შესავალი სულხან-საბა ორბელიანის “ სიბრძნე სიცრუისა ” ქართული მწერლობიდან ერთ-ერთი ყველაზე კარგად შესწავლილი ძეგლია, თუმცა თხზულების პერსონაჟებზე, ანუ მისი გმირების ხატვის თავისებურებებზე ძალზე ცოტა რამ თქმულა და ამ თემაზე დღემდე არ არსებობს სპეციალური გამოკვლევა. მართალია, მრავალი მეცნიერის ყურადღების ცენტრში მოქცეულა “ სიბრძნე სიცრუისას ” ამა თუ იმ პერსონაჟის შეხედულება, გამონათქვამი, ქმედება და ა.შ., მაგრამ ამ ნაწარმოების გმირების ცალკე დახასიათება, ხასიათის გახსნა სიუჟეტური თანმიმდევრობით არავის უცდია, მით უმეტეს, პერსონაჟის ხატვის ხერხებსა და მეთოდებზე, ხატვის მწერლისეულ ორიგინალობასა და თავისებურებებზე დღემდე არ ყოფილა საგანგებო მსჯელობა.
“ სიბრძნე სიცრუისას ” პერსონაჟები რთულსა და წინააღმდეგობებით აღსავსე ცხოვრებაში ტრიალებენ. ამდენად, მათი ხატვის პრობლემა ადამიანის შეცნობის პრობლემას უტოლდება თავისი სიღრმითა და სირთულით. არსებობს პერსონაჟის ხატვის სხვადასხვა მეთოდი. ის ხერხები, რომლითაც სულხან-საბა ორბელიანი თავის გმირებს ახასიათებს, საკმაოდ თავისებური და ორიგინალურია. გარდა ტრადიციული მოდელებისა - პორტრეტი, მწერლისმიერი დახასიათება, სხვა გმირებთან, ადგილთან, სიტუაციასთან შეპირისპირებითი წარმოჩენა, მწერალი იყენებს სხვა ხერხებსაც, როგორებიცაა იგავ-არაკების მიხედვით წარმოჩენა, პერსონაჟის ფსიქოლოგიური დახასიათება. ამასთან, ყველაზე მთავარი ის არის, რომ სულხან-საბა ორბელიანი არ ერევა სიუჟეტურ მსვლელობაში და გმირების ხასიათების გახსნა მათი ქმედება-საუბრის გზით ხდება შესაძლებელი; ამიტომ ჩვენი დაკვირვების ერთ-ერთი საგანი “ სიბრძნე სიცრუისას ” პერსონაჟების მიერ თქმული იგავ-არაკებიც არის.
წიგნში განვიხილავთ სულხან-საბა ორბელიანის “ სიბრძნე სიცრუისას ” პერსონაჟების ხატვის თავისებურებებს, მეთოდებსა და პრინციპებს. ამიტომ დასმულია შემდეგი ამოცანები:
ა) განისაზღვრულია იგავ-არაკის ფუნქციები “ სიბრძნე სიცრუისაში ” . ეს თხზულება იგავარაკული ჟანრისაა, მაგრამ ეს არ არის იგავ-არაკთა კრებული, რადგან სიუჟეტური ქარგა ძირითადი მნიშვნელობის მქონეა და განმსაზღვრელი მნიშვნელობა იგავ-არაკებისთვისაც კი სიუჟეტს ენიჭება. ამიტომ პირველ თავში ვისაუბრებთ ზოგადად იგავ-არაკსა და შემდგომ მის ფუნქციებზე უშუალოდ წიგნში “ სიბრძნე სიცრუისა ” და შევეცდებით, წარმოვაჩინოთ, თუ როგორი დატვირთვა და დანიშნულება ენიჭება იგავ-არაკს ზოგიერთ შემთხვევაში.
ბ) გამოკვეთილია პერსონაჟის მთავარი ნიშან-თვისებები. მეორე თავში წარმოვაჩენთ მხატვრულ ტექსტში პერსონაჟის ზოგიერთ არსებით ნიშან-თვისებას. პორტრეტი პერსონაჟის ძირითადი მახასიათებელია და რადგან სიტყვაკაზმული მწერლობა ის ფენომენია, სადაც მხატვრობისაგან განსხვავებით (მხატვრობაში პორტრეტი დამოუკიდებელი ჟანრია) შესაძლებელი ხდება აისახოს პერსონაჟის გარეგნული თუ შინაგანი მდგომარეობა მწერლის სურვილისამებრ, შეუზღუდავად, ამიტომ ლიტერატურაში პორტრეტი უფრო სრულყოფილ წარმოდგენას გვიქმნის პერსონაჟზე.
გ) მესამე თავში მიმოხილულია პერსონაჟის ხატვის ტრადიციას ქართულ მწერლობაში “ სიბრძნე სიცრუისამდე ” .
დ) მეოთხე თავში გამოვლენილია პერსონაჟებისა და ფაბულური პასაჟების ურთიერთმსგავსებაზე წიგნში “ სიბრძნე სიცრუისა ” . ჩვენი აზრით, საერთო სიუჟეტები, პასაჟები, თანმხვედრი ეპიზოდები სხვადასხვა ავტორთა თხზულებაში ყოველთვის არ ნიშნავს მიბაძვასა თუ გავლენას.
ე) მეხუთე თავში წარმოჩენილია პერსონაჟების ხატვის თავისებურებებს “ სიბრძნე სიცრუისაში ” .
ნაწარმოებში სულ ხუთი პერსონაჟია: ფინეზი, ჯუმბერი, ლეონი, სედრაქი და რუქა. ჩვენ დავახასიათებთ მათ ცალ-ცალკე. ამგვარი დაყოფა ორ მიზანს ემსახურება: ერთი მხრივ, უფრო ცხადი ხდება ის მწერლური ხერხები, რომლითაც ყოველ მოქმედ პირს ახასიათებს და წარმოაჩენს ავტორი, უფრო მეტი საშუალება გვექნება თითოეულ გმირზე სრულყოფილი წარმოდგენა შეგვექმნას. მეორე მხრივ, გმირები საგანგებოდ არ ვაჯგუფებთ პერსონაჟის ხატვის თავისებური სქემისა თუ მოდელის მიხედვით, არამედ, ნაწარმოების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ცალ-ცალკე ვმსჯელობთ მათზე. ძირითადი, რითიც ყოველი გმირი ხასიათდება, იგავ-არაკია; მაგრამ იგავ-არაკიც გმირის მრავალფეროვანი სათქმელის, შეხედულების, თვალსაზრისის წარმოჩენას ემსახურება და მთქმელსა თუ მის აზრობრივ მოწინააღმდეგეზე თავისებურ წარმოდგენას გვიქმნის.
ჩუქება
