რუსთაველის ლექსის ენამზეობა

რუსთაველის ლექსის ენამზეობა ენამზეობას ჩვენ ვუწოდებთ სიტყვის იმ განსაკუთრებულ სინათლესა და კოლორიტს, რომლებიც თავისი ჰარმონიითა და ორნამენტით ხიბლავს სმენასა და თვალს, იწვევს ჩვენში დისტანციისა და სიმეტრიის განცდას და ასე წარმოშობილი სახის სასარგებლოდ ღებულობს აზრისაგან დასტურსა და მოწონებას. ენამზეობა არის სტილი შემოქმედებისა, რომელიც შემოქმედების აქტთან ერთად მოდის ამქვეყნად და ამიტომ არის ნიშანდობლივი ინდივიდუალური ბუნებისა. სიტყვის სხვადასხვაგვარ ოსტატობას სხვადასხვაგვარი ბუნების ენამზეობა ახასიათებს; ორატორს ის თავისი აქვს, პოეტს - პოეტური, და წინასწარმეტყველს და ფილოსოფოსს - მათი სიტყვისა და კანონებისათვის დამახასიათებელი. მას სპეციალური, დანიშნულების გამრკვევი სახელწოდებაც შეიძლება მივაკუთვნოთ; ის, მაგ., ორატორობის შემთხვევაში იქნება ენამჭევრობა. ენამჭევრობა ორატორის სათნოებაა, ენამზეობა კი - პოეტისა და ფილოსოფოსის ნიშანდობლივი.
ენამზეობა ისე ექვემდებარება ენის საერთო წესებს, როგორც ლექსი და მეცნიერული ტრაქტატი, მაგრამ თვითეულ შემთხვევაში იგი არის განსაკუთრებული და ამ კერძო შემთხვევისათვის დამახასიათებელი.
ის ენით ძნელად გამოსათქმელი ჯადოსნური ძალა, მხოლოდშობილი და მარტოდშობილი, რომელიც ჩვენ ტკბილად გვათრობს, გვიტაცებს და გვარწმუნებს რუსთაველის ლექსის კითხვის დროს, რუსთაველის სიტყვის ენამზეობაა. შეიძლება ვისწავლოთ რუსთაველური ლექსის ტექნიკა, წავბაძოთ მას, მაგრამ ვერასდროს რუსთაველს ვერ გავიმეორებთ, ეს ფორმის მიხედვითაც შეუძლებელი საქმეა. შეუძლებელია იმიტომ, რომ სტილი ანუ ენამზეობა ლექსისა არის პირველშობილი ეგზემპლარული და ორიგინალური ერთსა და იმავე დროს, ე. ი. ის არის ინდივიდუალური კატეგორია Par excellence.
ენამზეობა ენის საშუალებით კეთდება, ამიტომ ენამზეობის კვლევა ენის მარტივი ელემენტის, სიტყვის ანალიზით უნდა დავიწყოთ. რუსთაველი უებრო ოსტატია არა მარტო ქართული ენის, არამედ იგი აზრის მიმცემია ქართული სიტყვისთვისაც. მის სიტყვაში აზრისა და კოსმოსის განცდა ქართულ ინდივიდუალურ კოლორიტსა და ბუნებას ღებულობს.
თანამედროვე ენით რომ ვთქვათ, რუსთაველი კანონმდებელია ქართული მეცნიერული ცნებისა, ქართული ტერმინისა, ე. ი. მან გზა უჩვენა ქართულ აზროვნებას, თუ როგორ შეესატყვისება ერთმანეთს სიტყვა და აზრი. „ ვეფხისტყაოსნის “ ტექსტი მოწმეა იმისა, რომ რუსთაველს ძალიან ბევრი უფიქრია სიტყვის, ენის, თქმის, აზრის ურთიერთობაზე, განსაკუთრებით იმ ჯადოსნურ მიმზიდველ ძალაზე, რასაც ზომით და მხატვრობით თქმული სიტყვა შეიცავს თავის თავში. სიტყვის იმ განსაკუთრებული ბუნების სათქმელად, რომელსაც ჩვენ ენამზეობას ვუწოდებთ, რუსთაველი მრავალფეროვან ეპითეტს ხმარობს: ენის მუსიკალობას, ლექსის სიტკბოს, თქმის სიტურფეს, სიამეს და სხვა.
მეორე მხრით, სიტყვა, მისი აზრით, არის ცნობიერი, გონიერი, ბრძენი. სახელდახელოდ გავიხსენოთ ერთი მაგალითი, რომელიც ორივე მოტივს აერთიანებს:
 
