წინათქმა
ახალი ფილოსოფიის ერთ-ერთი ფუძემდებლისა და თვალსაჩინო წარმომადგენლის, რენე დეკარტის (1596-1650) ფილოსოფიურმა მოძღვრებამ უაღრესად დიდი ზეგავლენა მოახდინა მომდევნო პერიოდის დასავლეთ ევროპის აზროვნებაზე. დეკარტი შეეცადა დაეჭვების გზით აღმოეჩინა ერთი ცხადი და უდავო ჭეშმარიტება და ამ უკანასკნელის საფუძველზე აეგო ფილოსოფიური მოძღვრება, რომლის დედააზრი გონების უზენაესობაა. დეკარტის იშვიათმა ნიჭმა წარუშლელი კვალი დატოვა მეცნიერების მრავალ დარგში; დიდია მისი წვლილი მათემატიკის, ფიზიკის, ასტრონომიის, ბიოლოგიის, ფსიქოლოგიის განვითარებაში. დეკარტის მექანიკური ფიზიკიდან მიეცა დასაბამი ფრანგულ მატერიალიზმს, ხოლო მისი მეტაფიზიკა XVII-XVIII საუკუნეების იდეალიზმის საფუძველი შეიქნა.
1996 წელს იუნესკოს ეგიდით ფართოდ აღინიშნა დეკარტის დაბადებიდან 400 წელი. ამ თარიღთან დაკავშირებით ჩვენ მიერ ქართულად ითარგმნა და 2001 წელს გამომცემლობა „ნეკერის“ მიერ გამოქვეყნდა რენე დეკარტის ორი ნაშრომი „მსჯელბა მეთოდის შესახებ“ (1637 წ.) და „მეტაფიზიკური მედიტაციები“ (1647 წ.). ამ ნაშრომთა ქართულენოვანმა თარგმანებმა იმთავითვე მიიპყრო ფართო საზოგადოების ყურადღება და, მცირე დროში, ფაქტობრივად, ბიბლიოგრაფიულ იშვიათობად ქცეული წიგნი 2010 წელს განმეორებით დაიბეჭდა გამომცემლობა Carpe diem-ის ინიციატივით. 2015 წელს საფრანგეთის წიგნის ეროვნული ცენტრისა, ქართული წიგნის ეროვნული ცენტრისა და საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს მხარდაჭერით ქართულ ენაზე ითარგმნა და გამომცემლობა „აგორას“ მიერ გამოქვეყნდა რენე დეკარტის თხზულების „სულის ვნებანის“ (1649 წ.) ქართულენოვანი თარგმანი. მისასალმებელია ის ფაქტი, რომ 2016 წელს, რენე დეკარტის დაბადებიდან 420 წლის თარიღთან დაკავშირებით, საფრანგეთის წიგნის ეროვნული ცენტრის მხარდაჭერით ფრანგული დედნიდან ქართულ ენაზე ითარგმნა და გამომცემლობა „აგორას“ მიერ ქვეყნდება რენე დეკარტის „ფილოსოფიის საწყისების“ ქართულენოვანი თარგმანი.
წინამდებარე ნაშრომში (1644 წ. გამოიცა ლათინურ ენაზე, 1647 წ. აბატ პიკოს მიერ ითარგმნა ფრანგულ ენაზე) დეკარტი ეძიებს ფილოსოფიის იმ უდავო საწყისებს, რომელთაც ფილოსოფიას უნდა დასესხებოდა ყველა ის მეცნიერება, რაზედაც კი თავად ხელი მიუწვდებოდა. დეკარტის თქმით, „ფილოსოფიის საწყისების“ პირველი ნაწილი შეიძლება, იწოდოს პირველ ფილოსოფიად ან მეტაფიზიკად. ავტორი მსჯელობას იწყებს ადამიანური შემეცნების საწყისების შესახებ; მისი ამოსავალია შემდეგი მაქსიმა: ჭეშმარიტებად მიიღება მხოლოდ ის, რასაც მისი გონება იმდენად ნათლად და გარკვევით განჭვრეტს, რომ საბაბი აღარ ჰქონდეს დასაეჭვებლად, უტყუარი მსჯელობებით კი მიაღწიოს უდავო ჭეშმარიტებას და მის საფუძველზე ააგოს ფილოსოფიური მოძღვრების შენობა.
