებისთვის, რთულია რჩევის მიცემა ამ პრობლემაში მეტად ჩაღრმავების შესახებ, რადგან ამ შემთხვევაში სრულიად ზუსტი მონაცემებით ვერ ვიხელმძღვანელებთ.
თუმცა, გულგრილნი ვერ დავრჩებით იმ ფაქტის მიმართ, რომ ისეთი ღრმა მკვლევარი, როგორც გ.თ. ფეხნერია, გვთავაზობს სიამოვნებისა და უსიამოვნების თეორიას, რომელიც არსებითად თანხვდება იმას, რასთანაც ჩვენ ფსიქოანალიტიკური სამუშაოთი მივდივართ. თავისი შეხედულება, რომელიც ფეხნერმა ჩამოაყალიბა სტატიაში სათაურით „ Einige Ideen zur Sch ö pfungs- und Entwicklungsgeschichte der Organismen “ , (1873, Abschnitt XI, Zusatz, p. 94), შემდეგს გვამცნობს: „ ვინაიდან კონკრეტული სურვილები ყოველთვის კავშირში არიან სიამოვნებასა ან უსიამოვნებასთან, შეგვიძლია, რომ სიამოვნება და უსიამოვნება ასევე განვიხილოთ მდგრადობისა და არამდგრადობის პირობებთან ფსიქოფიზიკურ კავშირში, ეს კი საშუალებას გვაძლევს ჩამოვაყალიბოთ ჩემს მიერ სხვა ნაშრომში განვითარებული ჰიპოთეზა, რომ ნებისმიერი ფსიქოფიზიკური მოძრაობა, რომელიც ცნობიერების საზღვრებს სცდება, გარკვეული ხარისხით სიამოვნებაზეა დამოკიდებული, როდესაც ის, გადააბიჯებს რა გარკვეულ ზღურბლს, სრულ მდგრადობას უახლოვდება, და - უსიამოვნებაზე, როდესაც, ასევე გადააბიჯებს რა გარკვეულ ზღურბლს, შორდება მას; ორივე საზღვარს შორის, რომელსაც შეგვიძლია სიამოვნებისა და უსიამოვნების ხარისხობრივი ზღურბლი ვუწოდოთ, გარკვეულ საზღვრებში მოთავსებულია გრძნობითი ინდიფერენტულობის ერთგვარი სფერო... “
ფაქტები, რომლებმაც ფსიქიურ ცხოვრებაში სიამოვნების პრინციპის ბატონობის აღიარებისკენ გვიბიძგეს, თავის გამოხატულებას იმ ვარაუდში ჰპოვებენ, რომ ფსიქიური აპარატი ფლობს ტენდენციას, შეინარჩუნოს მასში მყოფი აღგზნების რაოდენობა დაბალ ან, სულ ცოტა, მუდმივ დონეზე. ეს იგივეა, თუმცა სხვაგვარად გამოხატული, რადგან თუ ფსიქიური აპარატის მუშაობა იქეთაა მიმართული, რომ აღგზნების რაოდენობა დაბალ დონეზე შეინარჩუნოს, მაშინ ყველაფერი, რაც აღგზნების ზრდას უწყობს ხელს, განხილულ უნდა იქნას, როგორც რაღაც, რაც ხელს უშლის ორგანიზმის ნორმალურ ფუნქციონირებას, ანუ - როგორც უსიამოვნება. სიამოვნების პრინციპი გამოიყვანება კონსტანტურობის პრინციპიდან. სინამდვილეში კონსტანტურობის პრინციპთან იმავე ფაქტებს მივყავართ, რომლებიც სიამოვნების პრინციპის აღიარებას გვაიძულებენ. დეტალური განხილვისას ასევე დავადგენთ, რომ ფსიქიური აპარატის ჩვენს მიერ ნავარაუდევი სწრაფვა, კერძო შემთხვევის სახით, ემორჩილება ფეხნერისეულ ტენდენციას სტაბილურობისკენ, რომლითაც ის სიამოვნებისა და უსიამოვნების შეგრძნებებს უკავშირებს ერთმანეთს.
მაგრამ მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ სინამდვილეში არ არის მართებული ვისაუბროთ სიამოვნების პრინციპის შესახებ ფსიქიურ პროცესებში. ეს რომ ასე იყოს, მაშინ ჩვენს ფსიქიურ პროცესთა დიდ უმრავლესობას თან უნდა ახლდეს სიამოვნება ან მიჰყავდეს სიამოვნებისკენ, როდესაც ჩვენი ყოველდღიური გამოცდილება ამ დასკვნას მკვეთრად ეწინააღმდეგება. შესაბამისად, საქმის ვითარება შესაძლოა მხოლოდ ისეთი იყოს, რომ სულში არსებობდეს ძლიერი ტენდენცია სიამოვნების პრინციპის ბატონობისკენ, რომელსაც, თუმცაღა, სხვადასხვა ძალები და პირობები ეწინააღმდეგებიან, შესაბამისად კი საბოლოო შედეგი ყოველთვის არ იქნება შესაბამისობაში სიამოვნების პრინციპთან. გავეცნოთ ფეხნერის შენიშვნას