კვლა საწოლს დაჰხვდა მის მზისა მონა სიტყვითა ბრძენითა:
მისლვა ებრძანა, - ეამა, თქმა არ ეგების ენითა. (692).
 
შეიძლება მწერლობის მსოფლიო ისტორიაში ძნელად მოინახოს მეორე კაცი, რომელსაც სიტყვის ჯადოსნურ ძალასა და ზემოქმედებაზე ამოდენი შთაგონება და დამაჯერებლობა აღმოეჩინოს. აბა ვის არ ახსოვს შოთას შედევრი:
 
გველსა ხვრელით ამოიყვანს ენა ტკბილად მოუბარი.
 
განსაკუთრებული შთაგონებით ხმარობს შოთა ეპითეტს „ ტკბილი “ . ხან - „ ტკბილი სიტყვა “ , ხან - „ ტკბილი ლექსი “ , „ ტკბილი ხმა “ , „ ტკბილი საუბარი “ , „ ტკბილი თქმა “ , „ ტკბილი ენა “ , „ ტკბილი ქართული “ . ხშირად ერევა ერთმანეთში ფერისა და გემოს ემოციები და შოთა იხმარს ეპითეტს „ შაქრის ფერად შეღებილი ხმა “ . მაღალი პოეტური ოსტატობით ორი მოპირდაპირე გრძნობიდან მომდინარე განცდა ფერისა და გემოსი ერთ ახალ ნიუანსად მოვლენილია ამ მაგალითში. პოეტის წარმოსახვაში აქ სასიამოვნო ხმის მოსმენის დროს მიღებულ განცდას სიტკბოების გემო მიუღია, - შაქრის ფერი სიტკბოების განცდის მომგვრელი ფერია.
შოთას ამდაგვარი ეპითეტები გვიჩვენებენ, რომ უდიდესი მესაიდუმლე ადამიანის სულისა განსაკუთრებული უნარით განიცდიდა ორი კონკრეტი გრძნობისაგან მიღებული განცდის ახალი მგრძნობელობითი ნიუანსის სახით წარმოშობას ადამიანში. მაგ., გარკვეული ფერების დანახვაზე ადამიანი განიცდის გემოს ან ხმის შეგნებას, ან პირიქით. შეხების განცდის ზეგავლენით ჩვენ შეგვეძლება დავინახოთ ფერი, მრავალფეროვანი საგანი. მე ვამბობ, დავინახოთ-მეთქი და არა „ მოგვეჩვენოს “ . ამ შემთხვევაში დანახვის ფაქტთან გვაქვს საქმე. ეს დებულება ექსპერიმენტულად დაამტკიცა თანამედროვე აიდეტურმა ფსიქოლოგიამ. ამ კლასის დაკვირვებები, აღბეჭდილი შოთას ლექსიკაში, საგანგებო გამოკვლევის ღირსია.
ამრიგად, სიტყვას, რუსთაველის გაგებით, აფერადებენ ყოველთვის ემოციური ან ინტელექტუალური ხასიათის ნიუანსები. ამიტომ სიტყვა ადამიანის არსებობისა და ბრძოლის უდიდესი იარაღია. საჭიროებისდა მიხედვით იგი ყველაზე უმწარესი და უტკბესია ერთსა და იმავე დროს. ყველაზე უმაგრესი და უმტკიცესი, შხამიანი გესლი და ყველაზე მკურნალი ნექტარი და სხვა. მოხდენილი და ინტელექტუალური ზეგავლენის მქონე გესლი სიტყვისა ისე ძლიერია, რომ იგი გესლს