აღნიშნულიდან გამომდინარე, დეკარტის აზრით, აუცილებელია, რომ თავად ის „მე“ ანუ ვინც ამტკიცებს, უარყოფს, გრძნობს, წარმოიდგენს და ა.შ. არსებობდეს. ეს „მე“ არის ისეთი სუბსტანცია, რომლის მთელი ბუნება მხოლოდ აზროვნებაა. აქედან დებულების - ვაზროვნებ, მაშასადამე, ვარ, ვარსებობ - უდავო ჭეშმარიტებაში ფრანგ ფილოსოფოსს არწმუნებს მხოლოდ ის, რომ ცხადზე უცხადესია: რათა იაზროვნო უნდა იყო; დეკარტის მიხედვით, ეს ჭეშმარიტება არის პირველი და უტყუარი, რადგან ვიდრე ადამიანი აზროვნებს, მისი მიჩნევა მართლა არარსებულად იმდენად უაზრობაა, რომ ყველაზე ახირებული ვარაუდების მიუხედავადაც ვერ დავიჯერებთ, რომ ეს დასკვნა: ვაზროვნებ, მაშასადამე, ვარ, არ არის ჭეშმარიტი (ნაწ. I, 7) და იგი ყოველგვარი ყოყმანის გარეშე იღებს აღნიშნულ დასკვნას ფილოსოფიის პირველ საწყისად.
დეკარტის მიხედვით,საკუთარ გონებაში არსებული სხვადასხვა იდეისა თუ ცნების განხილვისას, გონითი სული მათში აწყდება ღმერთის იდეას, რომელიც ნამდვილად არის ანუ არსებობს. ღმერთის არსებობის უდავო ჭეშმარიტება ისევე თანდაყოლილად მიაჩნია დეკარტს, როგორც იდეა თავად საკუთარი თავის შესახებ, რადგან ბუნებრივი სინათლის წყალობით, ჩვენთვის სრულიად ცხადია, რომ არარადან არაფერი წარმოიქმნება (ნაწ. I, 18). ავტორის აზრით, სრულყოფილი ღმერთის იდეის მიზეზი თავად არსებული ღმერთია, რადგან შეუძლებელია, რომ ის, რაც უფრო სრულყოფილია, მომდინარეობდეს იქიდან, რაც მასზე ნაკლებად სრულყოფილია.
მხოლოდ საკუთარ და ღმერთის უტყუარ არსებობაში დარწმუნებული დეკარტი იმასაც დასძენს, რომ ადამიანი, ზოგჯერ, მაინც ცდება და, იკვლევს რა საკუთარი შეცდომების ბუნებას, რწმუნდება: შეცდომის მიზეზია არა ღმერთი, არამედ თავად ადამიანი; მაგრამ, თუ ადამიანი სწორად მოიხმარს ღმერთისგან ბოძებულ შემეცნების უნარს, შეცდომას არ დაუშვებს. მაშასადამე, თუ ვიმსჯელებთ მხოლოდ ნათლად და მკაფიოდ აღქმულის შესახებ, არასოდეს მივიჩნევთ რაიმე მცდარს ჭეშმარიტად, [...] შემეცნების უნარი არ ჩაგვაგდებს ცდომილებაში (ნაწ. I, 43). აქედან გამომდინარე, დეკარტის მიხედვით, ყველა უნდა დაეთანხმოს იმ აზრს, რომ გვატყუებს არა ღმერთი, არამედ ცბიერი ბოროტი გენია. მოტყუების ნება მომდინარეობს მუდამ მხოლოდ სივერაგიდან ან შიშიდან და სისუსტიდან, არ შეიძლება მომდინარეობდეს ღმერთისგან (ნაწ. I, 29). ასევე, ღმერთის მიმართ კადნიერება იქნება მისი დადანაშაულება, რომ მან შეგვქმნა იმდენად არასრულყოფილები, შესაძლოა, ვცდებოდეთ მაშინაც, როდესაც მის მიერ ჩვენთვის ნაბოძები გონებით სწორად ვხელმძღვანელობთ (ნაწ. III, 43). წინამდებარე ნაშრომში ავტორის მიერ ღმერთის არსებობის დასაბუთება ონტოლოგიურ-ანთროპოგიურია.
დეკარტი ეჭვქვეშ აყენებს ადამიანის მგრძნობელობას, რადგან
ჩუქება
